حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی- بخش هشتم

بنام خداوند جان و خرد

حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی

مطالب پی در پی و متوالی که به صورت دوره ای به سمع و نظر مخاطبان می رسد تاریخچه ها و حکایات طبی است که رازی پزشک نامی ایران در هزار و اندی سال قبل بر اثر تجارب و مشاهدات خود بر روی بیماران برشته تحریر درآورده است. که در رساله ای به نام قصص و حکایات المرضی آمده است.

ادامه مقدمه:

7- مؤلفات و مصنفات – مؤلفات و مصنفات رازی بسیار زیاد و تعداد آنها بالغ بر 270 عدد می باشد.

محمد زکریا در طب و فلسفه و کیمیا و حکمت و نجوم وهیئت مؤلفات و مصنفاتی دارد، ولی آن دسته که بیشتر از همه در میان مؤ لفاتش مقام ارزنده دارد طب و شیمی و فلسفه است.

ابن الندیم در کتاب «الفهرست» عده مؤلفات رازی را بالغ بر یکصد و شصت و هفت کتاب و مقاله و رساله نوشته است.

ابن ابی اصیبعه صاحب «عیون الانباء فی طبقات الاطباء» مؤلفات وی را دویست و سی و هشت گفته است.

ابوریحان بیرونی در رساله ای که جهت فهرست کتب رازی تألیف نموده عده آنها را یکصد و هشتاد ذکر می کند.

ابن القفطی در کتاب «تاریخ الحکماء» خود تعداد مؤلفات رازی ر ایکصد و سی و هفت ذکر می نماید.

یکی از دانشمندان اروپائی موسوم به لنگله دوفرنوا در کتاب خود تعداد مؤلفات رازی را دویست و بیست و شش میداند.

در این مورد اطلاعات مورخین اروپائی از کتب مورخین مشرق زمین میباشد و عموماً نظر این مورخین را قبول نموده اند.

اکنون متذکر میگردیم که رازی را چند نوع اثر بوده است، بدین ترتیب: کتاب، رساله، مقاله، ردبرا قوال و آراء دیگران و تلخیص ها.

حال فهرست آثار وی را در علوم مختلفه شرح میدهیم:

در طب قریب یکصد و چهارده عدد، در طبیعی سی و شش عدد، در منظق نه عدد، در فلسفه و حکمت بیست و هفت عدد، در مافوق الطبیعه هشت عدد، در الهیات نوزده عدد، در ریاضی و نجوم دوازده عدد، در شیمی و کیمیا سیزده عدد، متفرقه سی و دو عدد که جمعاً 271 عدد میباشد.

اما بسیار احتمال دارد که تعدادی از آثار رازی در فهرست ها تکراری آمده باشد، بدین مناسبت بطور متوسط آثار وی ر اباید در حدود دویست و شصت دانست و باز احتمال دارد موضوع کتب و رسالاتش در دو و یا چند مورد مکرر آمده باشد.

بهر حال سطور بالا فقط از نظر میزان کار و خدمت استاد رازی بعلوم میباشد.

در باب مولفات طبی رازی باید دانست که تعدادی از آنها بسیار قابل ملاحظه و با مقام ارزنده کم نظیر میباشند که عبارتند از:

الف – الحاوی (Continens)  یا «الجامع الحاضر لصناعه الطب»،

ب – المنصوری[1] « Ad Almonsoren Libri  یا Liber medicinalis Almansoris  یا Traite de Mansouri»

ج – « المرشد یا فصول»

د – کتاب «طب الملوکی»،

هـ – « کتاب الی من لا یحضره الطبیب،

و – «کتاب الجدری و الحصبه»[2]

ز – «کتاب التقسیم و التشجیر»،

ح – «قرابادین»،

ط – «کتاب الحصی فی الکلی و المثانه[3]

سنگ در کلیه ها و مثانه ) (Traite sur calcul dans les reins et dans la vessie)

ی – « دفع المضار الاغذیه»،

ل – « برء الساعه» ( که اشتباهاً آنرا بنام [4] La guerisen a une heure

رجمه نموده اند)،

م – «الفروق» (که ترجمه آن بفرانسه Diagnostic differential des Maladies میشود)،

ن – « کتاب الکافی»، میباشند.

(برای اطلاع بیشتر رجوع شود به کتاب مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمدزکریای رازی» تألیف مولف چاپ تهران انتشارات دانشگاه شماره500).

[1] منصوری – کتاب منصوری یا طب المنصوری یا طب المنصوری یا کناش منصوری که آنرا بفرانسه Traite de Mansouri و بلاتین Liber medicinalis مینامند.

در این کتاب رازی جمیع مطالب طبی از زمان جالینوس تا دوران خود ار بطور جامع نگاشته، که بعداً بزبان لاتین ترجمه شده و این ترجمه در سالهای 1487 و 1510 در میلان (ایتالیا) به طبع رسیده است.

منصوری دارای 10 مقاله است و قسمتی از آنرا که اروپائیان بسیار قابل توجه دانسته اند، کتاب هفتم و نهم آن میباشد که اولی «جراحی عمومی» و دومی مربوط به « علم الامرض» (امراض عمومی) است و بی اندازه بدان اهمیت میدهند. این کتاب مدتها در دانشگاههای ایتالیا تدریس میشده و بر آن شروح زیادی نوشته شده است.

کتاب منصوری با کوچکی حجم از کتب ممتازیست که قریب پانصد سال پس از رازی برای تربیت طبیب بکار رفته و تا اواخر قرن شانزدهم میلادی مورد استفاده قرار میگرفته است. نسخ زیادی از آن در عالم موجود است.

[2]  کتاب آبله و سرخک « Le livre sur la Variole et la Rougeole) این کتاب بنام « کتاب الجدری و الحصبه» میباشد و از اهم مؤلفات طبی رازی است و از نظر آنکه محمد زکریای رازی اول کسی است که این دو بیماری را بخوبی شناخته و از عهد وصف آنها بسیار نیکو برآمده از اینجهت این کتاب مقام بزرگی در عالم طب پیدا نموده است.

اول دفعه این کتاب توسط لوران بسال 1498 میلادی در شهر ونیز (ایتالیا) بلاتین ترجمه و طبع گردیده است و پس از آن Collin همین ترجمه را بفرانسه بسال 1556 میلادی در شهر پواتیه فرانسه و پس از وی Paulet فرانسوی آنرا ترجمه کرده است.

در سال 1766 هم توسط مد و جان چانین انگلیسی بزبان انگلیسی ترجمه و بعلاوه درسنه 1848 میلادی از طرف انجمن سیدنهام توسط گرین هیل ترجمه انگلیسی آن چاپ شده است، همچنین بسال 1866 میلادی ترجمه لاتینی آن در لندن تجدید چاپ و نیز بسال 1872 میلادی در بیروت توسط وان دیک چاپ گردیده و ترجمه لاتین آن قریب چهل مرتبه در شهرهای بال (سویس) و گوتینگن (آلمان) و پاریس بطبع رسیده است.

از نظر تاریخ طب این کتاب بسیار اهمیت دارد، چرا که رازی با کمال دقت و سادگی و تحقیق کامل از دو بیماری آبله و سرخک حق مطلب را ادا نموده و از نظر فن طبابت رازی در آن تجارب و ملاحظات یک نفر طبیب کلینیسین را ذکر کرده است.

(برای اطلاع بیشتر رجوع شود به ترجمه کتاب مزبور که از طرف مولف تحت چاپ است).

[3] « کتاب الحصی فی الکلی و المثانه» – این کتاب در باب سنگهای مثانه و کلیه است، که در آن علل و اسباب و جمیع علائم و آثار و دوره بیماری و تقدمه المعرفه و سایر مسائل مربوط بسنگ مثانه و کلیه و معالجه آن ها میباشد. این کتاب بسال 1896 میلادی توسط پ. دوکونینک در لیدن (از شهرهای هلند) بفرانسه ترجمه گردیده است.

[4]« برء الساعه» – کتاب مزبور بنظر میرسد آخرین تألیف رازی باشد که بنام ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن یحیی عبیدالله خاقان وزیر المکتفی خلیفه عباسی برشته تحریر درآورده است. کتاب برء الساعه توسط میرزا احمدبن حسین شریف دیلمی تنکابنی بفارسی ترجمه گردیده است. متن اصلی برء الساعه در بیست و سه باب است، اما مترجم هفت باب دیگر بدان اضافه نموده است و بسال 1297 قمری ( بانضمام رساله مطلب السوال و اسهالیه) در طهران و در سال های 1326 و 1333 شمسی در اصفهان و طهران و بسال 1880 میلادی در هندوستان بچاپ رسیده است.

ox type=”note”] (منبع: کتاب قصص و حکایات المرضی از حکیم محمد ابن زکریای رازی – ترجمه و اهتمام دکتر محمود نجم آبادی) [/box]