حجامت
حجامت
حجامت یکی از روش‌های توصیه شدۀ اکید در دین اسلام است که آثار اعجاب انگیزی در سلامت دارد. دو نوبت حجامت کردن در طول سال، به اذن خدا سلامت ما را تضمین کرده، مانع بسیاری از بیماری‌ها خواهد شد. بعد از وقوع بیماری نیز حجامت یکی از درمان‌های ساده و ارزان است. بسیاری از بیماری‌هایی که با حجامت کردن درمان می‌شوند و یا از خطر آنها جلوگیر می‌شود در طب جدید یا اصلاً درمانی برای آنها وجود ندارد یا درمان آنها بسیار گران قیمت است، مانند: سکتۀ قلبی، دیابت، فشار خون بالا، کوتاهی قد، جوش‌های غرور جوانی، مرض قند، برخی ناراحتی‌های زنانه، و غیره.
حجامت در همه وقت مجاز نیست و در روایات اسلامی زمان‌های خاصی برای مؤثرتر بودن آن توصیه شده است.
زمان‌های حجامت
حجامت به لحاظ ماه شمسی: تقویم سُریانی یا رومی از چند هزار سال قبل تاکنون در خاورمیانه رواج داشته است. در احادیث اسلامی هفتم حزیران بهترین روز حجامت در طول سال معرفی شده است و در ادامۀ آن آمده است که اگر به انجام حجامت در این روز موفق نشدید چهاردهم حزیران نیز می‌توانید به این کار مبادرت کنید. ماه حزیران ششمین ماه تقویم سریانی است که بین ایار و تموز قرار دارد. حزیران 30 روز دارد و امسال از 24 خرداد آغاز و به 22 تیر ختم می‌شود. هفتم و چهاردهم حزیران در سال 1391 بر 30 خرداد و 6 تیر مطابق آمده است. هر ساله یک یا دو روز جابجایی در تطبیق این دو تقویم شمسی دیده می‌شود. اطبای حاذق هر ساله این دو روز مهم حجامت را محاسبه کرده و به بیماران خود اعلام قبلی می‌دهند.
حجامت به لحاظ ماه قمری: طبق حدیثی که از امام رضا(ع) منقول است حجامت در روزهای 12 تا 15 ماه قمری تأثیر بیشتری دارد. این مسئله به کامل بودن ماه قمری مربوط است و شبیه اثر کرۀ ماه بر جذر و مد آب دریا و رودخانه است. در مرتبۀ بعدی می‌توان روزهای 10 تا 23 ماه قمری را لحاظ کرد.
حجامت به لحاظ روزهای هفته: حجامت در روزهای فرد خصوصاً عصر یکشنبه و صبح پنجشنبه اثر بیشتر دارد. در عوض در روزهای چهارشنبه و جمعه نباید حجامت کرد. حجامت در ظهر روز جمعه بسیار زیان‌آور است.
حجامت به لحاظ فصول سال: بهترین اوقات حجامت بجز حزیران، در زمانی است که هوا معتدل باشد، یعنی در چهل روز نخست بهار و چهل روز آغاز پاییز. در فصل زمستان (خصوصاً دی ماه) و فصل تابستان (بجز 14 حزیران که ذکر شد) حجامت اثر اندکی خواهد داشت.
۲۹ خرداد و ۵ تیر(هفتم و چهاردهم حزیران)؛ بهترین روز حجامت
ماه حزیران ماه نهم از ماه های رومی است که پس از ماه ایار است. در میان ماه های رومی چهار ماه را سی روز محاسبه می کنند که یکی از این چهار ماه حزیران میباشد ،بهترین زمان برای حجامت بر اساس روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام همین ماه رومی حزیران است ، بر اساس تقویم نجومی آغاز حزیران تقریباً از روز هشتاد و چهارم نوروز محاسبه می شود.
اما درباره این که چه روزهایی در ماه حزیران برای حجامت اولویت دارند امام صادقعلیه السلام فرمودند: در روز هفتم از ماه حزیران حجامت کن و اگر نتوانستی در روز چهاردهم .
با توجه به سفارش اکید روایات شریف بر پرهیز از حجامت در روزهای جمعه( و به ویژه پیش از ظهر جمعه) توصیه ما این است که اگر ایام حزیران مصادف با روز جمعه بود از حجامت در این دو روز پرهیز کنند؛ چراکه توصیه به حجامت در روزهای ۷ و ۱۴ حزیران، یک توصیه استحبابی و نه واجب است امّا خطرات ذکر شده در روایات برای حجامت روز جمعه بسیار جدّی و مهلک هستند .
البته لازم به ذکر است با توجه به موقعیت زمین ، ماه و خورشید در تمام یک ماه حزیزان ، تاثیر حجامت برای انسان بیش از دیگر ایام می باشد و به این جهت انجام حجامت در این ماه سفارش می گردد لذا وجود اختلاف در روز شروع ماه حزیران و به تبع آن وجود اختلاف در مشخص نمودن روز هفتم و چهاردهم آن، خیلی مهم نبوده و در آن محدوده زمانی، حجامت توصیه می شود.
بر این اساس ارتباط تنگاتنگی بین جاذبه خورشید و ماه و بدن انسان وجود دارد که تاثیرات آن برای انتخاب فرصت حجامت تعیین کننده است . به نظر می رسد جهان طب باید روی این نکته توجه ویژه ای داشته باشد و از این طریق مجموعه تاثیرات فلکی بر بدن انسان را درک نموده و با رعایت ساعات و روزهای مناسب نقش عمده تاثیرات جاذبه ای خورشید و ماه بر انسان را درک نماید .
بر طبق روایات بهترین زمان برای حجامت، ایام حزیران ،که در اواخر ماه سوم بهارو ماه اول تابستان از تاریخ 25خرداد تا 7 تیر ماه میباشد .
رعايت ساعات، روزها، ماهها و فصلهاى مناسب براى حجامت يكى از مباحثى كه در حجامت بايد مورد توجه قرار گيرد رعايت بهترين فرصتهاى توصيه شده براى انجام حجامت است.
اين مبحث كه بسيار حائز اهميت مىباشد نشان دهنده قانونمندى ويژهاى است كه بر حجامت حاكم است و نگرش جديدى را براى جهان طب و درمان ايجاد مىكند.
بر اساس اين قانونمندى ارتباط تنگاتنگى بين جاذبه خورشيد و ماه و بدن انسان وجود دارد كه تأثيرات آن براى انتخاب فرصت حجامت تعيين كننده است به نظر مىرسد جهان طب بايد روى اين نكته توجه ويژهاى داشته باشد و از اين طريق مجموعه تأثير فلكى بر بدن انسان را درك نموده و با رعايت ساعات و روزهاى مناسب نقش عمده تأثيرات جاذبه خورشيد و ماه بر انسان را درك نمايد.
در اين مبحث به ذكر روايات و احاديث پيرامون فرصتهاى مناسب يا مناسبترين فرصتها براى انجام حجامت مىپردازيم.
ساعات مناسب براى حجامت ساعات اول روز
ساعات مناسب براى حجامت ساعات دوم و سوم از صبح پس از طلوع خورشيد و ساعات نزديك غروب ذكر گرديده است.
مرحوم مجلسى(ره) در بيانى ابراز داشته است كه مناسبترين ساعت براى حجامت در روز ساعت دوم و سوم از روز است.
صاحب ذخيره خوارزمشاهى نيز مىگويد:(((بهترين ساعت براى حجامت ساعات دوم و سوم از روز است
امام صادق(ع) مىفرمايد: حجامت در پنجشنبه آخر ماه در اول روز موجب دفع بيمارى از بدن مىگردد
ساعات آخر روز
در حديث ديگرى از امام صادق(ع) مىفرمايد: هر گاه اراده كرديد كه حجامت كنيد در آخر روز حجامت كنيد حديث ديگرى نقل است كه امام صادق(ع) از كنار گروهى گذر مىكرد در حالى كه حجامت مىكردند فرمود چه مىشد اگر حجامت خود را تا غروب خورشيد يكشنبه تأخير مىانداختيد. در اين صورت بيمارى شما فرو مىريخت.
در حديث ديگرى امام صادق(ع) فرمود: حجامت روز دوشنبه در آخر وقت موجب جدائى بيمارى از بدن مىگردد.
روزهاى مناسب در ايام ماه قمرى
رواياتى كه روزهاى مناسب با بهترين روزها از ايام ماه قمرى بيان كردهاند رواياتى هستند كه بيشتر روزهاى هفدهم، نوزدهم و بيست و يكم و در رواياتى روزهاى نوزدهم و بيست و يكم و در روايتى روز هفدهم ماه به تنهايى و در روايتى ديگر دوازدهم تا پانزدهم ماه مورد توجه قرار دادهاند.
همچنين در روايتى روز هفتم از ماه حزيران (تيرماه) براى انجام حجامت سفارش شده و امام فرموده است: در صورت عدم انجام حجامت در چنين روزى روز چهاردهم انجام مىشود.
متن روايات بدين ترتيب است. المكارم از ابى سعيد خدرى نقل مىكند كه رسول خدا(ص) فرمود: هر كس روز سه شنبه هفدهم يا نوزدهم يا بيست و يكم ماه قمرى حجامت كند شفاى بيمارى يكسال او خواهد بودعين اين روايات در وسايل الشيعه نقل گرديده استهمچنين مفهوم اين روايت به نقل از روات متعدد در كتاب سنن الكبرى و المجموع نيز به نقل از رسول اكرم(ص) بيان گرديده است در روايت ديگرى به نقل از سلسله روات همچنين به نقل از ابى سعيد الخدرى نقل مىكنند كه رسول خدا(ص) فرمود:
هر كس روز سه شنبه از هفدهم يا چهاردهم يا بيست و يكم ماه حجامت كند داروى تمامى بيماريهاى يكسال او خواهد بود و انجام حجامت در غير اين روز شفاى سردرد و استخوانها و ديوانگى و جزام و برص و لك و پيس خواهد بود
همچنين نقل است كه رسول اكرم(ص) فرمود: حجامت در بيست و يكم ماه مستحب است… در حديثى نيز از رسول خدا(ص) است كه فرمود: حجامت در هفدهم ماه شفاعت و روز سه شنبه باعث صحت و سلامت بدن است
امام رضا(ع) در رساله ذهبيه مىفرمايد وقتى كه خواستى حجامت كنى در شب دوازدهم از هلال ماه تا پانزدهم را انتخاب كن كه اينكار براى بدن تو سلامت آفرينتر است
بهترين فصلها براى حجامت
امام رضا(ع) فصل بهار را روح زمانها ناميده مىفرمايد: از ماه آذر (فروردين) شروع مىشود و ماهها سى روز است و در اين فصل شب و روز پاك مىشود و زمين نرم مىگردد و تسلط بلغم از بين مىرود و خون به هيجان مىآيد…و از فصد و حجامت در اين فصل استفاده كن.
و همچنين در روايتى حجامت در هفتم يا چهاردهم ماه حزيران را ستوده است. در روايت ديگرى از امام صادق(ع) نقل است كه مىفرمايد: در ثلث اول از ماه آذر حجامت كردن موجب صحت يكسال است باذن الله تعالى.
ساعات نامناسب براى حجامت
در تعدادى از احاديث زمانهاى نامناسب براى حجامت بيان گرديده است كه در برخى از آنها دليل اينكار نيز ذكر گرديده است.
در كتاب وسائل الشيعه در حديثى كه از حضرت على(ع) نقل كرده است مىگويد در روز جمعه ساعتى است كه كسى در آن حجامت نكند مگر اينكه بميرد.
در حديث ديگرى رسول خدا(ص) ضمن اينكه از حجامت و نوره كشيدن در روز چهارشنبه و جمعه نهى مىكند مىفرمايد: در روز جمعه ساعتى است كه كسى در آن حجامت نكند مگر اينكه بميرد
زمان دقيق نهى حجامت در روز جمعه هنگام ظهر است كه در روايات ذيل بدين ترتيب نقل گرديده است مفضل بن عمر نقل مىكند كه بر امام صادق(ع) وارد شدم در روز جمعه در حاليكه حجامت مىكرد فرمود آيا آية الكرسى نخواندهاى و نهى فرمود از حجامت در وقت ظهر در روز جمعه.
در حديث ديگرى به نقل از سلسله روات امام صادق(ع) مىفرمايد در روز جمعه هنگام ظهر حجامت نكنيد و هر كس در روز جمعه هنگام ظهر حجامت كند و دچار مشكلى گردد كسى جز خود را ملامت نكند.
ماه نامناسب براى حجامت
كانون اول از ماههاى رومى است كه معادل دى ماه است و در آن حجامت نهى گرديده است.
امام رضا(ع) مىفرمايد كانون اول سى و يك روز است و باد و طوفان در آن شدت مىيابد و سرما در آن افزايش پيدا مىكند و تمام آنچه در تشرين آخر (آذر) نقل كرديم در آن نفع دارد و در اين ماه از خوردن طعام سرد بپرهيزيد و از حجامت و فصد كردن دورى گزينيد و غذاى گرم (با طبع و ظاهر گرم) ميل نمائيد
يك بحث تطبيقى در توجيه ساعات و ايام مناسب براى حجامت
از دير باز تأثيرات اقمار و كواكب بر روى كره زمين و مجموعه ذى حيات موجود در آن مورد توجه بشر بوده است. ستاره شناسان و منجمين باستان اين تأثير را در قالب يك قانونمندى منظمى سامان داده و اثر وضعى موقعيت كواكب بر رفتار و سرنوشت غريزى انسان را بصورت يك قاعده رفتارى طرح كرده و رفتار و آداب و تصميمات اساسى دوران زندگى خود را بر اساس زمانهاى مناسبى كه در آن قواعد مطرح شده بود تنظيم مىنمودند.
ساعات و روزهاى نامناسب براى شروع كشت و زرع، ازدواج، احداث بناى جديد، سفر، خريد و تجارت مهم، سازمان دهى سپاه و لشگركشى، تاجگذارى، افتتحاح مدرسه و شروع درس و ساير تصميمات مهم زندگى خود را در زمانهايى به اجرا در مىآوردند كه زمانهاى مناسب توصيف شده بود و ايام و ساعات سعد و نحس بر اساس اين قواعد بدست مىآمد.
دامنه علوم تجربى و رفتارشناسى هنوز توجه دقيقى به اين پديده نكرده است و نظريه سامان يافته و جامعى پيرامون اين بعد از تأثيرات طبيعت بركردار و روان انسان ابراز ننموده است.
گروهى از رفتارشناسان و منجمين اعتقاد دارند، تأثيرات قطعى و اجتنابناپذير سيارات بر رفتار انسان و نقش مهم آن در سرنوشت وى در حدى نمايان گشته است كه چه بسا در دهه آينده دانشگاهها اين علم را تدريس نمايند و به صورت عميق و همه جانبهاى به بسط و توسعه اين علم و تعليم آن برآيند.
بخشى از تأثيرات اقمار بر روى كره زمين، نقش جاذبه ماه و خورشيد بر روى آن است كه در اين بحث تطبيقى سعى شده است از جمع بندى احاديث و روايات و مقايسه آن با ساعات جذر و مد درياها كه ناشى از تأثير جاذبه ماه بر روى زمين است يك نتيجه كاربردى بدست آوريم.
نقش رفتارى جاذبه ماه و خورشيد بر بدن انسان در اين مقاله مورد توجه ما نيست، فقط بنا داريم از طريق درك نقش اين جاذبه بر طبيعت به ويژه درياها نقش آن را بر جسم انسان و تغيير تركيبات خون وى در ساعات و ايام و فصول مختلف بررسى نمائيم و با تدوين آئين نامهاى مشخص اين نقش را در آزمايشگاه مورد نحقيق و بررسى علمى قرار دهيم.
اثرات جاذبهاى ماه و خورشيد بر روى درياها مشهود است اين آثار بر روى نباتات هم به رؤيت بشر رسيده و مورد ترديد نيست.
اخيراً دانشمندان اثر جاذبه ماه و خورشيد را كه موجب انبساط پيوسته زمين مىشود را نيز اندازهگيرى كرده و نتيجه آن را منتشر ساختهاند.
با تحقيقى كه در اين مبحث انجام مىگيرد و با فريضهاى كه بدست مىآيد نقش جاذبه ماه و خورشيد بدواً در تغييرات شيميايى بدن انسان و تركيبات خون وى مورد بررسى قرار مىگيرد و از اينطريق باب جديدى براى بررسى نقش كواكب بر روى رفتار انسان و ساير جانداران گشوده خواهد شد.
كره زمين در گردش انتقالى خود بر گرد خورشيد در نقاطى خود را در نزديكترين موقعيت خورشيد قرار مىدهد و بدين ترتيب در معرض جاذبه خورشيد قرار مىگيرد.
همچنين كره ماه در مسير گردش انتقالى خود بر گرد خورشيد در موقعيتهاى مختلفى در جايگاههاى دور و نزديك كره زمين قرار مىگيرد و از اين طريق بر كره زمين تأثير مىگذارد.
با توجه به گردش وضعى كره زمين بر گرد خويش در هر شبانه روز دچار دو حالت جذب و دو حالت دفع مىگردد هر حالت جاذبه 6 ساعت و 5/7 دقيقه طول مىكشد كه در اين حالت مد از نقطه صفر شروع و در رأس ساعت به نقطه اوج خود مىرسد.
زمانى كه ماه تغيير موضع داده و تابش آن به نقطه ديگرى از زمين منتقل مىگردد به تدريج در همين فاصله زمانى آب بسوى جذر رفته و موجب كاهش مد مىگردد. و به همين ترتيب يك بار ديگر همين حالت تكرار مىشود تا شبانه روز قمرى كامل گردد.
البته به تناسب وضعيت بستر دريا و كيفيت ساختار كناره خليج و كناره درياها از جهت اينكه موج مد را در دامن خود بگسترانند و يا در داخل دماغهاى بسته و با در زاويه صخرهاى مسدود نگهدارند و يا افزايش جهت حركت باد در مسير مد مقدار اندازه مد در نقاط مختلف جهان متفاوت است. غرض از طرح اين بحث در اين مقاله كشف اين معنى است كه ميان ساعات روزهاى ماه و ماههاى مناسب و نامناسب براى انجام حجامت در احاديث و روايات و گردش منظومه شمسى و جاذبه ماه و خورشيد بر روى كره زمين نقاط اشتراكى وجود دارد كه قطعاً تابع قانونى است و بايد مورد توجه قرار گيرد.
امام رضا(ع) مىفرمايد خون در افزايش هلال افزايش مىيابد و در نقصان هلال كاهش مىپذيرد، بنابراين نقل بين جاذبه ماه و خون بدن انسان بعنوان يك مايع داراى. تركيبات گوناگون يك رابطه مشخصى وجود دارد كه بايد بر اساس قانونى كه در قالب رعايت زمانهاى مناسب وضع گرديده است بدان پى برد.
از سوى ديگر زمانهايى كه در احاديث بعنوان زمان شايسته و يا مناسبترين زمان براى حجامت شمرده شده است با زمانهاى مد آب دريا مطابقت دارد.
مثال و تطبيق
در احاديث روزهاى هفتم، چهاردهم، هفدهم، نوزدهم و بيست و يكم بعنوان بهترين روزهاى ماه براى حجامت نام برده شدهاند و از جمله روزهايى هستند كه حجامت در آن داروى تمام بيماريهاست.
در ايام نام برده شده به ترتيب ماه در حالات تربيع اول، بدر و تربيع ثانى قرار دارد. و از سوى ديگر مىدانيم كه بالاترين مد آب زمانى است كه ماه در وسط نصف النهار قرار گرفته باشد. و اين بدان معنى است كه جاذبه ماه بر روى زمين در اين ساعت در بيشترين حد خود است.
اكنون با توجه به اينكه ساعات مشخص شده در احاديث برخى ساعات اول روز برخى دو سه ساعت گذشته از روز و برخى ديگر در هنگام غروب و در روايتى هنگام شب است. ساعتهاى تعيين شده در احاديث با ساعات قرار گرفتن ماه در نصف النهار نيز تطبيق مىنمايد.
در حالت تربيع اول ماه كه معادل شب هفتم است ساعت 6 بعد از ظهر ماه از نصف النهار مىگذرد. در حالت بدر كه معادل نيمه ماه است ماه نزديك به نيمه شب از نصف النهار مىگذرد.
در حالت تثليث اول كه معادل دهم ماه است ماه ساعت 9 بعد از ظهر از نصف النهار مىگذرد. در حالت تثليث دوم كه معادل هفدهم ماه است ساعت 3 بعد از ظهر از نصف النهار مىگذرد.
در تربيع دوم كه معادل بيست و يكم ماه است ساعت 6 صبح از نصف النهار مىگذرد.
همچنين در هلال اول ساعت 3 بعد از ظهر و در هلال دوم ساعت 9 صبح از نصف النهار مىگذرد.
اطلاع از موقعيت ماه و زمان قرار گرفتن آن در نصف النهار و اينكه بالاترين جاذبه ماه در موقعيت نصف النهار است به ما مىفهماند كه غرض ائمه(ع) از ذكر ساعات مشخص صبح و يا غروب و يا شب با توجه به قاعدهاى بوده است كه امام رضا(ع) در رساله ذهبيّه مطرح فرموده و وضعيت خون را تابع جاذبه ماه دانستهاند و رعايت دقيق زمانى بوده است كه در آن فرصت بيشترين جاذبه وجود داشته باشد.
اينك با دقت و توجه به همين قاعده مناسبترين فصلهاى سال نيز توجيه مىگردد.
مىدانيم كه ايجاد فصلهاى چهارگانه در اثر چگونگى تابش خورشيد بر روى كره زمين ايجاد مىگردد.
در فصل بهار و پاييز زمين در مسير چرخش خود نسبت به خورشيد در معتدلترين وضعيت خود قرار مىگيرد و در تابستان و زمستان به ترتيب در دورترين و نزديكترين موقعيت خود قرار مىگيرد.
از اين جهت فصل بهار بعنوان بهترين فصل براى حجامت انتخاب شده است كه چگونگى تابش خورشيد بر روى كره زمين در اعتدال است و جاذبه خورشيد بر روى زمين موجب انبساط قشر زمين گرديده و تمامى گياهان شكوفا مىشود و به تعبير امام رضا(ع) زمين نرم مىشود.
اين تأثير عمومى از سوى خورشيد بر روى انسان نيز اثر مىگذارد و تحت تأثير جاذبه خورشيد تركيبات سبك بدن انسان در بيرونىترين سطح خود قرار مىگيرد و زمانى كه جاذبه خورشيد با جاذبه ماه در يك راستا قرار گرفت و به اصطلاح منجمين حالت دو جاذبهاى پديد آمد بيشترين نيروى جاذبه از سوى ماه و خورشيد مشمول حال كره زمين و انسان مىگردد. و چون منطق حجامت به تعبير حديث و بوعلى سينا دفع فضولات خون است.
در اين موقعيت زمانى طبيعت تركيبات سبك و بدن انسان را در موقعيتى قرار مىدهد كه با انجام يك عمل فيزيكى ساده مانند بادكش حجامت دفع مىگردد.
چيزى كه در طب اسلامى و طب سنتى فضولات خون نام گرفته است معادل تركيباتى از خون است كه مقدارى از آن امروزه شناسايى شده و زمانى كه وجود آن در خون انسان از حد تعادل گذشت موجب ايجاد بيمارى مىگردد.
كلسترول، ترى گليسيريد، اوره اسيد اوريك و قند خون از جمله تركيباتى هستند كه مىتوان آنان را رديف فضولات خون قرار داد.
بنابراين چنانچه حجامت در ايام خاصى از ماه قمرى و در فصل بهار انجام گردد جاذبه ماه و جاذبه خورشيد در موقعيت اعتدال در يك راستا قرار گرفته و فرصت مناسبى براى دفع طبيعى تركيبات سبك شناخته شده و شناخته نشده خون را فراهم مىآورد. و همين اساس و قاعده براى نقش خورشيد و ماه در فصل پائيز نيز بر بدن انسان حاكميت مىكند.
احاديث و روايات و طب سنتى با علم به اين قاعده روزهاى مناسب را تعيين كرده و توصيه مىكنند. تأكيدات احاديث و توصيه جالينوس بر اين است كه حجامت در ايام پرفشار يعنى ايامى كه جاذبه در حد اعلاى خود قرار دارد انجام نگيرد و زمانهايى را توصيه كردهاند كه نور ماه رو به نقصان و يا رو به طلوع است.
در احاديث بيشترين تأكيدات را روى روزهاى 17 و 19 و 21 داريم كه بر اساس قاعده فوق جاذبه ماه رو به كاستى است و همچنين در حديثى كه از امام رضا(ع) نقل شد در مرحله اول هفتم ماه حزيران توصيه شده است كه جاذبه در حد اعلاى خود نيست و رو به افزايش است و اضافه كردهاند اگر اين روز را از دست دادى روز چهاردهم را درياب.
طب خوارزمشاهى به نقل از جالينوس در توجيه نققش جاذبه ماه بر روى بدن انسان و اخلاط خونى چنين مىگويد…
ابن ماسويه از جالينوس حكايت مىكند كه نهى كرده است از حجامت كردن اندر روزگار غلبه نور ماه و فرموده است كه توقف بايد كرد تا نور ماه آغاز نقصانى كند و آن چون روز شانزدهم و هفدهم باشد.
از بهر آنكه اندر روزگار غلبه نور ماه خون و اخلاط اندر تن بجنبد و به جانب پوست ميل كند و رگهاى باريك و شاخهاى رگها پر شود و اندر اين وقت و با اين حال خون نيك و صافى بيشتر آيد و خلطهاى بد كمتر و هر گاه كه نور ماه رو به نقصان نهد خون صافى روى به بازگشتن و ساكن شدن نهد و هنوز ساكن شده نباشد و اخلاط كه با خون حركت كرده باشد به سبب غليظى باز پس ماند و بدان زودى كه خون باز گردد باز نتواند گشت بدين سبب از حجامت اندر روزگار نقصان ماه خلط بد بيشتر آيد
اما صاحب ذخيره خوارزمشاهى قبل از اينكه نظر جالينوس را نقل كند چنين مىگويد… و اندر اول ماه كه اخلاط حركت كرده نباشد و اندر آخر ماه كه اخلاط ساكن شده باشد حجامت نبايد كرد لكن اندر ميانه ماه بايد كرد كه وقت غلبه نور ماه باشد و وقت جنبيدن و فزودن اخلاط باشد چنانكه اندر جايگاهى كه آن مد و جزر است پيداست.
اين نظريه مطابق نظر امام رضا(ع) است كه مىفرمايد خون در ايام زيادتى نور ماه زيادت مىيابد و در ايام كاهش نور ماه نقصان مىيابد… و بر اساس همين نظريه روز دوازدهم و چهاردهم ماه را بعنوان ايام غلبه نور ماه توصيه مىفرمايد.
در آزمايشاتى كه از خون حجامت انجام شده است حجامت در ايام طلوع باعث دفع كلسترول و ترى گليسيريد بيشترى شده است – و اين نشاندهنده آنست كه منظور از فضولات در طب سنتى همان موادى است كه بخشى از آن در آزمايش قابل رؤيت است.
و اما در دى ماه كه بر اساس قول امام رضا(ع) بايد از فصد و حجامت كردن پرهيز كرد، دليل اين پرهيز نيز در همان رساله ذكر گرديده و فرموده است در اين ماه سردى هوا زياد مىشود و باد و طوفانهاى زيادى بر مىخيزد با توجه به اينكه در نقطه ديگرى نيز از ائمه معصوم(ع) نقل گرديده است كه در ايامى كه باد و طوفان است حجامت نكنيد، اين نكته هماهنگى يا تأثير طبيعت بر بدن انسان را مىرساند و مىخواهد بگويد همچنانكه طبيعت دچار بحران است و در حالت بى تعادلى به سر مىبرد – بدن انسان نيز در اين حالت دچار بى تعادلى است و استخراج خون از بدن انسان شايسته نيست.
چگونگى تشخيص نياز به حجامت
امام صادق(ع) مىفرمايد: براى تشخيص خون سه علامت وجود دارد. جوش و كورك در بدن و مور مور شدن بدن به همراه احساس خارش خفيف مانند حركت مورچه در روى پوست.
و در حديث ديگر سنگينى و كرختى بدن علامت نياز به حجامت گفته شده است: و هر كس از اهل بيت حضرت مبتلا به بيمارى مىشد مىفرمود به صورتش نگاه كنيد وقتى مىگفتند زرد رنگ است مىفرمود به صورتش نگاه كنيد وقتى مىگفتند زرد رنگ است مىفرمود از صفراء است و امر مىكرد به نوشيدن آب و شربت و اگر مىگفتند قرمز رنگ است به حجامت كردن امر مىفرمود
چگونگى انجام حجامت در طول عمر
به لحاظ اينكه حجامت باعث پيشگيرى از بيماريهاست بعنوان عامل تنظيف كننده و صفا بخش درون انسان بطور مستمر در طول حيات انسان بايد انجام گيرد. و قاعده انجام آن در طول عمر بدين ترتيب است كه حجامت در طفوليت و از سنين چهار ماهگى طفل شروع مىشود و تا پايان عمر ادامه دارد.
البته در اين زمينه بوعلى سينا سن شصت سالگى را پايان دوره نياز انسان به حجامت شمرده است ولى احاديث، پايانى براى آن ذكر نكردهاند و تجربيات اجرايى ما نشان داده است كه حجامت در سنين بالاتر از شصت سال نيز نتايج شايسته خود را بدست داده است.
ولى در مورد فواصل حجامت در حديثى كه در بحث قبل نقل شد فواصل انجام حجامت كودكان يك ماه ذكر شده است و همچنين در وصيت رسول اكرم(ص) پيرامون حجامت كودكان يك ماه ذكر شده است و همچنين در وصيت رسول اكرم(ص) پيرامون حجامت نيز فرموده است هر كس در ماه يكبار حجامت كند نيازمند به طبيبى نمىشود كه وى را مداوا كند.
و در حديثى ديگر نقل شده است كه فاصله انجام حجامت براى افراد بر حسب ميزان سن يك روز مىتواند باشد. بدين معنى كه اگر بيست سال سن دارد هر بيست روز يكبار
اين فواصل حداقل فاصلهاى است كه مىتوان رعايت كرد و براى كسانى كه بدن آنان انضباط لازم را گرفته است و براى خود دوره حجامت گذاشتهاند در سال دو بار و يا حداقل هر سال يكبار بايد حتماً حجامت انجام گيرد. و اين در صورتى است كه دچار عارضه و بيمارى نباشند و اينكار را براى پيشگيرى انجام دهند ولى وقتى كه حجامت بعنوان مداوا انجام مىپذيرد همان فواصل كوتاه لازم به رعايت است و در برخى موارد بر حسب تشخيص نوع بيمارى و شرايط جسمى فواصل حجامت به هفت روز يكبار و در مواردى به روزى يكبار نيز كاهش پيدامى كند.
حجامت در ماه حج
حجامت در ماه حج و در حالت احرام و شرايط انجام حجامت محرم موضوعى است كه مورد بحث فقهاى اسلام قرار گرفته و احاديث فراوانى پيرامون آن وارد گرديده است، كه با توجه به اهميت موضوع تمامى احاديث و نظرات فقهى جمع آورى گرديده و تقديم مىگردد.
در اين بخش از كتاب مجموعه نظريات فقهى بر حسب موضوع جمع بندى شده و با استناد به عين روايات و مباحث فقهى موضوع بندى مىشود.
حجامت در ماههاى حج مانعى ندارد
در روايت كه از امام صادق(ع) نقل گرديده است از انجام حجامت و حلق موضع در ماههاى حج سئوال مىشود ايشان مىفرمايند: مانعى ندارد و اضافه مىكنند همچنين مسواك زدن و نوره كشيدن.
اين روايات در تمامى منابع حديثى نقل گرديده و از ميان فقهاء صاحب استبصار مىگويد منظور از ماههاى حج در اين روايت ماه شوال است.
روايات ديگرى نيز وجود دارد كه در آن رسول اكرم(ص) در حال احرام حجامت فرمودهاند و همچنين روايت ديگرى است كه نشان مىدهد رسول اكرم(ص) در حال احرام در شرايطى كه روزه دار بودهاند حجامت كردهاند.
حجامت روزه داران
يكى ديگر از مباحثى كه مورد توجه دقيق فقها قرار گرفته و به دقت بررسى شده است حجامت روزه داران است فراگيرى حجامت در جوامع اسلامى و پايبندى جدى مسلمانان جهان به انجام اين سنت الهى، بكارگيرى حجامت در شرايط گوناگون بعنوان يك ركن درمانى ايجاب مىكرده است كه شرايط و ضوابطى اجرايى آن در موقعيتهاى مختلف تعيين گردد.
چون علاوه بر اينكه حجامت يك روش درمانى مصطلح در جامعه بوده است يك سنت مذهبى و مورد توجه شديد اسلام نيز بوده است – بنابراين احكام اجرايى آن نيز توسط رسول اكرم(ص) و ائمه طاهرين عليهم السلام صادر گرديده و بعنوان يك حكم مذهبى در منابع فقهى مورد توجه قرار گرفته است.
به همين دليل سعى كردهايم عين نظرات مجموعه فقهاى اسلامى در مذاهب شيعه و اهل سنت را جمع آورى نموده و در كتاب تقديم نمائيم تا انشاءالله منبع مورد اعتماد و كاملى براى مجتهدين و محققين گرديده و بتوانند با استفاده از آن نظرات قطعى و نهايى خود را ابزار فرمايند.
روزه دار نمىتواند حجامت كند
در بين روايات و احاديث رواياتى وجود دارد كه حجامت در ماه رمضان را منع كرده است. در اين روايات دليل منع حجامت ذكر نگرديده است، روايت مشهورى كه در اين بحث به آن استناد مىشود اين است.
از امام رضا(ع) نقل گرديده كه امام على بن ابى طالب(ع) فرمود: سه چيز است كه روزه دار نبايد خود را در معرض آن قرار دهد: حجامت، حمام و زن زيبا
در حديثى ديگر نوادر راوندى از موسى بن جعفر(ع) و ايشان از پدرانش و از على(ع) نقل مىكند كه فرمود كراهت دارد روزه دار حجامت كند مبادا تشنه شود و افطار نمايد.
و در همين حديث نقل است كه رسول خدا(ص) فرمود: سه چيز است كه هيچكدام از شما روزه داران نبايد خود را در معرض آن قرار دهند، حجامت و حمام و زن زيبا…. و همچنين برخى از فقها در نظرات خود حجامت در ماه رمضان را جزء اعمال مكروه به حساب آورده و آن را موجب فساد روزه و مستوجب كفاره دانستهاند
حجامت ائمه در ماه رمضان در شب است
از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: حجامت روزه دار در غير ماه رمضان هر زمان كه ميل داشت انجام دهد، اما در ماه رمضان باعث فشار بر تن خويش نشود و به جز در زمان ضرورت و تا وقتى كه خون بر تن غلبه نكرده است خون را از تن خارج نكند (حجامت نكند) پس حجامت ما در ماه رمضان در شب انجام مىشود….
از اين روايت چنين استفاده مىشود كه اگر حجامت به شكل سنتى براى اجراى سنت و يا به منظور پيشگيرى از بيمارى انجام شود بهتر است در شب انجام گردد.
ولى اگر حجامت به منظور درمان انجام مىشود مىتوان در ماه رمضان نيز حجامت كرد.
جمع بندى مباحث حجامت در ماه رمضان
1- نگرانى انجام حجامت در ماه رمضان براى روزه دار ترس از ضعف است و اگر كسى فكر كند نمىتواند در حال روزه دار بودن حجامت را تحمل كند نبايد حجامت كند.
2- افرادى كه مىخواهد در ماه رمضان حجامت ماهيانه يا ساليانه خود را انجام دهند و نياز شديدى به حجامت ندارند و حجامت كردن در روز هم ممكن است موجب ضعف آنان بشود مىتوانند در شب حجامت كنند.
3- افرادى كه در حال اضطرار به سر مىبرند و دچار بيماريهاى هستند كه توسط حجامت درمانپذير است مىتوانند در روز نيز حجامت نمايند.
غسل حجامت
يكى از مباحثى كه در موضوعات فقهى حجامت مورد توجه مىباشد غسل حجامت است، برخى از نظرات فقهى غسل حجامت را مستحب شمرده شده است.
نظرات ديگرى نيز وجود دارد كه بر اساس روايات اظهار گرديده و غسل حجامت را لازم شمردهاند در اين نظريات در صورتيكه غسل جمعه و يا هر غسل ديگرى نيز لازم بوده و بعد از حجامت انجام شده باشند، ديگر انجام غسل ويژهاى براى حجامت را لازم نديده است.
نظرات بعدى غسل ويژهاى را براى حجامت لازم نمىدانند و تأكيد دارند چنانچه موضع حجامت تطهير گرديد و خون آن موضع برطرف شد انسان نيازى به غسل ندارد و در اين مورد اضافه مىكنند بايد به تطهير حجام اعتماد كرد و چنانچه حجام طفل نابالغ نباشد مىتوان به تطهير حجام اعتماد نمود و در اين صورت نيازى به غسل حجامت نيست.
آنچه مسلم است اينكه غسل حجامت در مباحث فقهى مطروحه قبل از اينكه مانند ساير غسلهاى واجب و مستحب يك عمل قراردادى مشخص با ترتيب و شرايط خاص خود باشد يك عمل نظافت كننده است و در صورتى ضرورت پيدا مىكند كه خون حجامت شونده در حال انجام حجامت بدن وى را آلوده ساخته باشد و به قسمتهاى ديگرى از بدن سرايت كرده باشد.
ولى در صورتى كه حجامت به نحو احسن انجام گيرد فقط جاى انجام حجامت است كه خون آلوده مىشود و پس از پاك كردن آن موضع بوسيله بتادين و يا ساير موارد ضد عفونى كننده پانسمان مىشود و با توجه به اينكه ديگر خونى از محل خراش ايجاد شده دفع نمىگردد بعد از 2 الى 4 ساعت بدن قابل استحمام است.
