حجامت

حجامت

حجامت یکی از روش‌های توصیه شدۀ اکید در دین اسلام است که آثار اعجاب انگیزی در سلامت دارد. دو نوبت حجامت کردن در طول سال، به اذن خدا سلامت ما را تضمین کرده، مانع بسیاری از بیماری‌ها خواهد شد. بعد از وقوع بیماری نیز حجامت یکی از درمان‌های ساده و ارزان است. بسیاری از بیماری‌هایی که با حجامت کردن درمان می‌شوند و یا از خطر آنها جلوگیر می‌شود در طب جدید یا اصلاً درمانی برای آنها وجود ندارد یا درمان آنها بسیار گران قیمت است، مانند: سکتۀ قلبی، دیابت، فشار خون بالا، کوتاهی قد، جوش‌های غرور جوانی، مرض قند، برخی ناراحتی‌های زنانه، و غیره.
حجامت در همه وقت مجاز نیست و در روایات اسلامی زمان‌های خاصی برای مؤثرتر بودن آن توصیه شده است.

زمان‌های حجامت

حجامت به لحاظ ماه شمسی: تقویم سُریانی یا رومی از چند هزار سال قبل تاکنون در خاورمیانه رواج داشته است. در احادیث اسلامی هفتم حزیران بهترین روز حجامت در طول سال معرفی شده است و در ادامۀ آن آمده است که اگر به انجام حجامت در این روز موفق نشدید چهاردهم حزیران نیز می‌توانید به این کار مبادرت کنید. ماه حزیران ششمین ماه تقویم سریانی است که بین ایار و تموز قرار دارد. حزیران 30 روز دارد و امسال از 24 خرداد آغاز و به 22 تیر ختم می‌شود. هفتم و چهاردهم حزیران در سال 1391 بر 30 خرداد و 6 تیر مطابق آمده است. هر ساله یک یا دو روز جابجایی در تطبیق این دو تقویم شمسی دیده می‌شود. اطبای حاذق هر ساله این دو روز مهم حجامت را محاسبه کرده و به بیماران خود اعلام قبلی می‌دهند.
حجامت به لحاظ ماه‌ قمری: طبق حدیثی که از امام رضا(ع) منقول است حجامت در روزهای 12 تا 15 ماه قمری تأثیر بیشتری دارد. این مسئله به کامل بودن ماه قمری مربوط است و شبیه اثر کرۀ ماه بر جذر و مد آب دریا و رودخانه‌ است. در مرتبۀ بعدی می‌توان روزهای 10 تا 23 ماه قمری را لحاظ کرد.
حجامت به لحاظ روزهای هفته: حجامت در روزهای فرد خصوصاً عصر یکشنبه و صبح پنجشنبه اثر بیشتر دارد. در عوض در روزهای چهارشنبه و جمعه نباید حجامت کرد. حجامت در ظهر روز جمعه بسیار زیان‌آور است.
حجامت به لحاظ فصول سال: بهترین اوقات حجامت بجز حزیران، در زمانی است که هوا معتدل باشد، یعنی در چهل روز نخست بهار و چهل روز آغاز پاییز. در فصل زمستان (خصوصاً دی ماه) و فصل تابستان (بجز 14 حزیران که ذکر شد) حجامت اثر اندکی خواهد داشت.

۲۹ خرداد و ۵ تیر(هفتم و چهاردهم حزیران)؛ بهترین روز حجامت

ماه حزیران ماه نهم از ماه های رومی است که پس از ماه ایار است. در میان ماه های رومی چهار ماه را سی روز محاسبه می کنند که یکی از این چهار ماه حزیران میباشد ،بهترین زمان برای حجامت بر اساس روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام همین ماه رومی حزیران است ، بر اساس تقویم نجومی آغاز حزیران تقریباً از روز هشتاد و چهارم نوروز محاسبه می شود.

اما درباره این که چه روزهایی در ماه حزیران برای حجامت اولویت دارند امام صادق^{علیه السلام} فرمودند: در روز هفتم از ماه حزیران حجامت کن و اگر نتوانستی در روز چهاردهم .

با توجه به سفارش اکید روایات شریف بر پرهیز از حجامت در روزهای جمعه( و به ویژه پیش از ظهر جمعه) توصیه ما این است که اگر ایام حزیران مصادف با روز جمعه بود از حجامت در این دو روز پرهیز کنند؛ چراکه توصیه به حجامت در روزهای ۷ و ۱۴ حزیران، یک توصیه استحبابی و نه واجب است امّا خطرات ذکر شده در روایات برای حجامت روز جمعه بسیار جدّی و مهلک هستند .

البته لازم به ذکر است با توجه به موقعیت زمین ، ماه و خورشید در تمام یک ماه حزیزان ، تاثیر حجامت برای انسان بیش از دیگر ایام می باشد و به این جهت انجام حجامت در این ماه سفارش می گردد لذا وجود اختلاف در روز شروع ماه حزیران و به تبع آن وجود اختلاف در مشخص نمودن روز هفتم و چهاردهم آن، خیلی مهم نبوده و در آن محدوده زمانی، حجامت توصیه می شود.

بر این اساس ارتباط تنگاتنگی بین جاذبه خورشید و ماه و بدن انسان وجود دارد که تاثیرات آن برای انتخاب فرصت حجامت تعیین کننده است . به نظر می رسد جهان طب باید روی این نکته توجه ویژه ای داشته باشد و از این طریق مجموعه تاثیرات فلکی بر بدن انسان را درک نموده و با رعایت ساعات و روزهای مناسب نقش عمده تاثیرات جاذبه ای خورشید و ماه بر انسان را درک نماید .

بر طبق روایات بهترین زمان برای حجامت، ایام  حزیران ،که در اواخر ماه سوم بهارو ماه اول تابستان  از تاریخ 25خرداد تا 7 تیر ماه می‌باشد .

رعايت ساعات، روزها، ماهها و فصلهاى مناسب براى حجامت‏ يكى از مباحثى كه در حجامت بايد مورد توجه قرار گيرد رعايت بهترين فرصتهاى توصيه شده براى انجام حجامت است.

اين مبحث كه بسيار حائز اهميت مى‏باشد نشان دهنده قانونمندى ويژه‏اى است كه بر حجامت حاكم است و نگرش جديدى را براى جهان طب و درمان ايجاد مى‏كند.

بر اساس اين قانونمندى ارتباط تنگاتنگى بين جاذبه خورشيد و ماه و بدن انسان وجود دارد كه تأثيرات آن براى انتخاب فرصت حجامت تعيين كننده است به نظر مى‏رسد جهان طب بايد روى اين نكته توجه ويژه‏اى داشته باشد و از اين طريق مجموعه تأثير فلكى بر بدن انسان را درك نموده و با رعايت ساعات و روزهاى مناسب نقش عمده تأثيرات جاذبه خورشيد و ماه بر انسان را درك نمايد.

در اين مبحث به ذكر روايات و احاديث پيرامون فرصتهاى مناسب يا مناسب‏ترين فرصتها براى انجام حجامت مى‏پردازيم.

ساعات مناسب براى حجامت ساعات اول روز

ساعات مناسب براى حجامت ساعات دوم و سوم از صبح پس از طلوع خورشيد و ساعات نزديك غروب ذكر گرديده است.

مرحوم مجلسى(ره) در بيانى ابراز داشته است كه مناسب‏ترين ساعت براى حجامت در روز ساعت دوم و سوم از روز است.

صاحب ذخيره خوارزمشاهى نيز مى‏گويد:(((بهترين ساعت براى حجامت ساعات دوم و سوم از روز است

امام صادق(ع) مى‏فرمايد: حجامت در پنجشنبه آخر ماه در اول روز موجب دفع بيمارى از بدن مى‏گردد

ساعات آخر روز

در حديث ديگرى از امام صادق(ع) مى‏فرمايد: هر گاه اراده كرديد كه حجامت كنيد در آخر روز حجامت كنيد حديث ديگرى نقل است كه امام صادق(ع) از كنار گروهى گذر مى‏كرد در حالى كه حجامت مى‏كردند فرمود چه مى‏شد اگر حجامت خود را تا غروب خورشيد يكشنبه تأخير مى‏انداختيد. در اين صورت بيمارى شما فرو مى‏ريخت.

در حديث ديگرى امام صادق(ع) فرمود: حجامت روز دوشنبه در آخر وقت موجب جدائى بيمارى از بدن مى‏گردد.

روزهاى مناسب در ايام ماه قمرى‏

رواياتى كه روزهاى مناسب با بهترين روزها از ايام ماه قمرى بيان كرده‏اند رواياتى هستند كه بيشتر روزهاى هفدهم، نوزدهم و بيست و يكم و در رواياتى روزهاى نوزدهم و بيست و يكم و در روايتى روز هفدهم ماه به تنهايى و در روايتى ديگر دوازدهم تا پانزدهم ماه مورد توجه قرار داده‏اند.

همچنين در روايتى روز هفتم از ماه حزيران (تيرماه) براى انجام حجامت سفارش شده و امام فرموده است: در صورت عدم انجام حجامت در چنين روزى روز چهاردهم انجام مى‏شود.

متن روايات بدين ترتيب است. المكارم از ابى سعيد خدرى نقل مى‏كند كه رسول خدا(ص) فرمود: هر كس روز سه شنبه هفدهم يا نوزدهم يا بيست و يكم ماه قمرى حجامت كند شفاى بيمارى يكسال او خواهد بودعين اين روايات در وسايل الشيعه نقل گرديده است‏همچنين مفهوم اين روايت به نقل از روات متعدد در كتاب سنن الكبرى و المجموع نيز به نقل از رسول اكرم(ص) بيان گرديده است  در روايت ديگرى به نقل از سلسله روات همچنين به نقل از ابى سعيد الخدرى نقل مى‏كنند كه رسول خدا(ص) فرمود:

هر كس روز سه شنبه از هفدهم يا چهاردهم يا بيست و يكم ماه حجامت كند داروى تمامى بيماريهاى يكسال او خواهد بود و انجام حجامت در غير اين روز شفاى سردرد و استخوانها و ديوانگى و جزام و برص و لك و پيس خواهد بود

همچنين نقل است كه رسول اكرم(ص) فرمود: حجامت در بيست و يكم ماه مستحب است… در حديثى نيز از رسول خدا(ص) است كه فرمود: حجامت در هفدهم ماه شفاعت و روز سه شنبه باعث صحت و سلامت بدن است

امام رضا(ع) در رساله ذهبيه مى‏فرمايد وقتى كه خواستى حجامت كنى در شب دوازدهم از هلال ماه تا پانزدهم را انتخاب كن كه اينكار براى بدن تو سلامت آفرين‏تر است

بهترين فصلها براى حجامت‏

امام رضا(ع) فصل بهار را روح زمانها ناميده مى‏فرمايد: از ماه آذر (فروردين) شروع مى‏شود و ماهها سى روز است و در اين فصل شب و روز پاك مى‏شود و زمين نرم مى‏گردد و تسلط بلغم از بين مى‏رود و خون به هيجان مى‏آيد…و از فصد و حجامت در اين فصل استفاده كن.

و همچنين در روايتى حجامت در هفتم يا چهاردهم ماه حزيران را ستوده است. در روايت ديگرى از امام صادق(ع) نقل است كه مى‏فرمايد: در ثلث اول از ماه آذر حجامت كردن موجب صحت يكسال است باذن الله تعالى‏.

ساعات نامناسب براى حجامت‏

در تعدادى از احاديث زمانهاى نامناسب براى حجامت بيان گرديده است كه در برخى از آن‏ها دليل اينكار نيز ذكر گرديده است.

در كتاب وسائل الشيعه در حديثى كه از حضرت على(ع) نقل كرده است مى‏گويد در روز جمعه ساعتى است كه كسى در آن حجامت نكند مگر اينكه بميرد.

در حديث ديگرى رسول خدا(ص) ضمن اينكه از حجامت و نوره كشيدن در روز چهارشنبه و جمعه نهى مى‏كند مى‏فرمايد: در روز جمعه ساعتى است كه كسى در آن حجامت نكند مگر اينكه بميرد

زمان دقيق نهى حجامت در روز جمعه هنگام ظهر است كه در روايات ذيل بدين ترتيب نقل گرديده است مفضل بن عمر نقل مى‏كند كه بر امام صادق(ع) وارد شدم در روز جمعه در حاليكه حجامت مى‏كرد فرمود آيا آية الكرسى نخوانده‏اى و نهى فرمود از حجامت در وقت ظهر در روز جمعه.

در حديث ديگرى به نقل از سلسله روات امام صادق(ع) مى‏فرمايد در روز جمعه هنگام ظهر حجامت نكنيد و هر كس در روز جمعه هنگام ظهر حجامت كند و دچار مشكلى گردد كسى جز خود را ملامت نكند.

ماه نامناسب براى حجامت‏

كانون اول از ماههاى رومى است كه معادل دى ماه است و در آن حجامت نهى گرديده است.

امام رضا(ع) مى‏فرمايد كانون اول سى و يك روز است و باد و طوفان در آن شدت مى‏يابد و سرما در آن افزايش پيدا مى‏كند و تمام آنچه در تشرين آخر (آذر) نقل كرديم در آن نفع دارد و در اين ماه از خوردن طعام سرد بپرهيزيد و از حجامت و فصد كردن دورى گزينيد و غذاى گرم (با طبع و ظاهر گرم) ميل نمائيد

يك بحث تطبيقى در توجيه ساعات و ايام مناسب براى حجامت‏

از دير باز تأثيرات اقمار و كواكب بر روى كره زمين و مجموعه ذى حيات موجود در آن مورد توجه بشر بوده است. ستاره شناسان و منجمين باستان اين تأثير را در قالب يك قانونمندى منظمى سامان داده و اثر وضعى موقعيت كواكب بر رفتار و سرنوشت غريزى انسان را بصورت يك قاعده رفتارى طرح كرده و رفتار و آداب و تصميمات اساسى دوران زندگى خود را بر اساس زمانهاى مناسبى كه در آن قواعد مطرح شده بود تنظيم مى‏نمودند.

ساعات و روزهاى نامناسب براى شروع كشت و زرع، ازدواج، احداث بناى جديد، سفر، خريد و تجارت مهم، سازمان دهى سپاه و لشگركشى، تاجگذارى، افتتحاح مدرسه و شروع درس و ساير تصميمات مهم زندگى خود را در زمانهايى به اجرا در مى‏آوردند كه زمانهاى مناسب توصيف شده بود و ايام و ساعات سعد و نحس بر اساس اين قواعد بدست مى‏آمد.

دامنه علوم تجربى و رفتارشناسى هنوز توجه دقيقى به اين پديده نكرده است و نظريه سامان يافته و جامعى پيرامون اين بعد از تأثيرات طبيعت بركردار و روان انسان ابراز ننموده است.

گروهى از رفتارشناسان و منجمين اعتقاد دارند، تأثيرات قطعى و اجتناب‏ناپذير سيارات بر رفتار انسان و نقش مهم آن در سرنوشت وى در حدى نمايان گشته است كه چه بسا در دهه آينده دانشگاهها اين علم را تدريس نمايند و به صورت عميق و همه جانبه‏اى به بسط و توسعه اين علم و تعليم آن برآيند.

بخشى از تأثيرات اقمار بر روى كره زمين، نقش جاذبه ماه و خورشيد بر روى آن است كه در اين بحث تطبيقى سعى شده است از جمع بندى احاديث و روايات و مقايسه آن با ساعات جذر و مد درياها كه ناشى از تأثير جاذبه ماه بر روى زمين است يك نتيجه كاربردى بدست آوريم.

نقش رفتارى جاذبه ماه و خورشيد بر بدن انسان در اين مقاله مورد توجه ما نيست، فقط بنا داريم از طريق درك نقش اين جاذبه بر طبيعت به ويژه درياها نقش آن را بر جسم انسان و تغيير تركيبات خون وى در ساعات و ايام و فصول مختلف بررسى نمائيم و با تدوين آئين نامه‏اى مشخص اين نقش را در آزمايشگاه مورد نحقيق و بررسى علمى قرار دهيم.

اثرات جاذبه‏اى ماه و خورشيد بر روى درياها مشهود است اين آثار بر روى نباتات هم به رؤيت بشر رسيده و مورد ترديد نيست.

اخيراً دانشمندان اثر جاذبه ماه و خورشيد را كه موجب انبساط پيوسته زمين مى‏شود را نيز اندازه‏گيرى كرده و نتيجه آن را منتشر ساخته‏اند.

با تحقيقى كه در اين مبحث انجام مى‏گيرد و با فريضه‏اى كه بدست مى‏آيد نقش جاذبه ماه و خورشيد بدواً در تغييرات شيميايى بدن انسان و تركيبات خون وى مورد بررسى قرار مى‏گيرد و از اينطريق باب جديدى براى بررسى نقش كواكب بر روى رفتار انسان و ساير جانداران گشوده خواهد شد.

كره زمين در گردش انتقالى خود بر گرد خورشيد در نقاطى خود را در نزديك‏ترين موقعيت خورشيد قرار مى‏دهد و بدين ترتيب در معرض جاذبه خورشيد قرار مى‏گيرد.

همچنين كره ماه در مسير گردش انتقالى خود بر گرد خورشيد در موقعيت‏هاى مختلفى در جايگاه‏هاى دور و نزديك كره زمين قرار مى‏گيرد و از اين طريق بر كره زمين تأثير مى‏گذارد.

با توجه به گردش وضعى كره زمين بر گرد خويش در هر شبانه روز دچار دو حالت جذب و دو حالت دفع مى‏گردد هر حالت جاذبه 6 ساعت و 5/7 دقيقه طول مى‏كشد كه در اين حالت مد از نقطه صفر شروع و در رأس ساعت به نقطه اوج خود مى‏رسد.

زمانى كه ماه تغيير موضع داده و تابش آن به نقطه ديگرى از زمين منتقل مى‏گردد به تدريج در همين فاصله زمانى آب بسوى جذر رفته و موجب كاهش مد مى‏گردد. و به همين ترتيب يك بار ديگر همين حالت تكرار مى‏شود تا شبانه روز قمرى كامل گردد.

البته به تناسب وضعيت بستر دريا و كيفيت ساختار كناره خليج و كناره درياها از جهت اينكه موج مد را در دامن خود بگسترانند و يا در داخل دماغه‏اى بسته و با در زاويه صخره‏اى مسدود نگهدارند و يا افزايش جهت حركت باد در مسير مد مقدار اندازه مد در نقاط مختلف جهان متفاوت است. غرض از طرح اين بحث در اين مقاله كشف اين معنى است كه ميان ساعات روزهاى ماه و ماههاى مناسب و نامناسب براى انجام حجامت در احاديث و روايات و گردش منظومه شمسى و جاذبه ماه و خورشيد بر روى كره زمين نقاط اشتراكى وجود دارد كه قطعاً تابع قانونى است و بايد مورد توجه قرار گيرد.

امام رضا(ع) مى‏فرمايد خون در افزايش هلال افزايش مى‏يابد و در نقصان هلال كاهش مى‏پذيرد، بنابراين نقل بين جاذبه ماه و خون بدن انسان بعنوان يك مايع داراى. تركيبات گوناگون يك رابطه مشخصى وجود دارد كه بايد بر اساس قانونى كه در قالب رعايت زمانهاى مناسب وضع گرديده است بدان پى برد.

از سوى ديگر زمانهايى كه در احاديث بعنوان زمان شايسته و يا مناسب‏ترين زمان براى حجامت شمرده شده است با زمانهاى مد آب دريا مطابقت دارد.

مثال و تطبيق‏

در احاديث روزهاى هفتم، چهاردهم، هفدهم، نوزدهم و بيست و يكم بعنوان بهترين روزهاى ماه براى حجامت نام برده شده‏اند و از جمله روزهايى هستند كه حجامت در آن داروى تمام بيماريهاست.

در ايام نام برده شده به ترتيب ماه در حالات تربيع اول، بدر و تربيع ثانى قرار دارد. و از سوى ديگر مى‏دانيم كه بالاترين مد آب زمانى است كه ماه در وسط نصف النهار قرار گرفته باشد. و اين بدان معنى است كه جاذبه ماه بر روى زمين در اين ساعت در بيشترين حد خود است.

اكنون با توجه به اينكه ساعات مشخص شده در احاديث برخى ساعات اول روز برخى دو سه ساعت گذشته از روز و برخى ديگر در هنگام غروب و در روايتى هنگام شب است. ساعتهاى تعيين شده در احاديث با ساعات قرار گرفتن ماه در نصف النهار نيز تطبيق مى‏نمايد.

در حالت تربيع اول ماه كه معادل شب هفتم است ساعت 6 بعد از ظهر ماه از نصف النهار مى‏گذرد. در حالت بدر كه معادل نيمه ماه است ماه نزديك به نيمه شب از نصف النهار مى‏گذرد.

در حالت تثليث اول كه معادل دهم ماه است ماه ساعت 9 بعد از ظهر از نصف النهار مى‏گذرد. در حالت تثليث دوم كه معادل هفدهم ماه است ساعت 3 بعد از ظهر از نصف النهار مى‏گذرد.

در تربيع دوم كه معادل بيست و يكم ماه است ساعت 6 صبح از نصف النهار مى‏گذرد.

همچنين در هلال اول ساعت 3 بعد از ظهر و در هلال دوم ساعت 9 صبح از نصف النهار مى‏گذرد.

اطلاع از موقعيت ماه و زمان قرار گرفتن آن در نصف النهار و اينكه بالاترين جاذبه ماه در موقعيت نصف النهار است به ما مى‏فهماند كه غرض ائمه(ع) از ذكر ساعات مشخص صبح و يا غروب و يا شب با توجه به قاعده‏اى بوده است كه امام رضا(ع) در رساله ذهبيّه مطرح فرموده و وضعيت خون را تابع جاذبه ماه دانسته‏اند و رعايت دقيق زمانى بوده است كه در آن فرصت بيشترين جاذبه وجود داشته باشد.

اينك با دقت و توجه به همين قاعده مناسب‏ترين فصلهاى سال نيز توجيه مى‏گردد.

مى‏دانيم كه ايجاد فصلهاى چهارگانه در اثر چگونگى تابش خورشيد بر روى كره زمين ايجاد مى‏گردد.

در فصل بهار و پاييز زمين در مسير چرخش خود نسبت به خورشيد در معتدل‏ترين وضعيت خود قرار مى‏گيرد و در تابستان و زمستان به ترتيب در دورترين و نزديكترين موقعيت خود قرار مى‏گيرد.

از اين جهت فصل بهار بعنوان بهترين فصل براى حجامت انتخاب شده است كه چگونگى تابش خورشيد بر روى كره زمين در اعتدال است و جاذبه خورشيد بر روى زمين موجب انبساط قشر زمين گرديده و تمامى گياهان شكوفا مى‏شود و به تعبير امام رضا(ع) زمين نرم مى‏شود.

اين تأثير عمومى از سوى خورشيد بر روى انسان نيز اثر مى‏گذارد و تحت تأثير جاذبه خورشيد تركيبات سبك بدن انسان در بيرونى‏ترين سطح خود قرار مى‏گيرد و زمانى كه جاذبه خورشيد با جاذبه ماه در يك راستا قرار گرفت و به اصطلاح منجمين حالت دو جاذبه‏اى پديد آمد بيشترين نيروى جاذبه از سوى ماه و خورشيد مشمول حال كره زمين و انسان مى‏گردد. و چون منطق حجامت به تعبير حديث و بوعلى سينا دفع فضولات خون است.

در اين موقعيت زمانى طبيعت تركيبات سبك و بدن انسان را در موقعيتى قرار مى‏دهد كه با انجام يك عمل فيزيكى ساده مانند بادكش حجامت دفع مى‏گردد.

چيزى كه در طب اسلامى و طب سنتى فضولات خون نام گرفته است معادل تركيباتى از خون است كه مقدارى از آن امروزه شناسايى شده و زمانى كه وجود آن در خون انسان از حد تعادل گذشت موجب ايجاد بيمارى مى‏گردد.

كلسترول، ترى گليسيريد، اوره اسيد اوريك و قند خون از جمله تركيباتى هستند كه مى‏توان آنان را رديف فضولات خون قرار داد.

بنابراين چنانچه حجامت در ايام خاصى از ماه قمرى و در فصل بهار انجام گردد جاذبه ماه و جاذبه خورشيد در موقعيت اعتدال در يك راستا قرار گرفته و فرصت مناسبى براى دفع طبيعى تركيبات سبك شناخته شده و شناخته نشده خون را فراهم مى‏آورد. و همين اساس و قاعده براى نقش خورشيد و ماه در فصل پائيز نيز بر بدن انسان حاكميت مى‏كند.

احاديث و روايات و طب سنتى با علم به اين قاعده روزهاى مناسب را تعيين كرده و توصيه مى‏كنند. تأكيدات احاديث و توصيه جالينوس بر اين است كه حجامت در ايام پرفشار يعنى ايامى كه جاذبه در حد اعلاى خود قرار دارد انجام نگيرد و زمانهايى را توصيه كرده‏اند كه نور ماه رو به نقصان و يا رو به طلوع است.

در احاديث بيشترين تأكيدات را روى روزهاى 17 و 19 و 21 داريم كه بر اساس قاعده فوق جاذبه ماه رو به كاستى است و همچنين در حديثى كه از امام رضا(ع) نقل شد در مرحله اول هفتم ماه حزيران توصيه شده است كه جاذبه در حد اعلاى خود نيست و رو به افزايش است و اضافه كرده‏اند اگر اين روز را از دست دادى روز چهاردهم را درياب.

طب خوارزمشاهى به نقل از جالينوس در توجيه نققش جاذبه ماه بر روى بدن انسان و اخلاط خونى چنين مى‏گويد…

ابن ماسويه از جالينوس حكايت مى‏كند كه نهى كرده است از حجامت كردن اندر روزگار غلبه نور ماه و فرموده است كه توقف بايد كرد تا نور ماه آغاز نقصانى كند و آن چون روز شانزدهم و هفدهم باشد.

از بهر آنكه اندر روزگار غلبه نور ماه خون و اخلاط اندر تن بجنبد و به جانب پوست ميل كند و رگهاى باريك و شاخهاى رگها پر شود و اندر اين وقت و با اين حال خون نيك و صافى بيشتر آيد و خلطهاى بد كمتر و هر گاه كه نور ماه رو به نقصان نهد خون صافى روى به بازگشتن و ساكن شدن نهد و هنوز ساكن شده نباشد و اخلاط كه با خون حركت كرده باشد به سبب غليظى باز پس ماند و بدان زودى كه خون باز گردد باز نتواند گشت بدين سبب از حجامت اندر روزگار نقصان ماه خلط بد بيشتر آيد

اما صاحب ذخيره خوارزمشاهى قبل از اينكه نظر جالينوس را نقل كند چنين مى‏گويد… و اندر اول ماه كه اخلاط حركت كرده نباشد و اندر آخر ماه كه اخلاط ساكن شده باشد حجامت نبايد كرد لكن اندر ميانه ماه بايد كرد كه وقت غلبه نور ماه باشد و وقت جنبيدن و فزودن اخلاط باشد چنانكه اندر جايگاهى كه آن مد و جزر است پيداست.

اين نظريه مطابق نظر امام رضا(ع) است كه مى‏فرمايد خون در ايام زيادتى نور ماه زيادت مى‏يابد و در ايام كاهش نور ماه نقصان مى‏يابد… و بر اساس همين نظريه روز دوازدهم و چهاردهم ماه را بعنوان ايام غلبه نور ماه توصيه مى‏فرمايد.

در آزمايشاتى كه از خون حجامت انجام شده است حجامت در ايام طلوع باعث دفع كلسترول و ترى گليسيريد بيشترى شده است –  و اين نشاندهنده آنست كه منظور از فضولات در طب سنتى همان موادى است كه بخشى از آن در آزمايش قابل رؤيت است.

و اما در دى ماه كه بر اساس قول امام رضا(ع) بايد از فصد و حجامت كردن پرهيز كرد، دليل اين پرهيز نيز در همان رساله ذكر گرديده و فرموده است در اين ماه سردى هوا زياد مى‏شود و باد و طوفانهاى زيادى بر مى‏خيزد با توجه به اينكه در نقطه ديگرى نيز از ائمه معصوم(ع) نقل گرديده است كه در ايامى كه باد و طوفان است حجامت نكنيد، اين نكته هماهنگى يا تأثير طبيعت بر بدن انسان را مى‏رساند و مى‏خواهد بگويد همچنانكه طبيعت دچار بحران است و در حالت بى تعادلى به سر مى‏برد – بدن انسان نيز در اين حالت دچار بى تعادلى است و استخراج خون از بدن انسان شايسته نيست.

چگونگى تشخيص نياز به حجامت‏

امام صادق(ع) مى‏فرمايد: براى تشخيص خون سه علامت وجود دارد. جوش و كورك در بدن و مور مور شدن بدن به همراه احساس خارش خفيف مانند حركت مورچه در روى پوست.

و در حديث ديگر سنگينى و كرختى بدن علامت نياز به حجامت گفته شده است: و هر كس از اهل بيت حضرت مبتلا به بيمارى مى‏شد مى‏فرمود به صورتش نگاه كنيد وقتى مى‏گفتند زرد رنگ است مى‏فرمود به صورتش نگاه كنيد وقتى مى‏گفتند زرد رنگ است مى‏فرمود از صفراء است و امر مى‏كرد به نوشيدن آب و شربت و اگر مى‏گفتند قرمز رنگ است به حجامت كردن امر مى‏فرمود

چگونگى انجام حجامت در طول عمر

به لحاظ اينكه حجامت باعث پيشگيرى از بيماريهاست بعنوان عامل تنظيف كننده و صفا بخش درون انسان بطور مستمر در طول حيات انسان بايد انجام گيرد. و قاعده انجام آن در طول عمر بدين ترتيب است كه حجامت در طفوليت و از سنين چهار ماهگى طفل شروع مى‏شود و تا پايان عمر ادامه دارد.

البته در اين زمينه بوعلى سينا سن شصت سالگى را پايان دوره نياز انسان به حجامت شمرده است ولى احاديث، پايانى براى آن ذكر نكرده‏اند و تجربيات اجرايى ما نشان داده است كه حجامت در سنين بالاتر از شصت سال نيز نتايج شايسته خود را بدست داده است.

ولى در مورد فواصل حجامت در حديثى كه در بحث قبل نقل شد فواصل انجام حجامت كودكان يك ماه ذكر شده است و همچنين در وصيت رسول اكرم(ص) پيرامون حجامت كودكان يك ماه ذكر شده است و همچنين در وصيت رسول اكرم(ص) پيرامون حجامت نيز فرموده است هر كس در ماه يكبار حجامت كند نيازمند به طبيبى نمى‏شود كه وى را مداوا كند.

و در حديثى ديگر نقل شده است كه فاصله انجام حجامت براى افراد بر حسب ميزان سن يك روز مى‏تواند باشد. بدين معنى كه اگر بيست سال سن دارد هر بيست روز يكبار

اين فواصل حداقل فاصله‏اى است كه مى‏توان رعايت كرد و براى كسانى كه بدن آنان انضباط لازم را گرفته است و براى خود دوره حجامت گذاشته‏اند در سال دو بار و يا حداقل هر سال يكبار بايد حتماً حجامت انجام گيرد. و اين در صورتى است كه دچار عارضه و بيمارى نباشند و اينكار را براى پيشگيرى انجام دهند ولى وقتى كه حجامت بعنوان مداوا انجام مى‏پذيرد همان فواصل كوتاه لازم به رعايت است و در برخى موارد بر حسب تشخيص نوع بيمارى و شرايط جسمى فواصل حجامت به هفت روز يكبار و در مواردى به روزى يكبار نيز كاهش پيدامى كند.

حجامت در ماه حج‏

حجامت در ماه حج و در حالت احرام و شرايط انجام حجامت محرم موضوعى است كه مورد بحث فقهاى اسلام قرار گرفته و احاديث فراوانى پيرامون آن وارد گرديده است، كه با توجه به اهميت موضوع تمامى احاديث و نظرات فقهى جمع آورى گرديده و تقديم مى‏گردد.

در اين بخش از كتاب مجموعه نظريات فقهى بر حسب موضوع جمع بندى شده و با استناد به عين روايات و مباحث فقهى موضوع بندى مى‏شود.

حجامت در ماههاى حج مانعى ندارد

در روايت كه از امام صادق(ع) نقل گرديده است از انجام حجامت و حلق موضع در ماههاى حج سئوال مى‏شود ايشان مى‏فرمايند: مانعى ندارد و اضافه مى‏كنند همچنين مسواك زدن و نوره كشيدن.

اين روايات در تمامى منابع حديثى نقل گرديده و از ميان فقهاء صاحب استبصار مى‏گويد منظور از ماههاى حج در اين روايت ماه شوال است.

روايات ديگرى نيز وجود دارد كه در آن رسول اكرم(ص) در حال احرام حجامت فرموده‏اند و همچنين روايت ديگرى است كه نشان مى‏دهد رسول اكرم(ص) در حال احرام در شرايطى كه روزه دار بوده‏اند حجامت كرده‏اند.

حجامت روزه داران

يكى ديگر از مباحثى كه مورد توجه دقيق فقها قرار گرفته و به دقت بررسى شده است حجامت روزه داران است فراگيرى حجامت در جوامع اسلامى و پايبندى جدى مسلمانان جهان به انجام اين سنت الهى، بكارگيرى حجامت در شرايط گوناگون بعنوان يك ركن درمانى ايجاب مى‏كرده است كه شرايط و ضوابطى اجرايى آن در موقعيت‏هاى مختلف تعيين گردد.

چون علاوه بر اينكه حجامت يك روش درمانى مصطلح در جامعه بوده است يك سنت مذهبى و مورد توجه شديد اسلام نيز بوده است – بنابراين احكام اجرايى آن نيز توسط رسول اكرم(ص) و ائمه طاهرين عليهم السلام صادر گرديده و بعنوان يك حكم مذهبى در منابع فقهى مورد توجه قرار گرفته است.

به همين دليل سعى كرده‏ايم عين نظرات مجموعه فقهاى اسلامى در مذاهب شيعه و اهل سنت را جمع آورى نموده و در كتاب تقديم نمائيم تا انشاءالله منبع مورد اعتماد و كاملى براى مجتهدين و محققين گرديده و بتوانند با استفاده از آن نظرات قطعى و نهايى خود را ابزار فرمايند.

روزه دار نمى‏تواند حجامت كند

در بين روايات و احاديث رواياتى وجود دارد كه حجامت در ماه رمضان را منع كرده است. در اين روايات دليل منع حجامت ذكر نگرديده است، روايت مشهورى كه در اين بحث به آن استناد مى‏شود اين است.

از امام رضا(ع) نقل گرديده كه امام على بن ابى طالب(ع) فرمود: سه چيز است كه روزه دار نبايد خود را در معرض آن قرار دهد: حجامت، حمام و زن زيبا

در حديثى ديگر نوادر راوندى از موسى بن جعفر(ع) و ايشان از پدرانش و از على(ع) نقل مى‏كند كه فرمود كراهت دارد روزه دار حجامت كند مبادا تشنه شود و افطار نمايد.

و در همين حديث نقل است كه رسول خدا(ص) فرمود: سه چيز است كه هيچكدام از شما روزه داران نبايد خود را در معرض آن قرار دهند، حجامت و حمام‏ و زن زيبا…. و همچنين برخى از فقها در نظرات خود حجامت در ماه رمضان را جزء اعمال مكروه به حساب آورده و آن را موجب فساد روزه و مستوجب كفاره دانسته‏اند

حجامت ائمه در ماه رمضان در شب است‏

از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: حجامت روزه دار در غير ماه رمضان هر زمان كه ميل داشت انجام دهد، اما در ماه رمضان باعث فشار بر تن خويش نشود و به جز در زمان ضرورت و تا وقتى كه خون بر تن غلبه نكرده است خون را از تن خارج نكند (حجامت نكند) پس حجامت ما در ماه رمضان در شب انجام مى‏شود….

از اين روايت چنين استفاده مى‏شود كه اگر حجامت به شكل سنتى براى اجراى سنت و يا به منظور پيشگيرى از بيمارى انجام شود بهتر است در شب انجام گردد.

ولى اگر حجامت به منظور درمان انجام مى‏شود مى‏توان در ماه رمضان نيز حجامت كرد.

جمع بندى مباحث حجامت در ماه رمضان‏

1- نگرانى انجام حجامت در ماه رمضان براى روزه دار ترس از ضعف است و اگر كسى فكر كند نمى‏تواند در حال روزه دار بودن حجامت را تحمل كند نبايد حجامت كند.

2- افرادى كه مى‏خواهد در ماه رمضان حجامت ماهيانه يا ساليانه خود را انجام دهند و نياز شديدى به حجامت ندارند و حجامت كردن در روز هم ممكن است موجب ضعف آنان بشود مى‏توانند در شب حجامت كنند.

3- افرادى كه در حال اضطرار به سر مى‏برند و دچار بيماريهاى هستند كه توسط حجامت درمان‏پذير است مى‏توانند در روز نيز حجامت نمايند.

غسل حجامت

يكى از مباحثى كه در موضوعات فقهى حجامت مورد توجه مى‏باشد غسل حجامت است، برخى از نظرات فقهى غسل حجامت را مستحب شمرده شده است.

نظرات ديگرى نيز وجود دارد كه بر اساس روايات اظهار گرديده و غسل حجامت را لازم شمرده‏اند در اين نظريات در صورتيكه غسل جمعه و يا هر غسل ديگرى نيز لازم بوده و بعد از حجامت انجام شده باشند، ديگر انجام غسل ويژه‏اى براى حجامت را لازم نديده است.

نظرات بعدى غسل ويژه‏اى را براى حجامت لازم نمى‏دانند و تأكيد دارند چنانچه موضع حجامت تطهير گرديد و خون آن موضع برطرف شد انسان نيازى به غسل ندارد و در اين مورد اضافه مى‏كنند بايد به تطهير حجام اعتماد كرد و چنانچه حجام طفل نابالغ نباشد مى‏توان به تطهير حجام اعتماد نمود و در اين صورت نيازى به غسل حجامت نيست.

آنچه مسلم است اينكه غسل حجامت در مباحث فقهى مطروحه قبل از اينكه مانند ساير غسلهاى واجب و مستحب يك عمل قراردادى مشخص با ترتيب و شرايط خاص خود باشد يك عمل نظافت كننده است و در صورتى ضرورت پيدا مى‏كند كه خون حجامت شونده در حال انجام حجامت بدن وى را آلوده ساخته باشد و به قسمتهاى ديگرى از بدن سرايت كرده باشد.

ولى در صورتى كه حجامت به نحو احسن انجام گيرد فقط جاى انجام حجامت است كه خون آلوده مى‏شود و پس از پاك كردن آن موضع بوسيله بتادين و يا ساير موارد ضد عفونى كننده پانسمان مى‏شود و با توجه به اينكه ديگر خونى از محل خراش ايجاد شده دفع نمى‏گردد بعد از 2 الى 4 ساعت بدن قابل استحمام است.