زغال اخته

زغال ‏اخته‏

در كتب طب سنتى و به عربى با نامهاى «زقال»، «قرانيا»، «قرن» و «حب الشوم» نام برده مى‏شود. به فرانسوى‏Cornier وCornouiller m le وCornier m le وCornelian cherry گفته مى‏شود. گياهى است از خانواده‏Cornaceae جنس‏Cornus كه نام علمى آن‏Cornus mas L . و مترادف آن‏Cornus mascula L . مى‏باشد.

مشخصات‏

زغال ‏اخته درختى است كوچك به ارتفاع تا 8 متر و قطر تنه (برابر سينه) 19- 15 سانتى‏متر، شاخه‏هاى جوان آن زردرنگ مايل به سبزى و پوست تنه آن قهوه‏اى رنگ مايل به زردى است. برگهايش بيضى نوك‏تيز با قاعده‏اى گرد و پشت برگ كمرنگ است. طول صفحه 8- 4 سانتى‏متر و عرض آن 7- 3 سانتى‏متر داراى دمبرگى كوتاه است. گلهاى آن كوچك زردرنگ و خيلى زود در اوايل بهار ظاهر مى‏شود. ميوه آن سفت به شكل و اندازه زيتون به رنگ سرخ تيره و خوردنى است. اين درختچه در جنگلهاى ارسباران مخلوط با ساير درختان جنگلى مى‏رويد و اهالى محل هر وقت جنگل‏تراشى مى‏كنند ساير درختان به جز زغال‏اخته را مى‏برند و زغال‏اخته را در محل اصلى نگهدارى مى‏كنند كه از ميوه آن استفاده نمايند.

اين درختچه كه گلهاى آن به علت نوش فراوان جالب زنبور عسل مى‏باشد،علاوه بر ايران در اروپا، ارمنستان و قفقاز نيز مى‏رويد.

تركيبات شيميايى‏

پوست درخت زغال‏اخته داراى حدود 8- 7 درصد تانن و مواد پكتيك و مالات دو كلسيم و گل آن داراى ماده كوئرستين‏^[1] و ميوه آن علاوه بر مواد قندى گلوكز و ساكاروز، داراى اسيدى به نام گليكوكساليك اسيد^[2] است و ضمنا ميوه آن لعاب فراوان دارد.

خواص- كاربرد

ميوه زغال ‏اخته داراى طعمى مطبوع ترش، قرمز تيره يا سياه كمى كشيده شبيه به آلوبالو يا زيتون است. ما دام كه ميوه خام است سبز است و پس از رسيدن رنگين مى‏شود. از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى كمى سرد مايل به اعتدال ولى خشك و قابض است. براى رفع اسهال و التيام زخم معده، تقويت معده، تسكين عطش، التهاب معده، كبد، غليان خون و صفرا نافع است. براى سينه مضر است و از اين نظر بهتر است با شكر سرخ خورده شود.

______________________________
(1).Quercetin

(2).Glycoxalic acid

معارف گياهى، ج‏2، ص: 147

زغال اخته خواص فراوانی برای سلامتی دارد. از خواص زغال اخته می‌توان به بهبود سلامت قلب، درمان عفونت دستگاه گوارش، درمان عفونت ادراری، کمک به کاهش وزن، کنترل قند خون، درمان کبد چرب و پیشگیری از پیری زودرس اشاره کرد.

زغال اخته این میوه پرخاصیت، بومی غرب آسیا و جنوب اروپاست و در کشور ما در ارسباران و روستای هیر در قزوین کاشت می‌شود. زغال اخته قبل از رسیدن طعم تند و تیزی دارد، اما وقتی که می‌رسد طعم ترشی پیدا می‌کند. این میوه و فرآورده‌های آن طرفداران زیادی دارند، اما اکثر ما از خواص این میوه خوشمزه بی‌اطلاع هستیم. البته خواص زغال اخته تازه از فرآورده‌های آن بیشتر است. برای اطلاع از خواص زغال اخته، نحوه مصرف، عوارض جانبی و ارزش غذایی آن با ما همراه باشید.

زغال اخته به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، ویتامین و مواد معدنی خواص فراوانی برای سلامتی دارد. برخی از خواص زغال اخته عبارتند از:

۱. بهبود سلامت قلب

۲. کمک به درمان عفونت دستگاه گوارش

۳. خواص زغال اخته برای کبد و کبد چرب

۴. خواص زغال اخته برای چشم

۵. درمان شب ادراری کودکان

۶. کمک به کاهش وزن و لاغری

۷. درمان عفونت ادراری

۸. کنترل قند خون و دیابت

۹. درمان بی‌خوابی

۱۰. حفظ سلامت دندان

۱۱. پیشگیری از سرطان

۱۲. بهبود عفونت ویروسی روده

۱۳. خواص زغال اخته در بارداری

۱۴. خواص زغال اخته در شیردهی

۱۵. پیشگیری از چین و چروک پوست

خواص هسته زغال اخته

هسته زغال اخته به درمان افسردگی، استرس، بی‌خوابی و سایر ناراحتی‌های عصبی کمک می‌کند. برای استفاده از هسته زغال اخته ابتدا هسته چند عدد میوه را جدا کنید و آن‌ها را به مدت ۴ الی ۶ ساعت در آب بخیسانید. سپس آن‌ها را در یک پارچه تمیز قرار دهید و بکوبید. درنهایت هسته‌های خرد شده را کاملا آسیاب کنید. برای درمان ناراحتی‌های عصبی هر روز صبح و شب هنگام شام نصف قاشق سوپخوری از این پودر را به همراه مقداری آب مصرف کنید.

نحوه مصرف زغال اخته

نحوه مصرف زغال اخته به ذائقه شما بستگی دارد، برخی از روش‌های متداول مصرف زغال اخته عبارتند از:

زغال اخته تازه: این میوه طعم فوق العاده‌ای دارد و بسیاری از افراد آن را همین طور که هست می‌خورند و برخی دیگر این میوه را همراه با مقداری نمک در میان وعده‌های‌شان مصرف می‌کنند.

زغال اخته خشک شده: زغال اخته خشک شده به اندازه آلبالو خشک محبوبیت دارد و در تمام فصول سال در دسترس است.

آب زغال اخته: آب زغال اخته را می‌توانید از فروشگاه خریداری کنید، اما از آنجا که این فرآورده‌ها دارای مقدار زیادی قند و مواد نگه دارنده هستند، بهتر است آن‌ها را به صورت خانگی تهیه کنید. برای گرفتن آب زغال اخته، ابتدا زغال اخته‌ها را به مدت ۵ دقیقه در آب سرد بخیسانید. سپس آن‌ها را همراه با چند لیوان آب داخل قابلمه ریخته و به مدت ۳۰ دقیقه روی حرارت قرار دهید. با استفاده از گوشت‌کوب زغال اخته‌ها را له کنید و آن‌ها را از صافی رد کنید.

چای زغال اخته: مقداری زغال اخته تازه را به همراه مقداری آب داخل ظرف بریزید و به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. سپس آن را صاف کنید، با قاشق زغال اخته‌ها را فشار دهید تا آب آن خارج شود. این عصاره را به همراه مقداری عسل و چوب دارچین داخل قوری ریخته و روی حرارت کم قرار دهید. ۱۰ دقیقه صبر کنید تا دم بکشد.

مربای زغال اخته: با زغال اخته می‌توانید مربا درست کنید، با اینکار طعم ترش زغال اخته تا حدودی کاهش می‌یابد.

موارد منع مصرف و عوارض احتمالی زغال اخته

معمولا مصرف نصف فنجان زغال اخته در روز مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما در صورتی‌که به بیماری خاصی مبتلا هستید در مصرف این میوه احتیاط کنید. برخی از موارد منع مصرف و عوارض زغال اخته عبارتند از:

• اگر سنگ کلیه دارید، قبل از مصرف زغال اخته با پزشک مشورت کنید. زغال اخته دارای مقدار زیادی اگزالات است و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
• زغال اخته با داروهای ضد انعقاد خون مانند وارفارین تداخل دارد و باعث مشکلات شدید خونریزی می‌شود.
• از زیاده‌روی در مصرف زغال اخته نارس به دلیل مقدار بالای اسید موجود در آن بپرهیزید.
• اگر بعد از مصرف زغال اخته دچار حالت تهوع و استفراغ شدید، مصرف آن را متوقف کنید.
• طبع زغال اخته سرد و خشک است، بنابراین در صورتی‌ که سرد مزاج هستید این میوه را همراه با مصلح آن یعنی گلپر یاعسل مصرف کنید تا دچار مشکل نشوید.

[1] .Quercetin

[2] .Glycoxalic aci