بیت الکتب و کتابخانه ربع رشیدی
کتابخانه ربع رشیدی بزرگترین کتابخانه های آن عصر به شمار میرفته است.
محل کتابخانه بر روی آرامگاه رشیدالدّین بنا شده بود که در وسط آن گنبد بزرگی وجود داشته و کتابخانه مشتمل بر دو بخش، در سمت راست و چپ گنبد بوده است.
در زیر گنبد نیز صدها جلد قرآن نگهداری میشده که با خط خوش نگاشته شده بودند. برای هر قسمت از کتابخانه نیز یک نفر خازن (کتابدار) و یک نفر مناول (آشنا به علم کتابداری) تعیین شده بوده است.
خواجه رشیدالدّین در وصیتنامه خود که برای صدرالدین محمد ترکه فرستاده، درباره هزار جلد قرآن نفیس و دیگر کتابهایی که به کتابخانه وقف کرده بود، چنین مینویسد:
«قرآن به خط طلا چهار صد جلد، قرآن به خط یاقوت حموی ده جلد، قرآن به خط ابن مقله هشت جلد، قرآن به خط سهروردی بیست جلد، قرآن به خط اکابر بیست جلد، قرآنه ایی که به خط خوب نوشته اند در ۵۴۸ جلد، و شصت هزار جلد کتاب در انواع علوم، تواریخ، اشعار، حکایات و امثال و غیره که از ممالک ایران، توران، مصر، روم، چین و هند جمع کرده ام، همه را برای کتابخانه ربع وقف کرده ام….»
مجوعه شصت هزار جلدی، موجودی کتابخانه دوم بود. برای حفظ و نگهداری کتب، [کاتبان به دستور خواجه رشیدالدین] نسخههای فارسی و عربی از کتابها تهیه می کردند و به کلیه شهرهای ایران می فرستاند.
برای آنکه اهمیت این تعداد کتاب را دریابیم، باید توجه کرد که تمام این کتابها، یک به یک به دست کاتبان و خطاطان نوشته و ماهها وقت صرف نوشتن هر یک از آنها شده است و امروز، پس از گذشت بیش از هفت قرن از آن روزگار، هنگامی که ده هزار و صد هزار و یک میلیون نسخه از هر کتابی یکجا و در ظرف مدتی کوتاه چاپ میشود
و بهای آن به یک صدم بهای کتابهای خطی نمیرسد، ما در سراسر ایران فقط دو کتابخانه داریم که تعداد کتابهای «چاپی» آن کمی از صدهزار بیشتر است و آن دو، یکی کتابخانه مجلس شورای ملی (سابق) و دیگری کتابخانه مرکزی دانشگاه است.
ربع: واژه ای تازی نهاد است. در فارسی چند معنا دارد؛ از جمله
۱. سرای و خانه
۲. فرودآمدنگاه، منزلگه
۳. محله
۴. اقامتگاه بهاری، بستانسرای معشوق
گزارشی از مجتمع علمی ربع رشیدی، دکتر داوود اصفهانیان، دانشگاه تبریز
تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، نادر میرزا، غلام رضا طباطبایی مجد، تبریز، انتشارات ستوده، ۱۳۷۳
تبریز و پیرامون، شفیع جوادی، تبریز، ۱۳۵۰
همان
ربع رشیدی، مجتمع بزرگ وقفی، علمی و آموزشی در تبریز، حسین امیدیانی، وقف میراث جاویدان، شمار ه ۲۷، ۱۳۷۸
همان
ربع رشیدی، بزرگترین مجتمع علمی، آموزشی و دانشگاهی در ایران، رفیع کافیه، جستارهای تاریخ پزشکی (آماده چاپ)
همان
ربع رشیدی، حاج حسین آقا نخجوانی، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، ۱۳۲۰
ربع رشیدی، مجتمع وقفی، علمی و آموزشی در تبریز
ربع رشیدی، مجالی فراخ برای «کتاب ورزی»، جویا جهانبخش، آینه میراث، تهران، ۱۳۷۸
ربع رشیدی، بزرگترین مجتمع علمی، آموزشی و دانشگاهی در ایران، رفیع کافیه، جستارهای تاریخ پزشکی (آماده چاپ)
ربع رشیدی، مجالی فراخ برای «کتاب ورزی»، جویا جهانبخش، آینه میراث، تهران، ۱۳۷۸
