چکیده مقاله ای از مقالات برگزیده اولین کنفرانس طب اسلامی ایرانی: بیان تفاوت اساسی روغن ارده کنجد (دُهن شیرج) و روغن کنجد(دهن الحل) و بررسی آثار آنها بر سلامت انسان
بیان تفاوت اساسی روغن ارده کنجد (دُهن شیرج) و روغن کنجد(دهن الحل) و بررسی آثار آنها بر سلامت انسان
کلیدواژه: دهن شیرج، دهن الحل، روغن ارده کنجد، روغن کنجد، ترانس، عصاری، لزوجت، کبد، سلامتی
دکتر حسین روازاده، عطیه روازاده، نفیسه روازاده، محمدجواد روازاده، دکتر مهدی عباس طاهر
چکیده: روشهای متفاوتی در تهیه روغن کنجد به کار می رود. با توجه به مکتوبات طب سنتی بهتر است صرفاً از روغن کنجد حاصل از تهیه ارده به خاطر عدم عوارض کبدیاستفاده شود و برای مصارف غیرخوراکی از روغنهای پرس سرد و دستگاه های روغنگیری استفاده شود. یکی از مهم ترین مباحث در طب جامع در مورد روغن کنجد (دهن الحَلّ)، دانه طلایی کنجد، اسرار آن و مخصوصاً در مورد خوراکی بودن روغن کنجد (دهن الحَلّ) است که بالطبع شبهات و مشکلاتی را در جامعه ایجاد کرده و متأسفانه هم وطنان ما را دچار سردرگمی کرده است و در نهایت این بحث‌های دوگانه که منجر به این سر در گمی‌ها شده است می‌تواند دلیل رو برگرداندن مردم از مسیر تغذیه سالم شود و شاهد باشیم که روغن کنجد (دهن الحَلّ)که با روشهای امروزی و با دستگاه‌های روغن کشی گرفته می‌شود در نهایت یک روغن مالشی و دوایی است و قابلیت خوراکی ندارد و مصرف خوراکی آن در درازمدت موجب امراض کبدی می‌شود. چون وقتی کنجد بریان شد و به ارده کنجد تبدیل شد، روغن ارده کنجد (دُهن شیرج) خوراکی است چرا که به واسطه این فرایند که در دانه کنجد اتفاق می‌افتد یکی از مواد مضر دانه کنجد از او جدا شده و روغن کنجد به روغن لطیف ارده کنجد تبدیل شده و بسیار مفید و سالم می‌شود.
بله! دقت کنید ایرادات در این بخش‌ها است. لفظ لطیف و کثیف[1] یعنی چه؟ بریان کردن کنجد یعنی چه؟ و بسیاری از این الفاظ که در متون حکما موجود است و ما این الفاظ را تفسیر به رأی می‌کنیم نه تفسیر به حقیقتِ لفظ که مدنظر حکمای ما است.
بنابراین بحث مضر بودن یا نبودن روغن کنجد (دهن الحَلّ) همچنان ادامه خواهد داشت پس چاره ای نیست جز آن که در ابتدا چند اصطلاح بیان شود و قسمتی از مطالب شیخ الرئیس رحمةالله علیه در طبیعیات شفاء نیز شرح گردد تا نهایتاً عین جمله حکمای ما در مورد روغن ارده کنجد (دُهن شیرج) ایراد گردد.
عبارت دهن شیرج همان روغن ارده کنجد است؛ در میان متون کهن طب اسلامی و متون پزشکی کهن کلمه دهن شیرج بسیار به چشم می‌خورد که با شواهد و قراین موجود، به یقین همان روغن ارده کنجد (دُهن شیرج) است؛ البته در همه جا دهن شیرج بدون ذکر ال عربی بر سر آن آمده است که همان طور که لغت شناسان و نحویون زبان عربی می‌دانند اسامی علم «ال» نمی‌پذیرند و این کلمه شیرج همان کلمه شیرگ در فارسی است که امروزه شیره خوانده می‌شود و بر همگان آشکار است که شیرة کنجد همان ارده است و دُهن یعنی روغن این شیره یا شیرگ که معرب آن شیرج است همان روغن ارده کنجد (دهن شیرج) است؛ لذا برخی از این استنادها و شواهد که در خلال متون کهن یافت شده است در ذیل می‌آید.
- . الجامع المفردات الأدوية و الأغذية، ابن بيطار، عبداللهبن احمد، 646 هـ . ق، دارالكتب العلمية، بيروت، 1412 هـ . ق، چاپ اول
- اختیارات بدیعی، انصاری شیرازی، علی بن حسین، (حاجی زین العطار)، تصحیح: میر، محمد تقی، رازی، تهران،1371هـ .ش
- اصطلاحات پزشكى در فرهنگنامههاى كهن عربى- پارسى، پناهى، وجيهه، المعى، تهران، 1391 هـ . شچاپ اول
- الأغذية و الأدوية، اسحاقبن سليمان، تصحیح: صباح، محمد، مؤسسه عزالدين، بيروت، 1412 هـ . ق
- أقرباذين القلانسي، قلانسى سمرقندى، محمد بن بهرام، محقق/ مصحح: بابا، محمد زهير، معهد التراث العلمي العربي، حلب، 1403 هـ . ق
- أقرباذين القلانسي، قلانسى سمرقندى، محمد بن بهرام، محقق/ مصحح: بابا، محمد زهير، معهد التراث العلمي العربي، حلب، 1403 هـ . ق
- پزشكي سنتي و عاميانه مردم ايران با نگاه مردم شناختي،، جانب اللهي، محمد سعيد، مؤسسه انتشارات اميركبير، تهران،1390 هـ . ش، چاپ اول
- تحفة المومنین، حکیم مومن ، حكيم مؤمن، سيد محمد مؤمن بن محمد زمان، نور وحى، قم، 1390 هـ . ش
- العمدة في الجراحة، ابن قف، امين الدولةبن يعقوب، مجلس دائرةالمعارف العثمانية الكائنة، حيدرآباد، 1356 هـ . ق، چاپ اول
- قانون فی الطب، ابنسينا، حسينبن عبدالله، دار إحياء التراث العربي، چاپ بيروت، 1426 هـ . ق، چاپ اول
- کامل الصناعة الطبیة،مجوسی اهوازی، علی بن عباس،تصحیح: محقق، مهدی، موسسه مطالعات اسلامی،تهران، 1388 هـ .ش
- کتاب في المعدة و أمراضها و مداواتها، ابن جزار قيروانى، احمد بن ابراهيم، دانشگاه علوم پزشكى ايران، تهران، 1388 هـ . ش، چاپ اول
- كناش فيالطب، كشكرى، يعقوب، محقق/ مصحح: على شيرى، دانشگاه علوم پزشكى ايران، تهران، 1386 هـ . ش
[1] کثیف:غلیظ؛ فشرده؛ ستبر
تذکر: حق انتشار مخصوص موسسه احیای سلامت بوده و هرگونه کپی بدون مجوز کتبی ممنوع است و توسط سیویلیکا (مرکز انتشارات مقالات علمی کشور – مرجع دانش) پیگیری می شود.
کدمطلب: Dr980602
