آشنایی با لغات و اصطلاحات طب اسلامی ایرانی: ضِماد (Dressing – pledget- poultice)

ضِماد (Dressing – pledget- poultice): مرهم. بستن چیزی به جراحت. مرهم جراحت. دارو که به جراحت نهند. ادویه با مایعی در آمیخته که بر عضوی نهند. نزد پزشکان عبارت است مخلوطی از چند قلم داروئی که آن را به صورت خمیر در می آورند و روی پارچه ای پهن می کنند و بر روی زخم یا موضع درد می گذارند. دواهای زفت که محتاج به بستن است برخلاف طِلاء. دارویی که به آب یا به چیزی رقیق دیگر سرشته بر اندامی پهن کنند، و آن را به هندی لیپ گویند. (غیاث). اصولاً ضمادها را جهت رفع کبودی و کوبیدگی، احتقان، التهاب، کشیدن چرک از دمل ها، آرام کردن خراش ها و کشیدن سموم از بدن مورد استفاده قرار می دهند و معمولاً گیاهان داروئی مورد نظر را به صورت خمیر درآورده و بطور مستقیم روی بدن قرار می دهند و یا آنرا ابتدا برروی پارچه تمیز کشیده و سپس مورد استفاده قرار می دهند. به اصطلاح اطباء، ادویۀ مطبوخ یا مایع است که قوام آن غلیظ باشد و بر عضو گذارند. آنچه از غلیظ القوام که مایع و نرم باشد بر عضو به مالند وبه بندند اعم از آن که موم و روغن داشته یا نداشته باشد. مَلغَم. ج. اضمده. ضمادات. صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: « ضماد، بکسر ضاد و تخفیف میم. فرق بین طلا و ضماد آن است که داروئی که برای طِلا به کار برند از ضماد رقیق تر باشد» و در بحر الجواهر گوید: اصل ماده ضمد بمعنی بستن است و ضماده پارچه ای است که عضو مجروح را با آن باز بندند. سپس ماده ضمد را به معنی بستن است و ضماده پارچه ای است که عضو مجروح را با آن باز بندند. سپس ماده ضمد را به معنی نهادن دارو بر موضع جراحت نقل کردند هرچند عضو مجروح را با پارچه یا شی دیگر نبندند. ضماد کمپرس گرم با دوامی است که از قدیم الایام به خواص آن واقف بوده اند. پیشینیان با داروهای گوناگون نظیر موم، خمیرنان، روغن، حنا، آمونیاک، آرد، انواع حبوبات، شیره انجیر، شراب و غیره ضماد تهیه کرده برای هر یک خواص قائل بودند ولی امروزه تنها ماده ای که برای تهیه ضماد بکار می رود آرد بَزَرَک است. برای تهیه ضماد یک قسمت آرد بزرک با پنج قسمت آب سرد مخلوط کرده به آن حرارت می دهند تا پخته شده و تبدیل به ضماد نرم و چسبنده شود ویا اینکه از اول آرد بزرک را به تدریج با آب جوش مخلوط می کنند تا ضماد به دست آید، پس از آن ضماد را روی پارچه نازکی پهن کررده و روی آن را با پارچه دیگری پوشانیده روی محل دردناک و ملتهب می گذارند. ضماد بزرک را باید همیشه تازه تهیه کرد زیرا ضماد کهنه پوست را سخت تحریک می کند. برای آن که اثر آرام کننده درد ضماد آرد بَزَرَک را زیاده کنند چندین قطره از آن روی آن طرفی از ضماد که مجاور پوست می شود می چکانند. ضماد بزرک دردهای قولنج کلیوی، کبدی، معوی، رحمی و دردهای اورام مزمن مفاصل لنفانژیت، التهابات موضعی و لومباگو را آرام می کند. (دهخدا).