تدابیر از شیر گرفتن (فطام) شیرخوران
مقصود از فطام (هنگام از شیر گرفتن) این است که دیگر به طفل شیر ندهند و برای آن زمانی را بایددر نظر گرفت که طفل در سلامت کامل باشد. بهتر این است که در بهار و پاییز او را از شیر بگیرند نه در تابستان که احتماًل می‌رود مریض شود. هرگاه ملتفت شوند که اسهال دارد یا مبتلا به اسهالی است که قبل از وبا پیش می آید او را از شیر نگیرند، اگر هم از شیر گرفته باشند دوباره به او شیر بدهند تا مرض وبایی به کلّی موقوف گردد.
حدّ وسط شیر دادن را بعضی بیرون آمدن دوازده دندان یا جمیع دندان های شیر قرار داده اند ولی این حد اعتباری ندارد به جهت اینکه در بعضی دندانها زودتر و در بعضی دیرتر بیرون می آید، چنانچه مذکور خواهد شد بعضی با دندان متولّد می شوند، بعضی دیگر از بیست ماهگی تا دو سالگی را معیّن کرده اند، بالجمله برای اینکه خطرات تسنین (روییدن دندان ها) و امراضی که در آن وقت عارض می‌شود بگذرد، باید صبر کند تا دندان های اوّلیّه همگی خارج شوند، آن وقت از شیر بگیرند.
گاهی وقت شیر گرفتن و غذادادن می‌رسد و هر غذایی که به طفل می‌دهند هضم نمی شود و روز به روز ضعیف می‌گردد. از این است که معدۀ او هنوز قوّت هضم غذا را ندارد به خصوص اگر غذا سنگین و غلیظ هم باشد که احتماًل دارد موجب ورم امعا (روده‌ها) شود، در آن وقت بالضّروره باید آن قدر شیر بدهند که معده قوّت بگیرد و بتواند غذا را هضم کند، امّا باید بگوییم اگر خیلی از موعد شیر گرفتن بگذرد باید باز هم شیر بدهند البته طفل از نموّ باز می ماند، تنبل و لاغر شده، استخوان های او نرم مانده و مستعدّ نرمی استخوان (راشیتیسم) می‌گردد؛ چرا که شیر آن قدر مغذی نیست که کفایت بدن را در وقتی که همۀ دندان ها بیرون آمده انجام دهد و طبیعت بدن انسان غذا می طلبد. همین که شروع به دادن غذا کردند باید شیر را کم کنند و کم کم شیردادن شب را موقوف کرده، در بین روز هم از دفعات آن بکاهند و سپس از مقدار آن کم کنند تا به کلّی قطع شود. از شیرگرفتن بعضی از اطفال خیلی مشکل است، متّصل گریه می کنند، در این حالت لابد باید دواهای تلخ و بدمزه مثل افسنتین و جنطیانا و صبر زرد به سر پستان خود بمالند که دیگر سینة مادر را نگیرد. همین که طفل را از شیر گرفتند از دادن گوشت و غذاهای ثقیل غلیظ پرهیز کنند.
اوّل غذاهای آردی و نباتی و به تدریج گوشت های طیور و غذاهای حیوانی بدهند که موجب تحریک و ورم مجرای تغذیه نشود. باید دانست که در شیر قند فراوانی وجود دارد پس اگر طفل را یک مرتبه از شیر ببرند و غذای او را منحصر به مواد آردی و حیوانی و نباتی که شیرین نیست کنند طفل مریض می‌شود بنابراین باید این ملاحظه را داشته عسل، شکر سرخ، شیرةا موادی که به طور طبیعی شیرین هستند به او بدهند.
در هنگام از شیر گرفتن کودک هر قدر کمتر به طفل شیر می دهند به تدریج شیر مادر هم کمتر می‌شود تا وقتی که به کلّی قطع گردد و شیر تمام شود، امّا گاهی با وجود از شیر گرفتن کودک شیر او کم نمی شود، در این حالت باید هر روز صبح گل زیرفون را طبخ کرده، بنوشد.
خلاصـةالحکمه آمده است: «و بر تارک سرِ آن حنا بندند یک روز در میان. و نشاسته در سرکه و گلاب حل کرده بر آن طلا نمایند.
و شب¬ها حنا بر دست و پای آن بسته و روز وقت ظهر در میان دوغ گاوی سرد نشانیدن و بر بدن او مالیدن مفید است. » و این به آن معنا است که بر فرق سر کودک حنا ببندند یک روزدر میان نشاسته را در گلاب و سرکه حل کنند و بر سینه ها بمالند و شبها به دست و پای او حنا ببندند و موضع ظهر در میان دوغ گاوی سرد او را بنشانند و حتی بر بدن او بمالند.
توجه به نکات ذیل برای این مطلب ضروری است:
1ـ مدت زمان كامل شيردهي طبق نظر قرآن كريم، 24 ماه قمري است؛ لذا سعي كنيد به هيچ وجه قبل از اين مدت كودك را از شير نگيريد.
2ـ راه هاي مختلفي براي ايجاد بي ميلي كودك نسبت به پستان مادر وجود دارد؛ انواع روش هايي كه منجر به بدرنگي و بدمزّگي پستان مي شوند. پيشنهاد ما «صبر زرد» است كه از قديم الايّام به عنوان يك روش ساده و مؤثّر، مورد استفاده زنان ايراني بوده است. مقدار كمي صبر زرد را در مقدار اندكي آب حل كرده روي سينه بماليد. رنگ سياه صبر زرد باعث خواهد شد كه كودك، رغبتي به گرفتن سينه نداشته باشد. كودكان سِمِج تر، معمولاً به محض چشيدن طعم تلخ صبر زرد، از شير خوردن منصرف خواهند شد. البته بسياري از مادران، اقدام به رنگ كردن پستان خود با ماژيك و مانند آن مي كنند كه تا وقتي كودك نخواهد سينه را بمكد؛ مشكل مهمّي را در پي نخواهد داشت امّا اگر كودك با ديدن هيبت ناساز پستان، كوتاه نيايد و اقدام به مكيدن سينه كند؛ موادّ شيميايي و خطرناك اين گونه رنگ ها، وارد بدن نازنين او خواهد شد.
3ـ در مدت از شير گرفتن كودك، شبها وقتي كه كودك خواب است؛ يكي دو نوبت به او شير بدهيد تا كمي سينه تخليه شود.
4ـ در روز، چند بار سينه را زير آب سرد گرفته و با فشار به عقب، آن را ماساژ دهيد.
5ـ اكثر مادران با كارهاي ساده فوق به نتيجه مطلوب خواهند رسيد و كم شدن تحريك ناشي از مكيدن پستان، به تدريج، ترشّح شير را متوقّف خواهد كرد. در مواردي كه ترشّح شير از سينه كم نمي شود مي-توان از دوا هاي خشك كننده استفاده كرد. راحت ترين راه آن است كه مادر، روزي 1 تا 2 بار و هر بار يك قاشق غذاخوري «سُداب» را با يك ليوان آب، 15 دقيقه روي حرارت كم جوشانده صاف كرده شيرين نموده ميل كند.
6ـ در مدتي كه كودك را از شير مي گيريد بايد از مصرف غذاها يا دوا هايي كه باعث افزايش شير مي شوند، پرهيز كنيد (رازيانه، شويد، آويشن، سياهدانه، زيره سبز و…). اگر براي مادر قابل تحمّل باشد؛ مي تواند در اين دوره، مصرف غذاهاي سردي را در رژيم غذايي خود، اندكي افزايش دهد.
7ـ رفتار بسياري از كودكان در هنگام جدا شدن از شير، مشابه يك فرد داغدار در فراق يار عزيز خود است؛ لذا در اين دوره بيشترين محبّت را به او داشته؛ با روش هاي مختلف وي را سرگرم كنيد تا كم كم اين داغ! را فراموش كند. بيدارخوابي والدين در نيمه هاي شب بر سر بالين كودكي كه بنابر عادت خود براي شيرخوردن از خواب برمي خيزد؛ چيز غريبي نيست؛ لذا والدين بايد به لحاظ روحي، خود را براي اين مشكلات كاملا طبيعي آماده كنند.
8ـ اشتباه بسياري از والدين اين است كه با اين استدلال كه بهتر است خود و فرزندانشان، يك بار اين استرس را تحمّل كنند؛ به طور همزمان، اقدام به از شير گرفتن و نيز آموزش كنترل ادرار و مدفوع به كودك خود مي كنند؛ غافل از اين كه تحمّل اين دو استرس همزمان، براي كودك بسيار سنگين است. در اين حال، يا حدّاقل يكي از اين دو اقدام به شكست مي انجامد يا اگر هم به ظاهر موفّقيتي در كار باشد؛ به تجربه بسيار ديده ام كه چنين كودكاني پس از يك دوره چند ماهه يا چند ساله كنترل ادرار و مدفوع، بدون وجود دليل ظاهري خاصّي، دچار مشكلات متعدّدي در اين زمينه ازجمله بي اختياري دفع، شب ادراري و مانند آن مي شوند.
پيشنهاد ما اين است كه حدّاقل يك دوره چند ماهه بين اين دو اقدام فاصله بيندازيد و بعد از اين كه مطمئن شديد كه كودك، داغ شير نخوردن را فراموش كرده است؛ نسبت به آموزش دفع ادرار و مدفوع به وي اقدام كنيد. البتّه اين مسئله در مورد كودكاني كه توانايي آن را دارند كه قبل از دو سالگي در مورد كنترل ادارار و مدفوع، آموزشهاي لازم را فرا بگيرند؛ مصداق نخواهد داشت.
9ـ در زمان دندان در آوردن نباشد بلکه در فاصلة بین دو دندان در آوردن باشد.
10ـ با ملایمت و مدارا و به دور از هرگونه ترس و غم و ناراحتی باشد.
11ـ بتدریج با افزایش غذاهای خوشمزه و لقمه ای نیاز او را به شیر کم کنید.
12ـ اسباب شادی و بازی را بیشتر فراهم نمایید.
13-طریقه خشکانیدن شیر
جوشانده نی شکر (شش مثقال در دویست مثقال آب) بنوشد یا مطبوخِ دو مثقال برگ غار بدهند، این درخت در نقاط مختلف کشور به نام برگ بو می‌باشد و نام عربی آن در کتب قدیم غار و رند ذکر شده است و نیز غذاهای تحریک کننده و سنگین را ترک کند و پستان ها را گرم بپوشاند.
