توصیه بهداشتی: ورزش و تدابیر مربوطه

به مناسب ۲۶ مهر روز تربیت بدنی و ورزش 

مقاله ذیل در خصوص ورزش و تدابیر طب اسلامی ایرانی تقدیم می گردد

 پیامبر اعظم (ص):
خداوند متعال انسان قوی و نیرومند را دوست دارد. (بحار الانوار : 64 / 184)

ورزش حرکتی ارادی است که منجر به تنفس عظیم و متواتر می شود و استعمال معتدل و به موقع آن مانع بیماری است.
حکیم بزرگ ابو علی سینا در خصوص ورزش می گوید، ورزش تنها چیزی است که باعث انعاش حرارت غریزی بدن می شود یعنی همچون خاکستر زیر آتش که با باد زدن شعله ور و برافروخته

می شود، ورزش نیز باعث شعله ور شدن حرارت غریزی بدن می گردد البته برای  ورزش نیز تدابیر خاصی در طب سنتی درنظر گرفته شده است که در صورت عدم رعایت آن می تواند بجای سلامت برای بدن مضراتی را به همراه داشته باشد.
علل نیاز به ورزش را می توان انعاش حرارت غریزی و دفع برخی فضولات دانست.
در یک ورزش سالم در مرحله اول که عرقمان در می آید و نفس عمیق و سریع می شود باید کم کم بار ورزش را کم کنیم و حرکتمان را آهسته کنیم، سپس بنشینیم تا عرقمان خشک شود و ورزش را تمام کنیم.
لذا حد مناسب ورزش سه مورد ذیل می باشد:
– سرخی چهره
– وجود نشاط حرکت
– تنفس عادی
اگر از این سنگین تر و فراتر کسی بخواهد ورزش نماید و ورزش حرفه ای بکند، حتماً باید تحت تدابیر خاصی به ورزش بپردازد تا آسیبی به او نرسد.
ورزش را می توان از لحاظ درگیر بودن اندامهای بدن به دو دسته ذیل طبقه بندی نمود:
– ورزش کلی: حرکت همه اندام ها را به دنبال دارد.
– ورزش جزئی: حرکت اندامی خاص را به دنبال دارد.
یکی از بهترین ورزشها، ورزش باستانی می باشد که همراه با موسیقی و آواز و با رعایت کامل اصول مورد تایید حکما برنامه ریزی شده است.

آسیبهای ورزشهای سنگین:
ورزشهای سنگین یعنی ورزشی که بیش از حد معمول باشد، نه تنها هیچ ارزش درمانی ندارند بلکه یک نوع خودکشی محسوب می شوند و وقتی فردی چندین سال ورزش سنگین می کند، عملاً فتیله چراغ عمر خود را بالا کشیده و حاصل آن نور خیره کننده ای است که در ظاهر همگان را به حیرت درآورده است و اندام، قدرت و توان آن شخص مورد تحسین دیگران قرار می گیرد ولی اگر این شخص در سن 35 سالگی سکته کرد، از لحاظ طب سنتی هیچ جای تعجبی نیست چرا که خودش باعث شده است تا سوخت چراغ عمرش یعنی رطوبت غریزی اش با سرعت زیاد به اتمام برسد. (البته این مرگهای زود هنگام در اینگونه ورزشکاران دیده شده است)
اگر این حرارت تمام شد قوه حیوانی، قوه طبیعی و قوه نفسانی دیگر در کالبد تن نمی مانند و همه با هم می روند (خروج روح از بدن) .
ضمناً فوتبال و ورزشهای خشن مانند ورزشهای رزمی سنگین که باعث زد و خورد و ضربه های ناگهانی می گردد، اصلاً مناسب نمی باشند و مورد تایید نیستند.
قدیم تنها ورزش سنگین کشتی بوده آن هم افراد صفراوی را حکما از رفتن به این رشته ورزشی منع می کرند و بیشتر دموی ها کشتی می رفتند.
بسیاری از مردم به اشتباه فکر می کنند تمرین ورزشی باعث بزرگی قلب یا شش ها می شود. لازم به ذکر است مقدار گنجایش هوای درون شش های یک فرد بزرگسال، موروثی است و خیلی قابل تغییر نیست. اندازه قلب در اثر ورزش بزرگ نمی شود بلکه اگر این اتفاق بیفتد نشانه مشکل قلبی است. آنچه که در ورزش روی می دهد، موثرتر کردن کار شش ها، قلب، خون و عضلات است.
ورزش باعث می شود که مقدار کافی اکسیژن از خون به ماهیچه ها منتقل شود و این افراد بیش از افراد دیگر می توانند کارکنند. مقدار زیاد اکسیژن تا حدی بستگی به افزایش حمل آن در خون دارد. این ظرفیت با مبادله زیاد اکسیژن زیاد می شود که در شش ها اتفاق می افتد و خروج دی اکسیدکربن، مؤثرتر صورت می گیرد. ماهیچه ها نیز اکسیژن را بهتر از خون دریافت می کنند زیرا پرورش بدنی، تعداد میتوکندری ماهیچه ها را افزایش می دهد که بخش های میکروسکوپی سلول هستند و اکسیژن و قند را به انرژی تبدیل می کنند.
‏تاثیر نهایی این است که ماهیچه متناسب، قادر به کار بیشتر است و نیازی به سخت کارکردن مثل گذشته نیست این ماهیچه می تواند بیشترکارکند و انرژی بیشتری پیش از تولید اسید لاکتیک و گرفتگی ایجاد کند.
‏قلب یک ماهیچه عمده است. یکی از تأثیرات ورزش، تقویت ماهیچه قلب همراه با ماهیچه های دیگر است.کار قلب رساندن خون به تمام بدن است.
مثلأ مقدار خون رسیده به ساق پاها در یک دقیقه بستگی به میزان ضربان قلب و مقدار خون خارج شده با هر تپش دارد. ورزش ماهیچه قلب را قابل ارتجاع تر می کند، بنابراین در هر ضربه بهتر کار می کند و خون بیشتری به خارج می فرستد و این بدان معنی است که ضربان کمتری برای تامین مقدار مساوی خون حاوی اکسیژن برای پاها لازم است و در نهایت قلب می تواند آرام ترکارکند.
‏بعد از چند هفته تمرین ضربان قلب و به تبع آن میزان نبض شما کم می شود میزان نبض 65  ‏ضربه در دقیقه به حدود 60 ‏یا کمتر می رسد. در ورزشکاران حتی به 40  ضربه هم می رسد. این کار قلب که بسیار مؤثر است به این معنا است که وقتی ماهیچه های شما سخت کار می کنند، هنگام بالا رفتن از پله ها میزان نبض شما بیشتراز قبل نشود.

توصیه‌های طب سنتی:

۱- ورزش برای سلامتی یکی از توصیه‌های طب جامع ایرانی می‌باشد ولی ورزش بدون رعایت دیگر تدابیر از قبیل تغذیه سالم مطلوب نمی‌باشد. یک ورزشکار حتماً باید تغذیه مقوی و سالم داشته باشد تا دچار مشکل نگردد. ‏

۲- برداشتن بار سنگین باعث کار بیشتر ماهیچه‌ها می‌شود و به رگ‌های خونی فشار وارد می‌آورد، که سبب بالا رفتن فشار خون می‌شود. این خطری است که کسانی که تمرین وزنه برداری می‌کنند باید به آن توجه کنند.

۳- ‏افرادی که بعد از سال‌ها تصمیم به ورزش کردن می‌گیرند باید تدابیر مربوطه را بیش از دیگران رعایت کنند.

۴- ‏وقتی آماده ورزش روزانه می‌شوید کار را آرام شروع کنید و به خود فشار نیاورید.

۵- ‏اگر از فشار خون، سرگیجه، بیماری قلبی، دیابت، درد پشت یا ورم مفاصل رنج می‌برید با پزشک خود مشورت کنید. در ابتدا بیش از ۲۰ ‏دقیقه ورزش نکنید. اگر نفس کم می‌آورید یا احساس درد و ناراحتی می‌کنید، ورزش را قطع کنید و استراحت کنید. همیشه باید بتوانید در هنگام ورزش مکالمه کنید.

۶- اگر خسته، بیمار یا تب دار هستند ورزش نکنید.

۷- بعد از هر وعده غذا پیش از انجام ورزش ۲ ساعت صبر کنید.

۸-در هنگام گرسنگی نیز ورزش نکنید.

۹- اگر تنش یا استرس دارید ورزش رقابتی را انتخاب نکنید.

۱۰- پیش از ورزش دشوار، با نرمش ساده، خود را گرم کنید تا خطر کشش ماهیچه یا رباط‌ها را کاهش دهد.

۱۱- ورزشهای باستانی، شنا، کشتی، اسب سواری و تیر اندازی مناسب می‌باشند.

۱۲- خیلی از ورزشهای حرفه‌ای متاسفانه دارای عوارضی هستند که ورزشکاران دچار آن می‌شوند در صورتیکه ورزش باستانی یا کشتی این چنین نمی‌باشد و ورزشکاران ما تا سن پیری خود می‌توانستند ورزش نمایند.

۱۳- رعایت تدابیر ویژه هر ورزش می‌تواند از عوارض احتمالی آن جلوگیری نماید که مهم‌ترین نکته، استفاده از مواد غذایی سالم و پرهیز کامل از روغنهای صنعتی می‌باشد. بطور مثال بعضی از کوهنورد‌ها بعد از مدتی دچار زانو درد می‌شوند برای پیشگیری از زانو درد در رشته کوهنوردی، آرد سنجد (که هسته آن نیز با گوشت آن آرد شده است) میل کنید. خوردن غذاهای سرد را محدود کنید. با روغنهایی مثل زیتون، کوهان ش‌تر و سیاهدانه مفاصلتان را خوب ماساژ دهید و چرب کنید.

۱۴- اگر ورزشکار نیستید، حداقل روزانه ۳۰ -۲۰ دقیقه نرمش کنید.

زمان مناسب:
بهترین زمان ورزش بعد از هضم غذا و بعد از تخلیه روده است. هرگز قبل از اینکه تخلیه مدفوع و ادرار نداشتید ورزش نکنید چون باعث جذب سموم به کل جریان خونتان می شود. لذا زمان مناسب برای ورزش کردن زمانی است که شرایط ذیل تحقق یافته باشند:
– هضم کامل غذا
– خواب کافی
– خالی بودن روده و مثانه

ورزش در احادیث:
احادیث زیادی در زمینه ورزش کردن و قوی نگاه داشتن جسم نقل شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می گردد:
قال رسول الله (ص) : حق الولد علی والده ان یعلمه الکتابة والسباحه والرمایة وان لا یرزقه الا طیباً وان یزوجه اذا بلغ )
رسول اکرم (ص) فرمود :
حق فرزند (پسر) بر عهده پدرش این است که به او نوشتن، شنا کردن و تیراندازی را آموزش دهد و روزی او را تنها از راه حلال و پاکیزه تهیه نماید.
نهج الفصاحه : 293 / ح 1394

قال رسول الله (ص) : (ان الله یحب الرجل القوی)
رسول گرامی اسلام فرمود :
خداوند متعال انسان قوی و نیرومند را دوست دارد.
بحار الانوار : 64 / 184

قال الإمام الباقر (ع) : (ان رسول الله (ص) سابق بین الخیل، واعطی السوابق من عنده)
امام باقر (ع) فرمود :
رسول خدا (ص)، مسابقه اسب دوانی ترتیب داد و جوایز آن را از مال خویش پرداخت.
وسائل الشیعه : 13 / 351

قال الإمام علی (ع) : (وسر البردین ، وغور بالناس ورفه فی السیر )
حضرت علی (ع) فرمود :
در بامداد و عصر که هوا خنک است راه پیمایی کن و در وسط روز که هوا گرم است مردم را  (برای استراحت و آسایش) باز دار و آهسته بران (تا ناتوانان نیز بتوانند همراه توانایان بیایند).
نهج البلاغه فیض الاسلام : نامه 12 / 856

قال رسول الله (ص) : (علیکم بالرمی فانه من خیر لهوکم)
رسول خدا (ص ) فرمود :
به تیراندازی روی آورید، زیرا یکی از بهترین سرگرمی های شما است.
میزان الحکمه : 4 / 183

قال رسول الله (ص) : (علموا ابنائکم السباحة و الرمایة)
پیامبر خدا (ص) فرمود :
به پسرانتان شنا و تیراندازی را آموزش دهید .
نهج الفصاحه : 413 / ح 1955

عن الإمام الصادق (ع) عن آبائه قال (ع) : (دخل النبی ذات لیلة بیت فاطمة (ع)ومعه الحسن والحسین (ع) فقال لهما النبی (ص) : قوما فاصطرعا . فقاما لیصطرعا ،
امام صادق (ع) به نقل از پدران بزرگوارش می فرماید :
شبی پیامبر گرامی اسلام (ص) به خانه فاطمه (ع) وارد شد. امام حسن و امام حسین (ع) نیز (که در سنین کودکی بودند) به همراه ایشان بودند. آن حضرت خطاب به آن دو فرمود :
بپا خیزید و با یکدیگر کشتی بگیرد. آنها نیز برخاسته و به کشتی گرفتن پرداختند.