توصیه بهداشتی: تدابیر اطفال – به مناسبت شانزدهم مهر ماه؛ روز ملی کودک

به مناسبت شانزدهم مهر ماه؛ روز جهانی کودک

در طب اسلامی ایرانی برای اطفال از بدو تولد تدابیر خاصی ارائه شده است که به تغذیه و بهداشت اطفال اشاره دارد که در ذیل 29 مورد در این زمینه بیان شده است:

1- برای این که بچه ها هنگام تولد زردی نداشته باشند باید مادر در دوران بارداری از غذاهای خیلی گرم استفاده نکند (البته خیلی هم خنک نخورد) و بعد از تولد نوزاد نیز اگر علائم آغازین زردی در نوزاد بوجود آمد، باید پشت گوش نوزاد را حجامت کرد.
2- در بدو تولد توصیه شده است مقداری نمک به تمام بدن نوزاد بمالید و بعد از چند دقیقه آن را با آب نمک رقیق شستشو بدهید و سپس با آب ولرم او را بشویید.

3- قنداق کردن نوزادان تا 40 – 50 روزگی به روشی که در قدیم این کار را می کردند، توصیه می گردد؛ چرا که با توجه به این که نوزادان دارای اندام و مفاصل بسیار ظریف هستند، قندان، نوزادان را از ضربات احتمالی حفظ می کند و در هنگام بغل گرفتن و حمل نیز او را محافظت می کند، دمای بدن نوزاد را ثابت نگه می دارد و به رشد طبیعی اعضاء و اندام کودک کمک می کند.

در قنداق کردن نوزادان موارد ذیل توصیه می شود:
– صورت و پیشانی باز باشد
-ریسمان اندک پهن عریض باشد و چندان تنگ نمی پیچند .
– روزی 2تا 3 بار و شبها یکبار باز وبسته شوند .
– بهترین حالت بازکردن نوزاد هر 3 ساعت یکبار و حدود یک ساعت آزاد بودن وی است.
– شکم دختران ملایم تر از پسران پیچیده شود .

4- توصیه می شود برای شستشوی نوزادان تا چهل روزگی از آب و نمک استفاده کنید. یعنی در هر بار استحمام یک بار با آب نمک رقیق شستشو بدهید، البته مراقب باشید در چشم و گوش و دهان نوزاد آب نمک وارد نشود، سپس یک بار بعد از آن با آب خالی او را بشویید و از صابون استفاده نکنید. بهترین حالت قرار گیری نوزاد در حین شستشو، آویزان کردن نوزاد بر روی سطح داخلی ساعد می باشد و برای جلوگیری از لیز خوردن آن، بهتر است کسی که این کار را می کند با لباس آستین دار نوزاد را روی دست خود قرار دهد.(سینه طفل بر دست چپ و با دست راست شستشو صورت گیرد تا ضمن مراقبت از شکم، آب وارد چشم و گوش و دهان وبینی نوزاد نشود)
بعد از چهل روز نیز با آب صابون رقیق شده، کودک را بشویید. برای این کار صابون قهوه ای یا زیتون مورد تایید تهیه نمایید و صابون را گرد کرده و داخل آب به صورت رقیق حل نمایید و از آن برای شستن کودک استفاده کنید. ضمناً در حمام نباید طفل را تا آن حدی نگه دارند که سرخی در پوست طفل پدیدار شود و حالت برآمدگی ایجاد شود که این امر موجب هدر رفتن رطوبات مفید نوزاد است.
5- با توجه به این که مغز نوزادان مخصوصاً تا سه سالگی در حال رشد سریع می باشد، بادام برای رشد مغز بسیار مفید است. برای کودکان زیر 6 ماه که تنها شیر مادر می خورند، بادام توسط مادر زیاد مصرف گردد و برای کودکان بالای 6 ماه از حریره بادام استفاده شود که طبیعت آن گرم و تر و بسیار زود هضم است. همچنین می توانید شیر بادام به او بدهید. برای تهیه آن مقداری مغز بادام را شب در آب خیس کرده تا صبح نرم می شود، سپس به همراه همان آب و مقداری عسل کاملاً توسط دستگاه مخلوط کن، مخلوط نمایید تا شبیه شیر ولی غلیظ تر گردد. اگر پوست روی بادام نیز مورد پسند کودک نبود، می توانید آنرا نیز بگیرید و بعد مخلوط کنید.

6- امام صادق علیه السلام فرموده اند، حجامت در چهار ماهگی باعث حذف لعاب بدن و کاهش حرارت سر و بدن می گردد، لذا توصیه می شود بعد از پایان چهار ماهگی، نوزادان را حجامت بسیار سبک انجام دهید.
7- به کودکان بالای چهار ماه باید غذای کمکی مغذی بدهید. مزاج سنی کودکان گرم و تر است و باید غذاهای گرم و تر به آن ها بدهید تا به رشد آنها کمک کنید، با گندم و گوشت گوسفندی و نخود غذا برای او درست کنید، انجیر، خرما و انگور به بچه بدهید و نگذارید با تغذیه نادرست سلامت مزاج او مبتلا به تغییرات و عادات نامطلوب شود.
لبوب و مغزها را به بچه بدهید و اگر خانم خانه قدری هنر و سلیقه داشته باشد می تواند مواد خوراکی سالم که خوشمزه، خوشگل و خوش رنگ باشد تهیه نماید که بچه به آن علاقه مند شود و جایگزین یخمک، ژله و هله هوله های دیگرگردد. مثلاً گردو و دیگر مغزها را با عسل قاطی کنند و با آب لبو رنگین نمایند و در یخچال بگذارند تا خنک شود.
عسل هم به اندازه بدهید و خیلی افراط نکنید. روزی دو الی سه قاشق غذا خوری کفایت می کند.
بچه ها هم مانند بزرگترها مزاج خاص خود را دارند که از علایم و ویژگی هایشان می توانید متوجه شوید که مزاج جبلی (ذاتی) و مادرزادی آن ها چیست و بسته به مزاج آن ها میزان مصرف عسل را می توانید کم و زیاد نمایید.

ماست نیز همراه با غذا توصیه نمی شود؛ چرا که خلطی که با خوردن ماست همراه غذا مخصوصاً غذاهای گوشتی تولید می شود، خلط سالمی نمی باشد.
بچه ها امروزه معمولاً ماست را خیلی دوست دارند، لذا به جای دادن ماست همراه غذا به کودکان، توصیه می گردد ماست به همراه لبوب مانند گردو، کشمش، بادام زمینی، پسته و فندق را به صورت میان وعده یا حتی در برخی مواقع آن را به عنوان غذا (بدون این که در کنار آن غذای پختنی دیگری مصرف شود) همراه با مقداری نان سنگک به کودک بدهید.
حتی می توان با مقداری دم کرده زعفران هم سردی ماست را بگیرید و هم آن را رنگی نمایید تا برای کودکان جذاب تر گردد. آب لبوی پخته شده نیز برای جذاب کردن رنگ ماست پیشنهاد می شود.

8- ختنه نوزادان پسر نیز از بدو تولد تا یک ماهگی و در صورتی که میسر نگردید بعد از اتمام شش سالگی توصیه می گردد.
9- در کودکانی که فقط شیر مادر می خورند، باید مادر تغذیه خوبی داشته باشد تا جایگزین قطره مولتی ویتامین گردد. به جای قطره آهن حتماً از آب آهن تاب برای مادر و نوزاد استفاده نمایند. از چهار، پنج ماهگی نیز غذای کمکی را شروع کنید.
10- برای تامین ویتامین D بچه را لخت کنید و در معرض نور مسقیم آفتاب قرار دهید، عسل نیز به او بدهید و غذای کمکی مغذی به بچه بدهید. برای تامین ویتامین A مادر و کودک زردک یا هویج و آب زردک یا آب هویج فراوان بخورند. ضمناً هویج دارای طبع گرم و تر می باشد و برای رشد کودکان بسیار مناسب است.
11- تا دو سالگی دادن دوا و مداخلات پزشکی بدون دلیل و اجازه پزشک ممنوع است. بدون دلیل به کودک هیچ دارویی ندهید و هیچ تدبیر درمانی به کار نگیرید.
12- مادران باید برای رفع نفخ در نوزاد از عرق نعنا استفاده کنند و گاهی اوقات یک قاشق چای خوری هم در گلوی بچه بریزد تا نوزاد با آن آشنا شود.
13- برای پیشگیری و جلوگیری از سرماخوردگی اطفال موارد زیر توصیه می شود:
– بچه را در حمام گرم استحمام کنید.
– بعد از حمام گرم کمتر از یک دقیقه آب سرد را روی پایش بریزید (مچ پا به پایین).
– تغذیه سالم داشته باشند و از خوردن هله هوله (کاکائو، سس و مواد کارخانه ای) خودداری کند تا سیستم دفاعی او قوی شود.
– گرم نگه داشتن سر کودک با کلاه یا لچکی تا دوسالگی مخصوصاً در هوای خنک.
– انجام حجامت سبک در پایان چهار ماهگی.
– ایزوله نکردن بچه در تماس با خاک (و در معرض قرار داد آن ها).
14- در هنگام سرماخوردگی دم کرده آویشن به کودک بدهید و از بخور مرزن جوش و دم کرده آن استفاده نمایند.
15- برای درمان سرفه و آب ریزش بینی کودکان، به بچه دم کرده پونه و نعناع به شکل رقیق و کم و آش ولرم بدهند و خوردن مواد غذایی با طبع گرم هم به ایشان کمک می کند.
16- برای رفع تب در آب ولرم حاوی مقداری نمک دریا بچه را پاشویه کنید. نمک باعث می شود بچه لرز نکند. قطره استامینوفن همانند تمام داروهای شیمیایی عوارض خاص خودش را دارد و مصرف بالای آن عوارض کبدی نیز دارد. ضمناً می توانید عرق کاسنی نیز به بچه بدهید. تب یک علامت مهمی است باید علت را رفع کرد تا علامت به صورت کامل رفع گردد.
هنگام تب دار شدن کودک از اجابت مزاج مطمئن شوید که یبوست پیدا نکرده باشد.
17- در صورت یبوست از ملینات فقط یک یا دو بار استفاده کنید. در کودکان از استفاده بی مورد و مکرر از ملینات باید خودداری کرد چون دستگاه گوارش آنان به این ملینات عادت کرده و عملکرد طبیعی خود را از دست خواهد داد.
18- استفراغ حاوی شیر خورده شده که گاهی در بعد از خوردن شیر در اکثر نوزادان دیده می شود کاملاً طبیعی است و نیاز به هیچ گونه اقدام درمانی ندارد. ولی استفراغ های جهنده و مکرر نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
19- لوزه یکی از اجزاء مهم سیستم ایمنی بدن است و عمل جراحی آن توصیه نمی شود. برای کوچک کردن لوزه اطفالی که دچار مشکل شده اند، می توانید مقداری صبر زرد را به بچه بدهید تا قورت دهد. برای این کار مقداری صبر زرد را به نوک انگشتانتان که خیس کرده اید آغشته نمایید و انگشتتان را به ته زبان کودک بگذارید و کاری کنید که آنرا قورت دهد، مثلاً چیزی بدهید که به همراه آن صبر زرد را نیز قورت دهد.
20- اگر اطفال با شیر مادر سیر نمی شوند، شیر گاو را کنارش امتحان کنید. باید تغذیه مادر نیز صحیح باشد و برای افزایش شیرش 50 گرم سیاه دانه را بکوبید (آسیاب نکنید) و با 300 گرم عسل مخلوط نمایید و از آن مادر، روزی یک قاشق مربا خوری صبح و شب میل نماید و همچنین حریره بادام بخورند و مواد و ادویه جات خشک مصرف نکنند و خورش های چرب گوسفندی و همچنین چهارتخمه، زیره سبز و رازیانه بسیار مفید هستند.
21- خیلی از مواقع خوردن انگشت شصت یک چیز معمولی است و مقاومت و واکنشی نسبت به آن نشان ندهید و با تلخ یا شور کردن آن بچه را اذیت نکنید، کودک به مرور زمان این عادت را فراموش می کند.
22- عسل اگر زنبوری و چند گیاهه باشد از همان ابتدای تولد نیز می توان به نوزاد به مقدار کم داد. برای نوزادان شیرخوار مادر می تواند سینه خود را به عسل آغشته کند تا بچه موقع شیر خوردن مقداری عسل نیز بخورد.
23- گریه بچه وقتی گرسنه نیست و جایش تمیز است، طبیعی و خوب است و باعث می شود رطوبت سر بچه گرفته شود. خیلی از مواقع گریه بچه برای سردی است که در بدنش است که باید با گریه تعدیل شود و نباید با شربت های خواب آور کودک را خواب کرد تا جلوی گریه آن گرفته شود (که متاسفانه در برخی از مهدکودک ها چنین اقدامی انجام می دهند) و در این خصوص هم در طب سنتی تاکید شده است و هم احادیثی وجود دارند.
24- براي بچه هايي كه تازه دندان درمي آورند توصیه می شود به لثه کودک عسل بزنید و آنرا با عسل یا نمک ماساژ بدهید و فک و سر و گردن بچه را با روغن های گرم (روغن محلی یا زیتون) چرب و روغن مالی نمایید.
کودکان در حین درآوردن دندان، دوست دارند که یک جسم سخت را به دندان بمالند. ریشه تازه شیرین بیان برای این کار بسیار مناسب است. اگر ریشه تازه در دسترس نیست، ریشه خشک آن را از عطاری تهیه کرده، آن را تمیز بشویید و برای چند ساعت آن را در آب بخیسانید و بعد آن را به دست کودک بدهید تا به لثه های خود بکشد. این یک دندان گیر سالم، طبیعی و خوشمزه است که موجب تقویت لثه ها و تسریع رشد رشد دندان ها می شود.
25- در کودکان به دلیل این که رشد مغزی شان کامل نشده است و عمل بلع را نمی توانند کامل انجام دهند، ممکن است تکه هایی از غذا در حفره کوچک کناره های گلو گیر کند و کودک دچار استفراغ های مکرر و اسهال و گاهی تب می شود. برای رفع مشکل باید برای کودک تل گیری انجام شود (این کار درمانی در مطب انجام می شود)
26- برای درمان عفونت و چرک کردن گوش کودک، بچه را حجامت کنید و دم کرده نعناع و پونه به او زیاد بدهید، سر و گردن بچه را نیز گرم نگه دارید.
27- برای جلوگیری از پس زدن سینه مادر توصیه می شود مادران اولاً بهداشت سینه شان را خوب رعایت کنند ثانیاً احوال و تغذیه مناسب آنان باعث طعم مطبوع شیر و علاقه مندی کودک به آن می گردد.
ضمناً مادران باید در موقعیت راحتی به نوزاد شیر بدهند. باید بنشینند و تکیه بدهند و بالشی زیر دستشان بگذارند و به نوزاد شیر بدهند تا هم خودشان در شرایط مناسبی باشند و خسته نشوند و هم نوزاد راحت باشد و با آرامش شیر بخورد، به اصطلاح مادران باید روی یک تخت چهار بالش بنشیند و بچه شیر بدهند چرا که شیر دهی یک مکانیسم ذهنی – جسمی می باشد.
همچنین به زور نباید سینه را داخل دهان کودک گذاشت چرا که نوزادان مقدار کمی شیر که می خورند، نفس می گیرند و مجدداً شیر می خورند و این امر نیاز به صبر و حوصله مادر دارد.

28- قی کردن چشم اطفال، دفع رطوبت اضافی است که توصیه می شود مقدار جزئی به اندازه یک لایه کوچک عسل زنبوری چند گیاهی را داخل چشم کودک بریزید. مثلاً زمانی که خواب است می توانید چشم کودک را باز کرده و این کار را انجام دهید.

29- گرمای اطاق نباید آنقدر بالا باشد که رطوبت مورد نیاز بدن کودک با تعریق از بین برود، سرمای نسبی زمستان برای سلامتی لازم است لذا نباید فضای اطاق را در زمستان خیلی گرم نگاه داشت و فقط هنگام خواب باید فضا گرم باشد.