شناسایی دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات در استان هرمزگان

شناسایی دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات Diaphorina citri Kuwayama -Hem, Psyllidae 
در استان هرمزگان

ماهرخ حسن پور، علی اصغر طالبی، احسان رخشانی، علی عامری سیاهویی

1-      سازمان جهاد کشاورزی، قرنطینه نباتی بندر لنگه، بندر لنگه

2-      گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

3-      گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل

4-      سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان، اداره حفظ نباتات، هرمزگان

چکیده

پسیل آسیایی مرکبات، Diaphorina citri یکی از مهم ترین آفات مرکبات در کشورهای جنوب آسیا است. در ایران، این آفت در استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان گسترش داشته و از طریق مکیدن شیره گیاهی قادر به انتقال باکتری Liberobacter asiaticum عامل بیماری خطرناک گرینینگ مرکبات است. در این تحقیق فون دشمنان طبیعی پسیل آسیایی D. citri در استان هرمزگان مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه دو گونه زنبور پارازیتویید از خانواده های Encyrtidae و Eulophidae، یگ گونه بالتوری از خانواده Chrysopidae، پنج گونه کفشدوزک شکارگر و دو گونه عنکبوت از خانواده های     Salticidae و Linyphidae جمع آوری و شناسایی شدند. در بین دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات، زنبور پارازیتویید Tamarixia radiate از خانواده Eulophidae برای اولین باز از ایران گزارش می شود که ویژگی های مرفولوژیک آن ارایه شده است.

واژه های کلیدی: Diaphorna citri دشمنان طبیعی، استان هرمزگان

مقدمه

شناخت دشمنان طبیعی Diaphorna citri Kuwayama (Hem., Psyllidae) گام مهم و ضروری جهت مدیریت تلفیقی این آفت در باغات مرکبات می باشد. حمایت، تکثیر و رهاسازی و دشمنان طبیعی موثر امکان کنترل آفت و کاهش مصرف سموم را میسر می سازد. از طرف دیگر شناخت دشمنان طبیعی و زمان فعالیت آن ها بهترین زمان مبارزه شیمیایی را در صورتی که لازم و اجتناب ناپذیر باشد مشخص می نماید . پسیل آسیایی دارای دشمنان طبیعی شامل پارازیتوییدها و شکارگرها می باشد که دو گونه از پارازیتوییدهای آن شامل Tamarix radiate (Waterston, 1922) و Diaphorinaaligrensis Shaffe- Alam & Agawal از خانواده Eulophidae در کنترل پسیل آسیایی از اهمیت زیادی برخوردارند (Mcfarland & Hoy, 2001).

گونه های T. radiate و D. aligarensis برای کنترل بیولوژیک آفت در تایوان توسط چن و همکاران ارزیابی شد (Chien et al., 2009).

عامری و همکاران، زنبور(Tachikawa) Psyllaepsyllae را به عنوان یکی از پارازیتوییدهای مراحل پوگی پسیل آسایی مرکبات از منطقه سیریک میناب در استان هرمزگان گزارش نمودند (Ameri et al., 2006). معتمدی نیا، مگس ((WiedemannAllobacha sapphirina (Wiedemann)  از خانواده Syrphidae را به عنوان یکی از نمونه های بسیار موفق کنترل بیولوژیک پسیل آسیایی مرکبات در سیستان و بلوچستان گزارش نمود (Motamedinia, 2006). بالتوری های Chrysopa boninsis Huang and Polaszed و Chrysoperla rufilabris Burmeister نیز در کنترل D. citri نقش دارند مهم ترین دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات را در فلوریدای مرکزی کفشدوزک های Harmonia axyridis (Palls) ، Exochomus chidreni (Mulsant) , cycloneda sanginea (Linnaeus)، olla V-nigrum (Mulsant) و دو گونه بالتوری (Burmeister) Chrysoperla rufilabris ، Ceraeochrysa ، عنکبوت Hibana velox و زنبور پارازیتویید T.radiata در کنترل این آفت نقش دارند (Michaud, 2004).

مهم ترین شکارگرها این آفت درکشور کوبا ازخانواده های Syrphidae، Chysopidea و Coccinellidae گزارش شده است (Gonzalez et al., 2003). در کشور عربستان 6/33 درصد از شکارگرهای پسیل مرکبات از عنکبوت ها می باشند. همچنین چندین شکارگر از جمله سوسک Saprinus chacites (llliger) از خانواده Histeridae و سوسک Egapola crenulata Dejean از خانواده Carabidae از اهمیت بیشتری برخوردارند (Al- Ghamid, 2000). یک گونه کفشدوزک از جنس Scymnus به عنوان دشمن طبیعی پسیل آسیایی مرکبات از برزیل گزارش شده است(Gravenaetal., 1996). گونه های Psyllaephorina Lim،SyrphophagusdiaphorinaMyartsevaandTryapitsyn وSyrphophagustaiwanus Hayat and Lin را از مه مترین دشمنان این پسیل گزارش شده است (Viraktamath & Bhumannavar, 2002) .

پسیل آسیایی مرکبات اولین بار توسط Bove (2006) از ایران گزارش شد. این آفت از طریق مکیدن شیره گیاهی قادر به انتقال باکتری ناقل بیماری خطرناک گرینینگ مرکبات است. این بیماری اخیرا توسط فقیهی از ایران گزارش شده است (Faghihi et al.,2008). هدف از انجام این تحقیق شناسایی دشمنان طبیعی این آفت دراستان هرمزگان به عنوان مرحله ضروری درکنترل تلفیقی آن می باشد.

مواد و روش ها

نمونه برداری

چندین باغ مرکبات را در مناطق مختلف شامل میناب، رودان، بندرعباس و جاسک که آلوده به پسیل آسیایی مرکبات بود و ترجیحاً باغاتی که هیچ گونه سمپاشی در آن ها صورت نگرفته، انتخاب شده و در ماه های بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت و خرداد در سال های 1386 و 1387 که مصادف با فعالیت آفت بود بازدید و نمونه برداری به دو صورت زیر انجام شد:

الف- جمع آوری مستقیم

شکارگرهایی که از پسیل آسیایی تغذیه می کنند با استفاده از دستگاه D. Vac و تور حشره گیری جمع آوری و درون لوله های شیشه ای حاوی الکل 75% نگهداری شد.

ب- پرورش در آزمایشگاه

جهت جمع آوری پارازیتوییدها در هر منطقه، تعداد زیادی نمونه شاخه های جوان به طول 15 تا 20 سانتی متر همراه با برگ آلوده به مراحل مختلف رشدی پسیل آسیایی مرکبات به صورت تصادفی، از باغات آلوده، جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل شد. نمونه ها درون پتری قرار داده شدند و به صورت روزانه مورد بازدید قرار گرفته و با خروج حشرات کامل پارازیتویید، آن ها توسط آسپیراتور جمع آوری و به درون لوله های شیشه ای حاوی الکل 75% منتقل گردیدند. از پارازیتوییدهای به دست آمده اسلاید تهیه شده و زیر میکروسکوپ مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتند و از ویژگی های افتراقی آن ها عکس گرفته شد. نمونه ها توسط متخصصین سیستماتیک، پرفسور Hyat و پروفسور Yefremova تایید و مورد شناسایی قرار گرفتند. محل و زمان جمع آوری پارازیتوییدها و شکارگرهای پسیل آسیایی مرکبات در جدول 1 ارایه شده است.

نتایج

طی نمونه برداری از دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات طی سال های 1386 تا 1387 حشرات شکارگر شامل یک گونه بالتوری، پنج گونه کفشدوزک، دو گونه زنبور پارازیتویید و دو گونه عنکبوت ( جدول 1) جمع آوری شد.

در بین دشمنان طبیعی جمع آوری شده زنبور پارازیتویید Tamarixia radiata برای ایران رکورد جدید محسوب می شود. این گونه یک زنبور اندوپارازیتویید پوره های سنین سه تا پنج پسیل آسیایی مرکبات است و ویژگی های مرفولوژیک آن به شرح زیر    می باشد.

مرفولوژی حشره ماده

طول سر کمتر از عرض آن (j-1 )، چشم های مرکب بزرگ به رنگ قرمز، دارای سه چشم ساده بالای سر (j-1)، پالپ لب پایین و پالپ آرواره پایین یک بندی، شاخک زرد (j-1 )، در جنس ماده شاخک کوتاه و بدون موهای بلند (g-1 )، محل اتصال شاخک در ماده پایین تر از پیشانی قرار دارد (j-1 ). بند اول شاخک سیلندری شکل، سه بند انتهایی در ماده ها چماقی و دارای مو (g-1 )، قفسه سینه در قسمت پرونوتوم مشبک و دارای دو موی موازی می باشد(i-1 ). رگبال زیر کناری کوتاه، طول آن تقریباً نصف طول رگبال کناری، رگبال کناری در قاعده عریض و کشیده در قسمت پایین دارای یک ردیف مو که تا حاشیه بال کشیده شده، اطراف حاشیه بال مودار (c-1 )، رگبال استیگمایی برجسته و مثلثی شکل (c-1 )، رنگ عمومی بدن حشره ماده به جز قسمت های پشتی ترژیت قهوه ای تیره (b-1 )، پای جلو به جز پیش ران متمایل به قهوه ای روشن (e-1 )، ساقه کوتاه، شکم کشیده تر از قفسه سینه، به رنگ سفید، در قسمت پشتی مایل به قهوه ای تیره و در انتها مجهز به تخم ریز والوی (f-1 ).

مرفولوژی حشره نر

محل اتصال شاخک نر بالاتر از پیشانی است، شاخک 8 بندی، دارای موهای بلند (h-1 )؛ در انتهای شکم، ژنیتالیای نر (a-1 )، مشاهده می شود. در نرها شکم به رنگ مایل به قهوه ای تیره و بقیه خصوصیات مشابه حشره ماده است (a-1 ).

بحث

در بین کفشدوزک های جمع آوری شده گونه (Fabricius) Menochilus sexmaculatus بالاترین جمعیت را داشت و در طول نمونه برداری در اکثر باغاتی که پسیل حضور داشت این شکارگر مشاهده شد. این گونه بیشتر در مناطق سندرک و سیریک شهرستان میناب و جغین، برنطین و فاریاب شهرستان رودان جمع آوری گردید. در بررسی های Shepard et., Barrion &lisinger, (1994) و (1987) این گونه به عنوان شکارگر مهم پسیل آسیایی از فیلیپین گزارش شده است.

کفشدوزک (L) Adalia bipunctata از نواحی رودان در روستاهای فاریاب جغین جمع آوری گردید این درحالی است که در سایر مناطق مانند میناب به نسبت رودان ازجمعیت کمتری برخوردار بودند. به طور کلی جمعیت قابل توجهی از این شکارگر در طی این بررسی مشاهده نشد. این کفشدوزک ها در اواخر زمستان و در طول بهار و تابستان فعال هستند. مهرنژاد و همکاران، دو گونه کفشدوزک A. bipunctataو Conglobata contaminate را به عنوان شکارگرهای مهم پسیل معمولی پسته گزارش نمودند.(Mehrnejad et al., 2006).

کفشدوزک (Erichson) Exochomus nigripenis نسبت به M. sexmaculatus با جمعیت کمتری از روستاهای سیریک، سندرک و راونگ میناب جمع آوری شد. این گونه از نیریز، ده بالای اهواز و رایین (Duverger, 1994)، اهواز (Moaddegh & Kochaili)، جنوب شرقی خراسان (Muadi, 1994) و از دامغان از روی پسیل پسته (Dezyanian, 1998) جمع آوری شده است.

کفشدوزک E. nigripennis از مناطق فاریاب، سیریک، جغین با جمعیت کم جمع آوری گردید. این گونه برای اولین بار از شهرستانهای بندر عباس، کرج، شیراز، سوسنگرد، اهواز، داران و شادگان گزارش شد (Duverger,1983) .این گونه به عنوان شکارچی شپشک های خانواده Diaspididae از فارس (Yazdani,1990) و از استان خراسان، شهرستان های بیرجند و گناباد (Muadi,1994) گزارش شده است.

کفشدوزک (Mulsant) Scymnus levaillanti در مناطق مورد بررسی به خصوص منطقه میناب (سندرک) و رودان (فاریاب) به تعداد کم دیده شد. یک گونه کفشدوزک از جنس Scymnus به عنوان دشمن طبیعی پسیل آسیایی مرکبات از برزیل گزارش شده است (Gravena et al., 1996). همچنین ) این گونه از روی شته های (F.) Sitobion avenae و Rhopalosiphum padi(L.) از استان کرمان گزارش شده است. این کفشدوزک نیز مانند سایر کفشدوزک ها در طول فصل بهار و اواخر زمستان فعالیت می کند (Rezaei et al., 2006). مهم ترین دشمنان طبیعی پسیل آسیایی مرکبات در فلورید کفشدوزک های Curinus o.vnigrum ,c. sanguinea, E. chidreni ,H. axyridis وcoeruleus (Mulsant) گزارش شده است (Michaud, (2001;2002;2004;Qureshi et al., 2009.

عنکبوت های (Linyphidae) .Diplocephalus sp وMarpissa sp. (Salticidae) از مناطق میناب (سندرک) و از باغات آلوده به پسیل آسیایی جمع آوری شدند. عنکبوت .Diplocephalus sp روی درختان آلوده به پسیل جمعیت بالایی داشت ولی عنکبوت .Marpissa sp به تعداد کم در منطقه میناب مشاهده شد. در این تحقیق مشخص شد که عنکبوت ها از پسیل تغذیه می کنند و با تنیدن تار روی برگ و شاخه های درختان حشرات بالغ پسیل را شکار می کنند.

در فلوریدا، عنکبوت H.velox به عنوان شکارگر پسیل آسیایی گزارش شده است (2004، Michaud ) و در عربستان میزان شکار پسیل آسیایی توسط عنکبوت ها6/33 در صد گزارش گردیده است(2000، Al-Ghamdi).

زنبور (Tachikawa) psyllaephagus، به عنوان پارازیتویید پسیل آسیایی در تمام مناطق رودان، میناب و بندرعباس مشاهده شد. تراکم جمعیت این گونه در منطقه سندرک و سیریک بالا بود. این زنبور سابقاً از منطقه سندرک و میناب گزارش شده است (2006,.Ameri et al ). همچنین این زنبور از کشورهای تایوان، چین و ژاپن به عنوان پارازیتویید پسیل های nigricornis Kuwayama Stenopsyllaو Trioza zyzgii Li & yong گزارش شده است & (chien, 1991)(chiuگونه p.diaphorina Lim از روی پسیل آسیایی (2002,Viroktamath& Bhumannava)، و گونه sp.psylaephagus از روی پوره های پسیل گز Lyamaphila از خوانسار (1988,Naeem &Behdad) و زنبور p. pistaciae (Ferrier) از روی پسیل پسته از منطقه دامغان (1998,Dezyenyan) گزارش گردیده اند.

زنبور T. radiate در نمونه برداری هایی که از مناطق مختلف هرمزگان صورت گرفت از فاریاب شهرستان رودان به تعداد کم جمع آوری گردید و در سایر مناطق مشاهده نشد. این زنبور عموما به عنوان پارازیتویید پسیل آسیایی گزارش شده است Aubert & Quilici, 1983;Jeyaprakash & Hoy, 2000;Skelly &Hoy,2004)) ، این زنبور از پارازیتوییدهای مهم پسیل آفریقایی (Del Guercio) Ttioza erytrea نیز معرفی کرده است( Chein et al., 1991؛1991Chiu &Chein,). نتایج این تحقیق نشان داد اگر چه پسیل آسیایی مرکبات احتمالاً در سال های اخیر وارد ایران شده است ولی دشمنان طبیعی متعددی مراحل مختلف رشدی آن را مورد حمله قرار می دهند. در بین دشمنان طبیعی این آفت زنبور پارازیتویید T.radiate از اهمیت بیشتری برخوردار است و در کنترل بیولوژیک پسیل ها در نقاط مختلف دنیا مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی را به همراه داشته است. مقاومت پسیل آسیایی مرکبات به ترکیبات شیمیایی باعث شده است در کنترل تلفیقی این آفت سایر روش ها از جمله کنترل بیولوژیک مورد توجه قرار گیرد. نتایج این تحقیق می تواند در این راستا در نظر گرفته شود.

سپاسگزاری

بدینوسیله از گروه حشره شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک و گروه حشره شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس و سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان که برای انجام این تحقیق کمک های ارزشمندی نمودند تشکر و قدردانی می نماییم. همچنین از خانم مهندس سایه سری از موسسه گیاه پزشکی کشور که در شناسایی کفشدوزک ها کمک های ارزشمندی نمودند قدردانی می شود.