آشنایی با گیاهان دوایی (۱) : اسفناج؛ معجزه گر سبز را بیشتر بشناسیم

در طب سنتی مناطق مختلف جهان، گیاهان علاوه بر مزایایی احتمالی برای خوراک آدمی، دارای خواص دوایی نیز هستند و اطبا و حکما با مطالعات و آزمایشات متعدد پی به این خواص برده اند. اسفناج یکی از این گیاهان است که به تنهایی یا ترکیب با مواد دیگر، می تواند در دفع امراض و کمک به صحت و سلامتی انسان مفید باشد. در زیر به تمامی خواص اسفناج، واژه شناسی و چگونگی بهره گیری از آن می پردازیم. منبع گزارش پیش رو از کتاب معارف گیاهی، اثر حسین میر حیدر است و به مرور تمامی گیاهان موجود در این کتاب به صورت جداگانه به مخاطبان عزیز ارائه خواهد شد.

برخی از خواص

– طبق نظر حكماى طب سنتى اسفناج از نظر طبيعت كمى سرد و تر و تا حدى مى‏توان گفت كه نه سرد است و نه گرم، بلكه معتدل است. برگ آن خنك‏كننده است و براى كاهش تب و ورم ريه و روده كوچك نافع است. تخم آن ملين، خنك‏كننده و براى ورم كبد و يرقان مفيد است.

– اگر اسفناج را در آب پخته با روغن بادام شيرين يا كره گاو و گوشت بره پخته بخورند براى ماليخوليا مفيد است.

– اگر برگ اسفناج با جو پوست‏كنده و به اصطلاح جو سفيد و روغن بادام شيرين پخته شود، براى سرفه‏هاى خشك و تبهاى گرم اشخاص گرم‏مزاج مفيد است.

نوشته های مشابه

  اسفناج رفع تشنگى مى‏نمايد و سريع‏الهضم‏تر از ساير سبزى‏هاست و براى درد گلو و ورم ملاز يا ورم لهات (گوشت پاره‏اى كه از وسط انتهاى كام آويخته است و آن را اوولا  نامند) نافع است.

برای مطالعه مطلب کامل به آدرس زیر رجوع کنید:

 

اسفناج‏

در كتب طب سنتى با نامهاى «اسفاناخ»، «اسپناج»، «اسفاناج» نامبرده شده و به فارسى اسفناج گفته مى‏شود. به زبان فرانسوى آن راEpinard و به انگليسى‏Spinach گويند. گياهى است از خانواده غازپايان‏Chenopodiaceae جنس‏Spinacia داراى گونه‏هاى مختلفى است و نام علمى گونه خوراكى آن‏Spinacia Oleracea L . مى‏باشد.

مشخصات‏

گياهى است يكساله و دوساله كه به احتمال قوى بومى ايران است و در روزگاران كهن در اوايل قرن پانزدهم ميلادى به اروپا راه يافته است. كوتاه است و پربرگ، برگهاى آن كمى گوشتى و پهن و نرم به رنگ سبز تيره، مجتمع نزديك به زمين كه به مصرف خوراك مى‏رسد و ضمنا مصارف دارويى دارد. در مناطق معتدله مى‏رويد در سرماى زمستان خوب مقاومت مى‏كند و به‏طور كلى دو نوع است نوع بهاره و نوع پاييزه.

نوع بهاره آن داراى بذر خاردار گوشه‏دار تيز و به اسفناج انگليسى معروف است و در اوايل بهار كاشته مى‏شود و نوع ديگر كه به هلندى معروف است داراى بذر گرد كروى است و خاك بسيار غنى مى‏خواهد و در پاييز كاشته مى‏شود. اسفناج چون مواد زيادى از خاك مى‏گيرد لذا خاك مزرعه بايد بسيار غنى و پرقوت باشد و بايد كود بوته اسفناج‏ كافى داده شود. گياه اسفناج در مقابل خشكى و حرارت زياد محيط عاجز است و نامتحمل لذا معمول است كه بيشتر اسفناج را در پاييز مى‏كارند يعنى از تخم اسفناج پاييزه استفاده مى‏شود، زيرا در اين صورت كمى رطوبت خاك ديگر مسئله‏اى نيست بلكه بايد خاك مزرعه زهكش‏دار باشد كه رطوبت زياد زمستان لطمه‏اى به گياه نزند و اگر در مواردى از اسفناج تابستانه استفاده مى‏شود بايد بذر را در زمين سايه‏دار تازه و مرطوب كاشت و خيلى سنگين مرتبا آبيارى كرد كه خشكى به گياه لطمه نزند. در ايران اسفناج بهاره را از اسفند تا خرداد مى‏توان كاشت و بى‏درنگ هر 30- 15 روز كشت را در قطعات مختلفه انجام داد تا مرتبا برگ تازه اسفناج براى برداشت در مزرعه آماده باشد. اسفناج پاييزه را معمولا در ماههاى مرداد تا آبان و اغلب پس از برداشت گندم مى‏كارند و برگ دادن آن از اوائل آذر شروع مى‏شود و تا فروردين ادامه خواهد داشت.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى در برگ اسفناج مقدار قابل ملاحظه‏اى ويتامين‏PP   يا نيكوتين آميد  وجود دارد (ويتامين‏PP كه نياسين‏  نيز گفته مى‏شود از گروه ويتامينهاى‏B است).

بنابراين داروى شفابخش براى بيمارى پلاگر است، يعنى آنتى‏پلاگروز  خوبى است. پلاگرا بيمارى است كه در اثر فقر يا كمى اسيد نيكوتى‏نيك‏  يا نياسين در بدن انسان عارض مى‏شود و به صورت ضعف، تشنج، اختلال گوارش و ايجاد لكه‏هاى قرمزى روى پوست بدن ظاهر مى‏گردد. به علاوه در اسفناج يد  و لسيتين‏  و كلروفيل‏  و كاروتن‏  وجود دارد. در برگهاى اسفناج در حدود 009/ 0 ميلى‏گرم در هريك صد گرم برگ ارسنيك وجود دارد. و همچنين 31/ 0 درصد اكساليك اسيد  و مقدارى ساپونين‏  در آن يافت مى‏شود. بارانهاى ممتد مقدار ساپونين اسفناج را كاهش مى‏دهد. در گياه تازه، مقدار اسيد اكساليك بيشتر است. در اسفناج تازه 934/ 0 درصد و در گياه خشك اسفناج در حدود 2/ 8 درصد اسيد اكساليك وجود دارد و با توجه به اينكه اسفناج تازه در حدود 90 درصد آب دارد، زياد بودن مقدار اسيد اكساليك در گياه تازه روشن مى‏شود.

در تخم جوانه زده اسفناج و در جوانه‏هاى آن مقدارى آنزيمهاى جنتيوبياز  و سلوبياز  و ليكناز  يافت مى‏شود در اسفناج ماده‏اى به نام اسپيناسين‏  وجود دارد كه‏ترشحات مربوط به هاضمه را تحريك مى‏كند و به علاوه داراى فوليك اسيد  و اسيد فسفوريك و مواد معدنى كلسيم و آهن و فسفر است.

در هريك صد گرم برگ اسفناج خام مواد زير وجود دارد:

آب 90 گرم پروتئين 3 گرم، چربى 3/ 0 گرم، هيدراتهاى كربن 5/ 3 گرم، خاكستر 5/ 1 گرم، كلسيم 93 ميلى‏گرم، فسفر 51 ميلى‏گرم، آهن 1/ 3 ميلى‏گرم، سديم 71 ميلى‏گرم، پتاسيم 470 ميلى‏گرم، ويتامين‏A 8100 واحد بين المللى، تيامين‏  1/. ميلى‏گرم، رايبوفلاوين‏  2/ 0 ميلى‏گرم، نياسين 6/ 0 ميلى‏گرم و ويتامين‏C   51 ميلى‏گرم. به‏طورى كه ملاحظه مى‏شود اسفناج از نظر ويتامين‏B ,C ,A ، و مقدار آهن غنى است.

خواص- كاربرد

طبق نظر حكماى طب سنتى اسفناج از نظر طبيعت كمى سرد و تر و تا حدى مى‏توان گفت كه نه سرد است و نه گرم، بلكه معتدل است. برگ آن خنك‏كننده است و براى كاهش تب و ورم ريه و روده كوچك نافع است. تخم آن ملين، خنك‏كننده و براى ورم كبد و يرقان مفيد است.

اگر برگ اسفناج با جو پوست‏كنده و به اصطلاح جو سفيد و روغن بادام شيرين پخته شود، براى سرفه‏هاى خشك و تبهاى گرم اشخاص گرم‏مزاج مفيد است و اما در مورد سردمزاجان توصيه اين است كه اسفناج پخته با گوشت پرنده چاق و چرب و برنج و ادويه نظير زنجبيل و هل و دارچين خورده شود.

اسفناج رفع تشنگى مى‏نمايد و سريع‏الهضم‏تر از ساير سبزى‏هاست و براى درد گلو و ورم ملاز يا ورم لهات (گوشت پاره‏اى كه از وسط انتهاى كام آويخته است و آن را اوولا  نامند) نافع است و آب تخم آن براى درد ناحيه قلب و درد احشا (اعضاى داخل شكم) مفيد است. عصاره آن با شكر براى يرقان و سنگ مثانه و اشكال در ترشح ادرار و سوزش مجراى ادرار و درد كمر و سوزاندن اخلاط صفراوى مؤثر و نافع است. ضماد پخته آن براى ورمهاى گرم و بيمارى شاش‏بند كه از حرارت باشد و ضماد آن براى ورمهاى حاصل از گزش زنبور و سرباز كردن دمل مفيد است. مقدار مصرف عصاره اسفناج 10 گرم است. اسفناج چون داراى اكسالات است براى بيماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگ‏هاى صفراوى مناسب نيست.

در چين و مناطق خاور دور از اسفناج به عنوان بادشكن [روا] و ملين [ايچى مورا] استفاده مى‏شود و ماده اسپنياسين ترشحات مربوط به هاضمه را تحريك مى‏كند [كاريون و كيمورا].

غذاهاى اسفناج به منزله دارو

آش اسفناج كه گشنيز تازه در آن ريخته شده باشد براى سردردهايى كه حادث از اختلال گوارشى و سوء مزاج باشد مفيد است و اگر با آب‏ليمو يا آب سماق يا آب‏غوره ترش شود براى سردردهاى ناشى از اختلالات صفراوى خيلى مفيد است. اسفناج پخته كه در كره گاو يا روغن بادام سرخ شده باشد نيز براى سردردهاى حاصله از اختلالات صفراوى خوب است. براى اشخاص مبتلا به سرسامهاى صفراوى پس از 3 روز پرهيز غذايى از شروع بيمارى خوردن اسفناج كه با آب پخته و با روغن بادام شيرين آغشته شده باشد نافع است. همچنين براى بيماران مبتلا به سرسام صفراوى اسفناج پخته با كمى شكر و سركه و يا آلو و يا تمر هندى كه ترش شود، بسيار مفيد است.

 اگر آش اسفناج با ماش پوست‏گرفته و جو سفيد پوست‏گرفته و روغن بادام شيرين و شيره تخم خشخاش پخته شود براى سرسامهاى سوداوى بسيار مفيد است. در مورد اشخاصى كه از بى‏خوابى رنج مى‏برند اسفناج را با كدو و برگ كاهو و يك دو برگ خشخاش با گوشت مرغ چاق يا گوشت بزغاله پخته و كمى شيره تخم خشخاش و شيره بادام شيرين يا كره گاو مخلوط كرده ميل كنند، براى بى‏خوابى حاصل از خشكى دماغ مفيد است.

اگر اسفناج را در آب پخته با روغن بادام شيرين يا كره گاو و گوشت بره پخته بخورند براى ماليخوليا مفيد است. اگر ماليخوليا ناشى از گرفتگى‏هاى كبد باشد اسفناج را به تنهايى و يا با كرفس پخته و بخورند و يا آب اسفناج را گرفته و بياشامند خيلى مفيد است.

اگر اسفناج را با جو سفيد و ماش بى‏پوست پخته بخورند براى اوايل ابتلاى به ذات الجنب و بيمارى‏هاى سينه و ريه و سرفه نافع است.

اگر اسفناج را با آب پخته با كره گاو يا روغن بادام شيرين سرخ كرده و ميل نمايند، غذاى بسيار مناسبى براى اشخاص مبتلا به جنون و قطرب (نوعى ماليخوليا كه مبتلايان) (به آن از مردم گريزانند و در گوشه‏اى منزوى مى‏نشينند) و مانياى حادث از سوداى صفراوى كه با حرارت شديد مى‏باشد، مفيد است.

اسفناج پخته ساده را اگر با روغن بادام شيرين آغشته و ميل كنند براى تشنجهاى ناشى از يبوست مفيد است.

نظرى به تحقيقات علمى جديد در مورد خواص درمانى اسفناج‏

اسفناج طبق نظر اغلب دانشمندان يكى از گياهانى است كه ظرفيت ضد سرطانى آن خيلى بالا و براى پيشگيرى ابتلاى به سرطان به سلطان گياهان معروف است. بنابراين اشخاصى كه سالها اعتياد به سيگار و دخانيات داشته‏اند از نظر اين خاصيت بايد به خوردن اسفناج توجه خاص مبذول دارند. اسفناج كه از سبزيهاى داراى رنگ سبز تيره است، همراه با هويج در صدر ليست خوراكى‏هاى ضد سرطان جاى دارد و طبق تحقيقات دانشمندان در كاهش نرخ ابتلاى به سرطان مؤثر است، بخصوص در پيشگيرى سرطان كولون، سرطان ركتوم، سرطان معده، سرطان پروستات و سرطان حنجره و حلق و سرطان مخاط رحم و سرطان گردن و سرطان مرى و به‏ويژه سرطان ريه نقش والايى دارد. مطالعات علمى نشان مى‏دهد اشخاصى كه در حد بسيار كم و بندرت از سبزيجات به رنگ سبز تيره كه داراى مقدار زيادى ماده معروف كاروتنوئيد  هستند و در اين گروه اسفناج در صدر آنها قرار دارد، مى‏خورند دو برابر بيشتر از سايرين در معرض خطر ابتلاى به سرطان هستند. و درعين‏حال تحقيقات علمى نشان مى‏دهد اشخاصى كه هر روز يك خوراك اسفناجى مى‏خورند حتى معتادين به دخانيات خيلى كمتر از ديگران در معرض اين خطر قرار دارند. در هر ده مورد از يازده تحقيق علمى كه در مورد سرطان ريه به عمل آمده است حقايق فوق تأييد شده است. از جمله تحقيقاتى كه توسط دكتر ريشارد شكل‏  كه از نسج‏شناسان دانشگاه تكزاس است، به عمل آمده نشان مى‏دهد كه خوراكى‏هاى داراى ماده كاروتن به‏طور مؤثرى در نجات معتادان به دخانيات از سرطان دخيل است. دانشمند ديگرى از محققان دانشگاه جان هاپكينز  در تحقيقات خود نشان مى‏دهد اشخاصى كه مقدار بتاكاروتن خون آنها زياد است در مقابل ابتلاى به سرطان بسيار مقاوم‏تر از سايرين هستند. در آزمايش ديگرى كه بتازگى محققان در امريكا انجام داده‏اند، اسفناج را از

نظر مواد شيميايى موجود در آن تجزيه كرده‏اند، مقدار كاروتنوئيد در اسفناج خام 36 ميلى‏گرم در هر 100 ميلى‏گرم- مى‏باشد درحالى‏كه در هويج خام در هر 100 گرم داراى 14 ميلى‏گرم مواد كاروتنوئيد است با اين تفاوت كه در هويج قسمت عمده بتاكاروتن است. با اينكه ماده بتاكاروتن ماده قطعى مؤثر ضد سرطان است ولى با اين حال مواد كاروتنوئيد موجود در اسفناج عملا نقش بسيار مؤثرى در اين ماجرا دارند- به علاوه اسفناج داراى مقدار زيادى كلروفيل‏  است كه آن هم از مواد داراى ظرفيت بالاى ضد سرطان است.

عده‏اى از دانشمندان دليل ضد سرطان بودن كلروفيل را به سبب خاصيت آن در متوقف كردن يا به‏هرحال كند كردن موتاسيونهاى سلولى مى‏دانند كه از اين طريق از شروع سرطانى شدن سلولها جلوگيرى مى‏شود. در يك مطالعه علمى كه دانشمندان در ايتاليا بعمل آورده‏اند، مشاهده شده است كه اسفناج قدرت چشم‏گيرى در سد كردن و متوقف نمودن پيشروى يكى از مقتدرترين عوامل سرطانزا به نام نيتروزامين‏  دارد و بين چند خوراك نظير هويج، گل‏كلم، كاهو، تمشك، عصاره اسفناج خام از همه در امر مقابله با نيتروزامين قدرت بيشترى نشان داده است.

دانشمندان ژاپنى در سال 1969 نتيجه تحقيقاتى را انتشار دادند كه در آن آمده است اسفناج در كاهش كلسترول خون در جانوران اثرى زيادى نشان داده و در مطالعات ديگرى متعاقب آن دريافتند كه برگ اسفناج موجب تسريع تبديل كلسترول به كوپروستانول‏  در بدن مى‏شود كه بعدا اين ماده دفع خواهد شد.

البته توجه شود مصرف اسفناج در رژيم غذايى براى بهره‏گيرى از خواص فوق و ساير خواص آن براى هر شخص مستلزم مشاوره با پزشك و كارشناس گياه درمانى است. زيرا ممكن است براى عده‏اى خوردن اسفناج به علل خاص فيزيولوژيكى معارض با برخى اختلالات جسمى آنها باشد

 


دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

برای برقراری امکان تعامل با شما کاربر محترم خواهشمند است شماره همراه خود را در فیلد مربوطه وارد نمایید.شماره موبایل شما در سایت منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا