امام علی(ع) و جامعه متعادل
موضوع عدالت در اندیشه‌هاى سیاسى امام على(ع) مبحث بسیار گسترده و عمیقى است، که تأمل و تفکر زیادی را مى طلبد. شخصیتى که نامش قرین عدالت بوده و نه تنها امام اول معصوم شیعیان است، بلکه در تاریخ بشریت به عنوان یک متفکر، اندیشمند و سیاستمدارى خدامدار مطرح بوده است.تجسم عدل و مساوات، شیفته حق و انصاف، نمونه کامل بشردوستى و رحمت و محبت و احسان، مولاى متقیان على(ع) که حتى دیگران در باره اش گفتند قاتل او همان عدل و مساواتش بود «جرج جرداق» مسیحی حضرت على را آهنگ عدل بشرى معرفى نموده است. کما این‌که همین نویسنده اذعان مى دارد «مسأله اى که على بن ابى طالب را مجبور به پذیرش خلافت نمود در خطر بودن عدالت اجتماعى بود.
از سوى دیگر یکى از عمده ترین و خالص ترین منابع اخلاق و سیاست در اسلام مجموعه خطبه‌ها و نامه‌هاى امام على(ع) است که در کتاب نهج البلاغه به وسیله سید رضى در قرن چهارم هجرى گردآورى شده است. از جمله مسایلى که در این کتاب با حساسیت خاصى در باره آن صحبت شده مسأله حکومت و عدالت است. عدالت در این کتاب داراى مفهومى عینى و قابل درک است. هم‌چنان که امام(ع) در یکى از نامه‌هاى خویش نوشته است:
«کسانى که در حکومت من به سر بردند و سپس به امویان پیوستند، عدل را دیدند و شنیدند و در جان خود قرار دادند ولى آن را نپذیرفتند»
از این بیان فهمیده مى شود که امام(ع) در دوران حکومت خویش، به گونه اى رفتار کرده که مردم بتوانند عدل را بفهمند. یعنى یک حکومت دادگر مى تواند با نشان دادن مصداقهاى عدالت به مردم، آن را به ایشان بشناساند.
موضوع مهم دیگر در باب مفهوم عدالت و جایگاه آن، نقشى است که عدالت از دید على(ع) در حفظ تعادل اجتماعى دارد. به تعبیر استاد شهید مطهرى«از نظر على(ع) آن اصلى که مى تواند تعادل اجتماع را حفظ کند و همه را راضى نگه دارد، به پیکر اجتماع سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد عدالت است، ظلم و جور و تبعیض قادر نیست، حتى روح خود ستمگر و روح آن کسى که به نفع او ستمگرى مى شود راضى و آرام نگه دارد تا چه رسد به ستمدیدگان و پایمال شدگان. عدالت بزرگراهى است عمومى که همه را مى تواند در خود بگنجاند و بدون مشکلى عبور دهد، اما ظلم و جور کوره راهى است که حتى فرد ستمگر را به مقصد نمى رساند.
پس عدالت از دید على(ع) در مفهوم «وضع الشى فى موضعه» باعث تعادل اجتماعى در بین جامعه و صنوف آن مى گردد؛ زیرا عدالت بنا به کتاب خدا و سنت نبوى، هر قشر و صنفى را در جایگاه ویژه و بایسته شان مى نشاند. على(ع) هم‌چنین جامعه متعادل را مبتنى بر اخلاقیات متعادل فردى مى داند کما این‌که در حوزه اخلاق، قوام و اساس عدالت را در اعتدال قواى نفسانى مى داند
از منظربر آنیم در پرونده پیش رو به زوایای عدالت و حکومت ازبعد عملکردی امام على(ع) بپردازیم.
مصطفی بیات
