قوانین فعلی “سقط جنین” منجر به صدور مجوزهای بی‌مورد سقط شده/ لزوم بازنگری مسئله “عسر‌و‌حرج مادر” توسط مراجع عظام تقلید
اشکالات زیادی در مجوزهای سقط جنین صادره در کشورمان وجود دارد! بهطور نمونه اگر در حال حاضر در دوران جنینی "کوتولگی" تشخیص داده شود، مجوز سقط صادر می‌شود(!) در حالی که شاهدیم خیلی از افراد کوتوله از هنرمندان، نخبگان و... کشورمان هستند!
به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری تسنیم؛ مسئله “سقط جنین” در کشورمان با توجه به ابعاد و عوارض مختلفی که هم به‌لحاظ پزشکی و هم به‌لحاظ اجتماعی و شرعی دارد، چند سالی است که مورد توجه مضاعف جامعه نخبگانی کشور و برخی رسانه‌ها قرار گرفته است.
از سویی چند سالی است که طرح “غربالگری” از سوی وزارت بهداشت برای شناسایی برخی اختلالات دوران جنینی برای مادران باردار در حال اجراست و بر اساس نتایج این غربالگری‌ها، به بسیاری از مادران، توصیه به سقط جنین می‌شود و این دسته از مادران با صدور مجوزهای سقط، به‌راحتی و در کمترین زمان به مراکز سقط جنین ارجاع داده می‌شوند!
اما نکته بسیار قابل تأمل، نحوه اجرای طرح غربالگری در سطح کشورمان و پرونده‌‌هایی است که در آنها رأی به سقط جنین مادران به‌بهانه‌‌هایی مانند عدم تشکیل قلب جنین در نخستین ماه‌های بارداری و… صادر می‌شود؛ بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته و پرسش‌نامه‌های مستند اخذشده از مادران حاضر در طرح غربالگری، در بسیاری از مواردی که پس از غربالگری صورت گرفته، رأی به سقط جنین صادر شده و مادران به‌دلایل مختلف از انجام سقط جنین، استنکاف داشته‌اند، پس از تولد نوزاد مربوطه و سلامت همه‌جانبه مادر و نوزاد، تشخیص غلط غربالگری و حکم اشتباه صادره مبنی بر لزوم سقط محرز شده است.
برای بررسی ابعاد پزشکی مسئله سقط جنین و مسئله استناد به شناسایی برخی ضایعات جنینی در دوران نخست بارداری برای صدور مجوز سقط جنین، میزبان “خانم دکتر نسرین سحرخیز؛ متخصص زنان و زایمان و فوق‌تخصص نازایی” در تسنیم بودیم که بخش اوّل مشروح این گفت‌‌وگو را در ادامه می‌‌خوانید:
تسنیم: با توجه به تخصص شما در حوزه زنان و زایمان، آیا رویه فعلی برای شناسایی برخی ضایعات دوران جنینی و صدور حکم “سقط جنین” از سوی مراجع رسمی، فاقد اشکال است و به‌شیوه صحیح و علمی در حال انجام است؟
اشکالات زیادی در مسئله سقط جنین و مجوزهایی که صادر می‌شود وجود دارد! حکمی که از سوی وزارت بهداشت صادر شده، مورد اعتراض است زیرا به‌واسطه صدور آن، احکام علمای دینی ما زیر سؤال می‌رود؛ در حال حاضر، مراجع قانونی این اجازه را دارند که در صورت “عسر و حرج مادر” اجازه سقط مطلق داشته باشند در حالی که عسر و حرج معنای بسیار گسترده‌ای دارد.
برای مثال، مادر بارداری که صاحب دو فرزند معلول است در حالی که از نظر مالی شرایط نگه‌داری یک بچه دیگر را ندارد، بر اساس قانون فعلی، این مورد می‌تواند از موارد عسر و حرج باشد! بزرگترین ایراد این قانون، مشخص نبودن حدود و ثغور عسر و حرج است، باید منظور از عسر و حرج برای صدور مجوز سقط تعریف دقیق و جامع شود یا این بند بهطور کلی از قانون حذف شود.
ما در سطح شهر تهران تحقیقی به‌روی مادرانی که بهطور غیرقانونی فرزندان خود را سقط کرده‌اند، انجام داده‌ایم؛ طبق نتیجه این تحقیق “مشکلات مالی” مهم‌ترین دلیل سقط اعلام شده است و “اختلافات خانوادگی” در مرحله بعد قرار می‌گیرد؛ لازم به ذکر است در این تحقیق مشوق اصلی سقط، شوهران بودند نه خود مادران! تا‌کنون با مفهوم عسر و حرج بهطور عام برخورد شده است؛ با این برخورد مثلاً کمردرد، بیکاری، خانه کوچک هم ذیل عسر و حرج و دلیل بر سقط جنین قرار می‌گیرد!
تسنیم: ظاهراً حضرت‌عالی، اشکالات متعدد وارده به قانون فعلی سقط جنین را احصا کرده و در قالب جلساتی با برخی از اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در میان گذاشته‌اید؛ این اشکالات شامل چه مواردی بوده است؟
اشکالات زیادی در قانون سقط جنین کشورمان وجود دارد اما مهم‌ترین اشکالی که در جلسات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم به آن اشاره شده است این است که در رابطه با این قانون، نخست باید با علما صحبت و مشورت و برخی ابعاد فقهی این مسئله مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد و در ادامه از پزشکان متعهد و عالم استفاده کنیم؛ باید همه جوانب این حکم روشن شود؛ این حکم باید اصلاح شود و این تغییرات در قانون‌گذاری اعمال شود.
بهطور نمونه در حال حاضر و بر اساس قانون فعلی، جنینی که در دوران بارداری مشخص شود که “سندروم داون” دارد به‌علت عمر کوتاه و هزینه‌های زیاد نگه‌داری برای خانواده، مصداق عسر و حرج است و می‌تواند مجوز سقط دریافت کند در صورتی که سندروم داون جزء موارد قانونی سقط نیست اما به‌فراوانی انجام می‌گیرد یا به همین شکل، فرزندی که تالاسمی دارد و ماهانه باید خون تزریق کند، از موارد عسر و حرج شناخته می‌شود!
یا اگر در دوران جنینی “کوتولگی” تشخیص داده شود، مجوز سقط صادر می‌شود(!) در حالی که ما خودمان در سطح جامعه شاهدیم که این افراد مثل مردم عادی مشغول به زندگی و کار هستند و خیلی از این افراد کوتوله از هنرمندان، نخبگان و… کشورمان هستند، حال بر اساس چه منطق و توجیهی می‌توانیم صرف تشخیص کوتوله بودن در دوران جنینی، مجوز سقط صادر کنیم؟! البته بعضی از انواع کوتولگی کشنده هستند و مورد برای سقط طبق قانون دارند اما تشخیص دادن آنها مشکل است؛ آنچه بنده فهمیده‌ام این است که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید “لاتَقتُلُوا اَولادَکُم”؛ یعنی فرزندانتان را نکشید، اولاد به‌معنی مطلق، البته از نظر علما استثناهایی نیز وجود دارد، مثلاً زمانی که امکان حیات برای نوزاد فراهم نباشد، نوزاد سقط می‌شود.
تسنیم: به‌نظر حضرت‌عالی، مواردی مانند شناسایی سندرم داون، تالاسمی، کوتولگی و… نمی‌تواند مصداق “عسر و حرج” و مجوز سقط جنین باشد؟
آن‌گونه که بنده اطلاع دارم حتی در مذهب کاتولیک نیز سقط جنین مبتلا به سندروم داون ممنوع است اما در کشور اسلامی ما این مسائل نادیده گرفته می‌شود! در حکم علما و مجتهدین ما و از جمله در استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای، صریحاً ذکر شده انجام سقط به‌دلیل نقایص جنینی حرام است، گرچه مشکل اصلی جامعه ما در حال حاضر این است که مادران، جنین‌های سالم بی‌نقص و بی‌گناه خود را سقط می‌کنند.
حرف من این است که در اصل قانون‌گذاری در این حوزه اشکالاتی وجود دارد؛ در این رابطه باید بر اساس مبانی پزشکی، استفتائات دقیق و جامع جدیدی از مراجع عظام تقلید صورت گیرد و در نهایت قانون وزارت بهداشت مبنی بر مجوز سقط، اصلاح شود.
تسنیم: یکی از اشکالاتی که در حال حاضر وجود دارد این است که برخی از تشخیص‌هایی که در قالب طرح‌‌های غربالگری دوران جنینی انجام می‌شود، با اشتباهات فاحشی همراه است مثلاً مواردی بوده که به‌دلیل شناسایی فلان عارضه در هفته‌های نخست بارداری، مجوز سقط صادر شده است و به‌دلیل عدم اجرای حکم سقط جنین از سوی مادر و در نهایت پس از تولد نوزاد و آشکار شدن سلامت کامل طفل، تشخیص غلط غربالگری در دوران بارداری مشخص شده است؛ نظر حضرت‌عالی در این باره چیست؟
بله، این اشکال هم وارد است؛ این اشتباهات پیش می‌آید و نتیجه تست‌های غربالگری صد‌در‌صد نیستند و درصدی به‌صورت مثبت، کاذب هستند.
متأسفانه چنین مواردی وجود دارد؛ خیلی از آزمایشگاه‌ها این مشکل را دارند و برای اینکه مورد اتهام قرار نگیرند، میزان “کات‌آف” خود را بیشتر از حد واقع اعلام می‌کنند! نام این عمل خیانت است؛ از اینجا معلوم می‌شود که ما بازرسی‌های درستی از کلینیک‌های تشخیصی در کشورمان نداریم.
آزمایشگاه‌ها باید هر چند وقت یک‌بار مورد بررسی قرار گیرند یا ببینیم چنین گزارش‌هایی بیشتر از سوی کدام آزمایشگاه داده شده‌اند و در صورت لزوم از ادامه فعالیت آنها جلوگیری شود اما متأسفانه وزارت بهداشت کنترل چندانی به‌روی آزمایشگاه‌ها ندارد و بازرسی‌های دوره‌ای انجام نمی‌شود.
در برخی جلسات کارشناسی با محوریت بررسی ابعاد این مسئله، بنده پیشنهاد کردم که آمار خطاهای مربوط به غربالگری را ارائه دهند تا بتوانیم برای اصلاح آن اقدام کنیم؛ حدود یک سال است که اطلاعات مربوط به غربالگری در حال جمع‌آوری است.
با توجه به اینکه در حال حاضر انجام سقط جنین‌های قانونی با صدور نامه رسمی برای مادران باردار انجام می‌شود، امکان دسترسی به آمار پرونده‌های سقط جنین وجود دارد مگر اینکه مادر برای انجام سقط به پزشکی قانونی مراجعه نکرده باشد و بهطور غیرقانونی اقدام به این کار کند.
تسنیم: آیا ممکن است در برخی از پرونده‌های سقط جنین، نامه نهایی پزشکی قانونی مبنی بر مجوز ختم بارداری در پرونده بیمارستانی مادر وجود نداشته باشد؟!
اگر چنین موردی مشاهده شود، بیمارستان مربوطه باید پاسخگو باشد و بیمارستان خاطی محکوم و قابل پیگرد قانونی است.
تسنیم: در حال حاضر در صورت احراز مواردی مانند مُنگل بودن، کوتولگی، سندرم داون و… در دوران بارداری، منجر به صدور مجوز پزشکی قانونی برای سقط جنین و ختم بارداری می‌شود؛ مبنای 4ماهگی جنین و صدور مجوز سقط تا پیش از 4ماهگی چیست؟!
بله! دقیقاً باید این سؤال مبنایی را مطرح کنیم که چرا زمان چهارماهگی برای صدور مجوز سقط تعیین شده است؟! چرا که یک جنین 12هفته‌ای (84روزه) از نظر جنین‌شناسی، همه اعضایش کامل است؛ خداوند در سوره مؤمنون می‌فرماید: “بعد از اینکه استخوان تشکیل شد و گوشت روی آن را پوشاند، روح در جنین دمیده می‌شود”، با توجه به این آیه، اگر استخوان مدنظر باشد باید بدانیم که مراکز استخوان در 14هفتگی جنین وجود دارند، البته در دو جای قرآن به این مورد اشاره شده است.
شیوه رایج در علوم این است که گزاره‌های علمی هر چند سال یک‌بار مورد تحقیق قرار می‌گیرند و اطلاعات تازه‌ای به آنها افزوده می‌شود؛ اگر قائل به این اصل باشیم که اجتهاد یک علم پویاست پس باید این‌گونه بررسی‌های علمی را در مباحث فقهی هم مدنظر قرار دهیم.
طی جلسات متعددی مسائل مربوط به غربالگری و سقط جنین را با برخی از اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بحث و بررسی کرده‌ایم؛ در همه جای دنیا، موضوع غربالگری اختیاری است و تصمیم‌گیری در مورد آن به مادران واگذار شده است و تنها کار پزشک، پیشنهاد دادن است؛ از طرفی، با توجه به اینکه تست غربالگری برای پیشگیری از بیماری انجام می‌شود، پس باید ارزان باشد و در توان همه باشد؛ مسئله دیگر این است که هزینه موارد این‌چنینی باید توسط سیستم‌های دولتی مورد حمایت قرار گیرد.
در حال حاضر به‌خلاف واکسیناسیون عمومی، هزینه غربالگری توسط خانواده‌ها پرداخت می‌شود؛ چند وقت پیش در مقاله‌ای می‌خواندم که هزینه‌های مربوط به تولد یک فرزند در کشورمان، حداقل 15 میلیون تومان است! این مسئله مانعی برای ازدواج و بچه‌دار شدن ایجاد کرده است.
تسنیم: در حال حاضر اگر زوجی به‌هردلیلی، فرزند آنها در دوران جنینی سقط شود، در صورت تمایل برای بارداری مجدد، هزینه‌های آنها به‌واسطه آزمایشات و مراقبت‌های خاص درخواستی تقریباً دو برابر می‌شود! آیا تحمیل چنین هزینه‌هایی با تجویز آزمایشات مختلف و… برای مادر لازم و ضروری است؟
این موارد از مصادیق هزینه‌تراشی‌های بی‌مورد است و باید بدانیم که بین 15 تا 20 درصد همه بارداری‌های اول، به‌صورت طبیعی منجر به سقط می‌شوند و از این میان بهطور طبیعی 85 درصد این دسته از جنین‌ها به‌خاطر مشکلات ژنتیکی سقط می‌شوند؛ به‌عبارتی خداوند تعالی در مسیر خلقت، بسیاری از ناهنجاری‌ها را حذف می‌کند.
پس سقط در بارداری اول تا حدود 20 درصد موارد، کاملاً طبیعی است و نیاز به هیچ‌گونه آزمایشی ندارد؛ اگر کسی سه بار بهطور متوالی سقط کند به آن “سقط مکرر” می‌گویند، در آن صورت نیاز به یک‌سری از آزمایشات خاص برای بارداری مجدد وجود دارد؛ آزمایشات سقط حداقل 3 میلیون تومان هزینه در بر دارد! این مسئله نیز از جمله اشکالاتی است که متأسفانه نظارتی روی آن نیست.
تسنیم: سقط جنین به دو روش دارویی و جراحی صورت می‌گیرد؛ در مورد سقط به‌روش جراحی بیشتر توضیح دهید، آیا این روش به سزارین شباهت دارد؟
به‌دلیل اینکه رحم به‌اندازه کافی بزرگ نشده، برای خارج کردن جنین امکان سزارین وجود ندارد و این جراحی به‌نام کورتاژ تخلیه‌ای از طریق واژینال صورت می‌گیرد البته این روش در سه ماه اول بارداری و تا حدود 13هفتگی قابل انجام است؛ در موارد بیشتر از 14 هفته به‌دلیل شکل‌گیری استخوان، عمل سقط از طریق دارو انجام می‌گیرد.
تسنیم: بسیاری از مادرانی که چه به‌صورت قانونی و چه غیرقانونی اقدام به سقط جنین می‌کنند، از عوارض و ضایعات جسمی و روحی که به‌واسطه سقط جنین، آنها را تهدید می‌کند، مطلع نیستند؛ سقط جنین از نظر پزشکی چه عوارض و ضایعاتی می‌تواند به‌همراه داشته باشد؟
از نظر پزشکی وقتی حاملگی زیر 20هفتگی خاتمه یابد به آن سقط می‌گویند؛ بیشترین آمار سقط در سه‌ماهه اول بارداری رخ می‌دهد اما اگر کسی بخواهد سقط را القا کند به این معنی که یک جنین زنده را سقط کند، اوضاع فرق می‌کند؛ هرچه سن حاملگی بیشتر باشد، عوارض و خطرات بیشتری مادر را تهدید می‌کند.
همچنین در کتاب‌های علمی به این مورد اشاره شده که در صورت “القای سقط” خطر بروز افسردگی شدید مادران وجود دارد؛ گذشته از این موارد، به‌خاطر اینکه مادر قطعه‌ای از وجود خود را از دست می‌دهد، آثار افسردگی مدت‌ها در او باقی می‌ماند.
مسئله دیگری که اهمیت دارد، نحوه انجام سقط است که ممکن است به‌روش‌های دارویی انجام گیرد؛ در این صورت نیز گاهی ممکن است بقایای جنین در رحم باقی بماند و منجر به عفونت و در نهایت نازایی شود یا حتی در مواردی مشاهده شده که منجر به مرگ مادر شده است.
در زمانی که سقط انجام می‌گیرد احتمال شوک و خونریزی شدید وجود دارد و در مرحله شوک، احتمال مرگ مادر زیاد است؛ خونریزی‌های شدید می‌تواند کلیه و کبد را تحت تأثیر قرار دهد و موجب نارسایی و ازکارافتادگی آنها شود.
همچنین بهطور طبیعی مدتی بعد از سقط، به‌خاطر شوک و فشار روانی که به بیمار وارد می‌شود، پشیمانی شدیدی به‌سراغ مادر می‌آید و او را با انواع مشکلات روحی از جمله افسردگی روبه‌رو می‌کند.
تسنیم: چند درصد احتمال دارد که سقط جنین، چنین عوارضی را برای مادران به‌همراه داشته باشد؟
بستگی به سن حاملگی دارد؛ در 80 درصد مواقعی که افراد زیر 8هفتگی اقدام به سقط می‌کنند، جنین بهطور کامل دفع می‌شود و در 20 درصد مواقع نیاز به دخالت جراحی دارد؛ در هشت تا 12 هفتگی، 80 درصد احتمال دارد جنین ناکامل دفع شود و در موارد بالای 12 هفته احتمال دفع کامل جنین بیشتر است چون همان‌طور که گفته شد این موضوع بستگی به سن حاملگی دارد، البته در همه موارد سقط احتمال باقی ماندن مقداری از نسج حاملگی وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین مشکلات در مورد سقط این است که برخی مادران بهطور پنهانی اقدام به سقط می‌کنند و برای این کار به افراد غیر‌متخصص متوسل می‌شوند که در مکان‌هایی غیربهداشتی و با وسایل غیراستریل فعالیت می‌کنند؛ گزارش شده است که گاهی به‌وسیله میله‌ای، کیسه آب را پاره می‌کنند و وقتی حاملگی از بین رفت به بیمار می‌گویند که برای سقط به بیمارستان مراجعه کند!
در این حالت هر بیمارستانی مجبور به انجام کورتاژ است! این اقدامات احتمال سقط عفونی را افزایش می‌دهد و با ایجاد و گسترش عفونت منجر به مرگ بیمار می‌شود؛ در مواردی هم باعث خونریزی‌های طولانی‌مدت می‌شود، ابتلا به کم‌خونی، بیماری‌های رحمی مثل چسبندگی رحم از دیگر عوارض این نوع سقط است؛ گاهی هم انگیزه افراد برای سقط، بارداری‌های ناخواسته است
کدمطلب:Da98112102
Great article.