خمیازه(تمطی)
?برخی اصطلاحات پزشکی در ادبیات فارسی و تاثیر آنها در اشعار و متون
خمیازه که در زبان عامیانه همان دهان دره و نام عربی آن تثاوب است در اصطلاح طب «فعل بازتابی باز شدن کامل دهان،کشیده شدن هوا به درون ریه ها و سپس به کندی آزاد شدن آن است.خمیازه معلول عواملی چند از جمله خواب آلودگی،خستگی یا کسالت است.1»1-فرهنگ پزشکی اکسفورد/404
?در ذخیره خوارزمشاهی در تعریف تمطی و خمیازه آمده است:
«از اعراض بعضی آن است که به حس بصر اندر یابند و بعضی به حس سمع… و آنچه از جنس حرکت است چون حرکت تشنج است و حرکت اختلاجی است و رعشه و حرکت تمطی و تثاوب… و تثاوب (خمیازه) دهان باز کردن و کشیدن باشد چنانکه مردم خواب آلود و ملول کند.2»2-ذخیره/74
?در جای دیگر از همین کتاب آمده است:
«هر اندامی که یک چند اندر یک حال بماند رنجه شود و از آن کار و آن حال سیر آید،یازیدن سازد و این یازیدن ره به تازی تمطی گویند و تمطی راحت جستن عصب هاست،هرگاه که مردم خواب آلود شد عصب های دهان و سینه یازیدن گیرد از بهر آنکه دماغ … آسایش جوید.» 3-ذخیره/112
?بنابه گفته ی ابن سینا نیز گاهی خمیازه نشانه ی یک بیماری سخت است آنجا که می نویسد:«مواد قابل بیرون ریختن در اندام ماهیچه ای جمع می آید ،طبیعت اندام را وادارمی کندکه به حرکت درآیدوماده ی ریختنی را از خود دفع کندو بیاساید. اگر آن اندام… در حالت کامل طبیعی است یا اگر ماده ی دفع شدنی کم است و به آسانی بیرون دادن را می پذیرد نیازی به خمیازه نیست اما اگر مساله برعکس است یعنی اندام در برگیرنده ی ماده سزائار بیرون دادن سفت یا سست است یا ماده ی بیرون ریختنی در اندازه بسیار است حرکت های خمیازه و خود کش دادن لازم است که به کمک اندام آید و در بیرون دادن ماده ی مورد نظر مدد کند… .
?در اکثر حالات خمیازه کشیدن در وقت بیماری دلیل آن است که طبیعت بدون کمک مددکاری،توانایی تحلیل بردن ماده ی ناباب را ندارد
و در نتیجه پرزه رگ های ماهیچه را به کمک می طلبد و این در حالتی است که ماده در اندازه بسیار است یا نیروی بدنی بیمار ناتوان تر از حالت طبیعی شده است.1»1-قانون/4/267
?از تمطی و اختلاج بدن خفقان و فواق و سستی تن
حدیقه/692
آن چنان کز عطسه و از خامیاز این دهان گردد به ناخواه تو باز
مثنوی/4/161
حلق خصکش در تثاوب جان دهد کو تمطی بر کمان خواهد نمود
خاقانی/479
ش
