مزایا و ویژگی های قنداق (قماط)

قنداق کردن نوزادان تا 40 – 50 روزگی به روشی که در قدیم این کار را می کردند، توصیه می‌گردد؛ چرا که با توجه به این که نوزادان دارای اندام و مفاصل بسیار ظریف هستند، قندان، نوزادان را از ضربات احتماًلی حفظ می‌کند و در هنگام بغل گرفتن و حمل نیز او را محافظت می‌کند، دمای بدن نوزاد را ثابت نگه می دارد و به رشد طبیعی اعضاء و اندام کودک کمک می‌کند.

قنداق کردن یا قماط کودک مزایای فراوانی دارد که امروزه جامعة ما به خاطر ورود اندیشه های جامعة غرب این طرز فکر تحمیلی را به اشتباه پذیرفته و این نظریه را القاء می‌کند که قنداق کردن غلط است. قنداق قولنج ها و گرفتگی های روده را برطرف می نماید و برای آرام کردن کودک پر سر و صدا مفید است. از آنجایی که جنین همیشه در فضایی بسته بوده است و خود را در حالت خلأ حس نکرده، پس قنداق این حس امنیت و آرامش را به او می‌دهد. کلیة نظریات در مورد قنداق نکردن اطفال مردود است. این عمل سابق بر این در همه جا متداول بوده است. در خلاصةالحکمه آمده است:« و بدان که از برای محافظت طفل از حرّ و برد و سایر واردات خارجّیه و راستی و درستی هیأت و شکل اعضاء طفل، بهتر از تقمیط ــ یعنی در قنداق بستن ــ طفل نیست و تا سه چهار ماه تا اعضاء آن مستحکم گردد و نیز با تقمیط، در برداشتن و جنبانیدن طفل و شیر خورانیدن آسان است و آسیبی به طفل نمی رسد.

ولیکن باید که هنگام پیچیدن در قنداق، اعضاء او را و دست و پای او را به نرمی و ملایمت بمالند و راست به هیأت طبیعی نمود در قنداق پیچند و صورت و پیشانی او را باز گذارند و ریسمانی که بر آن می پیچند باید که اندک پهن و عریض باشد و بسیار تنگ نپیچند که مطلق در آن حرکت نتواند نمود و اذیّت یابد و بر شکم اناث نسبت به ذکور اندک ملایم تر پیچندو بدان که برای محافظت نوزاد از سرما و گرما و سایر موارد خارجی و نیز برای درست وصاف قرار گرفتن شکل اعضای نوزاد بهتر از قنداق کردن (تقمیط) وجود ندارد سه تا چهار ماه نوزاد را قنداق کنند تا اعضای بدن او محکم شود. با استفاده از قنداق حرکت دادن نوزاد هم ساده تر است و آسیب به نوزاد نمی رسد.

اما باید موقع پیچیدن نوزاد در قنداق اعضای بدن و دست و پای او را به آرامی بمالند و به شکل صاف و طبیعی قرار دهند و در قنداق بپیچند و صورت و پیشانی او را باز بگذارند و ریسمانی که دو را و می پیچند باید پهن باشد و خیلی تنگ او را نپیچند که نتواند در آن حرکت کند و اذیت شود و بر شکم دختران نسبت به پسران ملایم تر بپیچانند.

معنی کلام کتاب خلاصةالحکمه آن است که باید هنگام قنداق اعضای بدن کودک را راست و صاف و نیز با آرامی و نرمی بمالند و وقتی به حالت طبیعی بود قنداق را بپیچند و صورت و پیشانی را باز بگذارند و با بندی آن را بپیچند که کمی پهن باشد و تنگ هم نپیچند که اصلا نتواند حرکتی کند و اذیت شود و متوجه باشند که شکم دختران را از اولاد پسر ملایم تر ببندند.

در ادامه در کتاب آمده است:« و باید که در روزی دو مرتبه و شبی یک مرتبه باز نمایند و بدن او را خوب دیده که آسیبی و جوششی به هم نرسانیده و اندک هوایی نیز به آن رسد و باز به دستور، بدن او را مالیده و پاهای آن را راست متّصل به هم کشیده و دستهای او را به پهلوی او دراز کشیده و در قنداق بندند.

پیش از افتادن ناف احتیاط نمایند که آسیبی به ناف او نرسد؛ بلکه هر مرتبه ناف او را چرب نمایند و یا خرقۀ او را چرب نموده به روغن بر آن اندازند. و اگر زردچوبه نرم سوده بر آن پاشند نیز خوب است. چون قنداق از بول تر گردد زود بگشایند و عوض نمایند و هم چنین هر گاه غایط(مدفوع) نماید، تا رطوبت و سوزانندگی بول و غایط اذیتی به او نرساند.

و سر او را به پارچه نیکو بندند و محافظت نمایند که سردی به آن نرسد؛ تا آن که نزله و زکامی او را حادث نگردد. » معنی کلام در خلاصةالحکمه این است که باید روزی دو مرتبه و شبی یک مرتبه او را باز کنند و بدن او را ببینند تا آسیب و جوشی در آن نباشد و کمی هوا بخورد و باز بدن او به ملایمت در جهت صحیح ماساژ دهند و پاهای او را متصل به هم و صاف کنند و دست های او را به پهلوهایش بفشارند و در قنداق ببندند و قبل از اینکه ناف بیافتد احتیاط کنند که آسیبی به ناف کودک نرسد بلکه هر بار ناف او را چرب کنند و به وسیله این روغن، ناف به آرامی می افتد و اگر زردچوبه نرم آسیاب شده بر روی آن بریزند خوب است.

چون قنداق به وسیله ادرار کودک خیس می شود آن را زود بگشایند و عوض کنند و همچنین هر گاه که مدفوع کرد عوض کنند تا رطوبت و سوزانندگی مدفوع به او آسیب نزند و سر او را با پارچه ای به خوبی ببندند و محافظت کنند که سردی به سر کودک نرسد و سرماخوردگی، زکام و نزله به او نرسد.

در فصل هفتم کتاب طب در دوره صفويه، با عنوان تغذيه، پرورش و طب كودكان آمده است: «طرز قنداق كردن كودك براى اولين بار نيز به نوبه خود نهايت اهميت را داشت، پاهاى كودك را ابتداء صاف مى‏كردند و در وضع طبيعى آن قرار مى‏دادند، و سپس به نحوى كه موجب ناراحتى طفل نگردد او را محكم مى‏پيچيدند. قنداق را معمولاً روزى دو تا سه بار عوض مى‏كردند، هر بار كه قنداق را باز مى‏كردند دست و پاى نوزاد را مدتى آزاد مى‏گذاشتند تا آن‏ها را تكان بدهد و سپس قدرى آن‏ها را مى‏ كشيدند و مالش مى‏دادند و سپس دوباره او را قنداق مى‏كردند و او را به پشت مى‏خواباندند تا هر دو طرف بدنش به يك اندازه و با قدرت مساوى رشد كند.»

جنس پارچه قنداق معمولاً مختلف است ولی در عین حال باید لطیف و پاکیزه باشد. در قنداق کردن امکان حرکت های غیر ارادی و ناموزون دست و پای نوزاد تا حدی از او گرفته می شود که بر عکس موج نوی تفکر جدید که آن را مضر می داند بسیار هم مفید است.
قنداق کردن به نوزاد این امکان را می دهد که احساس امنیت بیشتری کند، همانند امنیتی که در درون رحم مادر داشته است، زیرا نوزاد کنترل دست های خود را ندارد و مدام آنها را حرکت می دهد و همواره دیده می شود که به چشم و صورت خود هم آسیب هایی می رساند؛ نوزاد در رحم مادر درون ماهیچه های محکم رحم او احساس امنیت می کند و در محیط خارج بر اساس همین عادت در قنداق نیز این آرامش را تجربه می کند.

برای مثال اگر نوزادی با دست باز بخوابد، امکان بیدار شدن ناگهانی او بر اثر حرکات دست خود و آسیب رساندن به صورتش وجود دارد. علاوه بر آن، قنداق کردن نوزاد این امکان را به والدین و اطرافیان او می دهد تا راحت تر او را در آغوش بگیرند و کنترل سر و بدن او را داشته باشند تا از کشیدگی های احتمالی مفاصل جلوگیری شود . بر عکس ادعای برخی طبیبان که فکر می کنند قنداق جلوی رشد لگن را می گیرد این امر باعث راست قامت شدن و صافی دست و پای نوزاد شده و از کج شدن و انحراف لگن و زانوها جلوگیری می کند.

والدین باید در ابتدای تولد فرزند مخصوصا شب هنگام مراقب کودک باشند که دراثر قنداق کردن نوزاد با پتوی نرم، سر نوزاد به علت کوچک بودن به داخل پتو نرود و خطری او را تهدید نکند و یا کودک به روی صورت و شکم برنگردد هر چند قنداق با نگه داشتن دست و پای او تا حدودی از بروز این احتمالات جلوگیری می کند اما به هر حال والدین همواره و در هر حال باید متوجه و مراقب کودک دلبند خود باشند.

نوزاد هنگامی که به دنیا می آید، باید گرم نگاه داشته شود، زیرا هنوز قدرت نگاه داشتن گرمای بدن خود را ندارد. بنابراین قنداق کردن نوزاد در هفته اول، به گرم نگاه داشتن او کمک می کند، اما اگر نوزاد در فصل گرم سال به دنیا بیاید، باید مراقب گرمازدگی و کلافه شدن او باشیم. گرم شدن بیش از حد بدن در روزهای گرم سال خطرناک است، زیرا در روزهای اول تولد، احتمال زردی نوزاد به علت تغذیه با شیر مادر وجود دارد که گرم شدن بیش از حد سبب تعریق و از دست رفتن آب بدن او می شود و احتمال زردی بالاتر می رود.
بهترین پارچه برای قنداق، پارچه نخی است. پارچه های ضخیم نه تنها سبب گرم شدن بیش از حد نوزاد می شود، بلکه درون آن احساس آرامش نمی کند.

یکی از راه ها برای بررسی دمای بدن نوزاد، چک کردن دمای قفسه سینه نوزاد می باشد. در کتاب احیاءالاطفال آمده است: «اگرحرارت بدن او بالا باشد، قنداق وی را باز کنند و روی او را پارچه ای نازک بیاندازند و مرتباً میزان الحراره که همان درجه اندازه گیری تب است را بسنجند.»
مادر و پدر هنگام قنداق کردن نوزاد باید به تحرک کافی او در قنداق توجه داشته باشند وحرکت مدام دست و پای نوزاد را به آرامی کنترل کنند و توجه داشته باشند که ممکن است به نوزاد آسیب برسانند و این کشش ها سبب رگ به رگ شدن و یا کشیدگی عضلات نوزاد بشود. بنابراین به مادرانی که به تازگی صاحب نوزاد شده اند توصیه می شود آموزش کافی را در این خصوص ببینند.

کاهش گریه نوزاد سبب آرامش او و والدینش خواهد شد البته این گریه ها به دلیل ترس از سقوط و دلهره در او ایجاد می شود که وقتی قنداق او را در برمی گیرد، این ترس و اضطراب از بین رفته و او را آسوده خاطر و آرام می کند و همچنین والدین نوزاد احساس نزدیکی بیشتری با نوزاد خود می کنند، زیرا می توانند به راحتی نوزاد را در آغوش بگیرند.

گرمای ناشی از قنداق، آرامش نوزاد در رحم مادر را برایش تداعی می کند و تا حدی زندگی خارج از رحمی او را آسان می کند؛ چرا که فضایی کاملاً شبیه به رحم مادر دارد. قنداق کردن نوزاد به خصوص در فصول سرد سال، باعث گرم نگه داشتن او می شود. البته نباید دمای بدن نوزاد بالاتر از حد طبیعی برود که با کاهش دمای اتاق می توان آن را کنترل کرد. قنداق کردن باعث آرام‌شدن کودک، کاهش گریه‌های شدید و تسکین کولیک‌های نوزادی و همچنین باعث خواب راحت‌تر نوزاد می‌شود.

در حال حاضر، حدود ۹۰ درصد از کودکان آمریکای شمالی در ماه‌های اولیه تولد خود قنداق می‌شوند و نیاکان ما ، پدران و مادران ما همگی قنداق شده اند. آیا می توان وجود پهلوانان، گُردان، شیر مردان و شیرزنان تنومند، جنگاوران و سپهسالاران راست قامت این مرز و بوم را نفی کرد؟ آیا می توانیم ادعا کنیم مادران و پدران ما و همه زنان و مردان تاریخ تا امروز لگن های آسیب دیده و اختلالات مفصلی داشته اند و از امروز که سیاست های پلید حاکم و سوار بر علم پزشکی نوین قنداق را مجاز ندانسته و آن را مسبب اختلال در رشد لگن می دانند مشکل اندام های تحتانی حل شده است؟

آیا می توانیم بگوییم تا امروز که مشکل قنداق طرح گردید و به دست دانشمندان حل شد و نباید از آن استفاده کنیم بشر دارای پاهای صاف و کشیده خواهد بود و مانند نیاکان و پدرانمان پاهایمان کج نخواهد شد؟آیا همه مردان قدیمی که قنداق شده اند پاهایشان کج است؟
از همه مهم تر آن که آیا تا به حال اندیشیده اید اگر پاهای کودک به وسیله قنداق صاف و مستقیم رشد کند در سلامتش مؤثر است و یا پاهایش با مفصل های ضعیف و بسیار نرم اطراف پوشک های بزرگ در میان پایش به صورت پرانتزی قرار بگیرد بهتر خواهد بود؟

با کمی دوراندیشی و تدبرمی توانید جواب تک تک این سوالات را با وجدان خود بدهید و به آرامش فرزند خود کمک کنید.
آیا می دانستید حکیم عالی قدر علی بن زین العابدین همدانی در کتاب احیاء الاطفال مظفری پس از تولد نوزاد بلافاصله بعد از شستشوی طفل امر به قنداق کردن او می کند؟
در کتاب احیاء الاطفال مظفری آمده است: «از سنجاق و سوزن برای بستن قنداق او استفاده نکنید زیرا که بیم آن باشد که در بدن طفل فرو رود بندی باریک را به آرامی به دور او ببندید.»

یک نکته مهم: پس از 40 روز که کودک کم کم به محیط خارج از رحم عادت کرد زمانی است که می تواند برخی از ساعات روز را خارج از قنداق سپری کند اما بعضی تا مدت ها خصوصاً شب هنگام او را قنداق می کنند. اگر می خواهید در روز چهلم او را خارج از قنداق نگاه دارید باید از روز 21 بعد از تولد دست راستش را باز کنید و دست چپ را همچنان در قنداق ببندید و روز 22 دست چپ را باز کرده و دست راست را ببندید و این ترتیب را تا روز چهلم حفظ کرده و روز چهلم هر دو دست را باز کنید تا با آرامش و قرار کامل به این شرایط عادت کند.

قنداق کردن یکی از سنت های اهل بیت علیهم السلام است. تمام معصومین نوزادان خود را قنداق می کردند و این سنت خوب تا قبل از هجوم تمدن جاهلانه غربی و زندگی احمقانه اروپایی، در بین مردم وجود داشته و از بروز بیماری های متعدد جلوگیری می نموده است.
نکته جالب این که ما با نسلی از شیعیان روبرو هستیم که برای مراسم نوزاد امام حسین (ع)، قنداق را به کار می برند، ولی در عین حال قنداق کردن نوزاد خود را کاری احمقانه و بیهوده می دانند.

زمان بسیار قدیم در کشورها و فرهنگ های مختلف مادران به این نتیجه رسیده بودند که قنداق نوزاد امری مفید و پسندیده است ولی مادران امروز متاسفانه از گذشته خود و نه از فرهنگ غنی طبی قدیم اطلاعی ندارند…

آیا می دانید قنداق باعث خون رسانی بهتر به مغز کودک می شود و همچنین در نوزادانی که قنداق می شوند، رشد طولی نسبت به عرض تقدم دارد؟
با توجه به اینکه نوزادان دارای اندام و مفاصل بسیار ظریف هستند، قنداق، نوزادان را از ضربات احتمالی حفظ می کند و درهنگام بغل گرفتن و حمل نیز او را محافظت می کند دمای بدن نوزاد را ثابت نگه می دارد و به رشد طبیعی اعضاء و اندام کودک کمک می کند.

قنداق کردن نوزادان تا 40- 50 روزگی به روشی که در قدیم این کار را می کردند، توصیه می گردد و بعد از آن استفاده از پارچه های نخی (به اصطلاح کهنه کردن کودک) توصیه می شود البته نباید خیلی محکم بسته شود. لازم به ذکر است خون ازسه نقطه در دستگاه تناسلی مرد وزن در جریان است. دو تا از طریق کشاله ران هاست (تقریباً همان جایی که تخمدان های خانم ها قرار دارد) و یکی زیر ناف.
این سه نقطه را متأسفانه در نوزادان به اسم پوشک و به اسم اینکه گفته اند قنداق نکنید، تحت فشار قرارمی دهند.

در قنداق کردن نوزادان موارد ذیل توصیه می شود:
1.صورت و پیشانی باز باشد.
2.ریسمان اندک پهن عریض باشد و چندان تنگ نمی پیچند.
3. روزی 2 تا 3 بار و شب ها یک بار باز و بسته شوند. بهترین حالت باز کردن نوزاد هر 3 ساعت یکبار و حدود یک ربع آزاد بودن وی است.
4.شکم دختران ملایم تر از پسران پیچیده شود.

علاوه براین قنداق از دست و پا زدن بی دلیل نوزاد جلوگیری کرده و از اینکه نوزاد به صورت خود آسیب برساند، جلوگیری می کند. برخی گریه های بی دلیل و ترس های نوزاد به خاطر قنداق نکردن به وجود می آید.

همچنین کمک می کند تا نوزاد به یکباره از خواب نپرد. یک مورد دیگر هم که می توانم به آن اشاره کنم، این است که وقتی نوزاد را قنداق می کنید در آغوش کشیدن او راحت می شود و به این ترتیب سر و بدن او را به سادگی می توانید کنترل کنید.

برخی از فواید قنداق:
1.جلوگیری از مشکلات دستگاه تناسلی (کوچک ماندن، نازایی، کیست و…)
خون از سه نقطه در دستگاه تناسلی مرد و زن در جریان است. دو تا از طریق کشاله ران هاست و یکی زیر ناف. این سه نقطه را متأسفانه در نوزادان به اسم پوشک و به اسم اینکه گفته اند قنداق نکنید، تحت فشار قرار می دهند.

پوشک باعث اختلال در خون رسانی به موضع تناسلی و ایجاد معضلاتی شده است.
کوچکی آلت تناسلی و بیماری های رحمی و تخمدانی مانند کیست ها، فیبروم ها و نازایی ها از شایع ترین معضلاتی است که به دنبال کم خون رسیدن به دستگاه تناسلی ایجاد می شود.

2.قنداق، نوزادان را از ضربات احتمالی حفظ می کند و در هنگام بغل گرفتن و حمل نیز او را محافظت می کند، دمای بدن نوزاد را ثابت نگه می دارد و به رشد طبیعی اعضاء و اندام کودک کمک می کند.
3.قنداق از پرانتزی شدن پاها جلوگیری می کند.
4.نوزاد در قنداق به دلیل مشابهت به وضعیت رحم احساس امنیت بیشتری می کند..

شکل صحیح قنداق کردن نوزاد
1. پارچه قنداق را به شکل مربع بزرگ درآورده و بر روی زمین پهن کنید.
2.گوشه ای از این مربع بزرگ را از بالا دقیقاً همان قسمتی که سر نوزاد در آن قرار می گیرد، به سمت پایین انتقال دهید
3. سر نوزاد را بر روی گوشه تاشده قرار دهید و نوزاد را به حالت درازکش بر روی پارچه بگذارید و حرکات دست و پای او را به آرامی و دقت کنترل کنید.

4. سمت راست پتو را یک تا زده و سپس بر روی نوزاد قرار دهید به طوری که دست راست نوزاد را در بربگیرد.
5. سمت چپ پتو را نیز به همین شکل بر روی کودک قرار دهید.
6. توجه داشته باشید که سر و صورت نوزاد پس از قنداق کردن بیرون بماند و نوزاد درون قنداق احساس راحتی کند، یعنی نه خیلی محکم آن را بسته باشید که هیچ گونه حرکتی نداشته باشد و نه خیلی شل ببندید که به راحتی دست های او بیرون بیاید.
و در کتاب کفایه منصوری آمده است:

«و در قماط(قنداق کردن) پيچيده هر عضوى به جاى خود بنهند و برفق بندند و در خانه تاريك پرورش دهند و هر روز برفق او را تحريك كنند و چند روز به آب فاتر(آب نیم گرم) بشويند» به این معنی است که طفل را در قنداق بپیچند و هر عضوی را به آرامی درجای خود قرار دهند و با آرامش ببندند و در اتاقی تاریک بخوابانند و هر روز به آرامی او را حرکت دهند و چند روزی با آب ولرم او را شستشو دهند.
در کتاب مفرح القلوب آمده است: «معلوم نمايند تا كه نرمى در اعضاى طفل غالب است، طفل را به قماط(قنداق) بستن لازم دانند و ميعاد متوسط وى، سه و چهار ماه است و بعده مختارند.

پس هر دو دست او را بگسترانند و هر دو ذراع را به هر دو زانو ملتصق سازند و پاي ها را با هم برابر بدارند و عمامه سبك بر سر پيچند يا قلنسوه (نوعی از کلاه) نرم و گرم پوشند و بعده به قماط (قنداق)درگيرند به طريقى كه معروف است. و قماط(قنداق) را بسيار محكم ‏نبندند كه اعضا را رنج دهد و ظاهر است كه اگر قماط بر شكم چست بندند مانع كبر او مى‏گردد و بايد كه به فاصله يك و نيم پاس يا دو پاس آن را بگشايند و ساعتى واگذارند تا دست و پاى بزند، بعد گشادن قماط نيز اعضا را به نرمى بگيرند و بعده باز به قماط درگيرند.

و ايضاً شكم را به قماط لين ‏بندند بستنى معتدل تا امن دهد از وقوع فتق بى‏ممانعت، چه، ظاهر است كه شدّ ضعيف مانع فتق نمى‏تواند شد و شدّ قوى عسر قى مى‏آرد.» این کلام به این معنا است که هنگامی که نوزاد بدنش هنوز نرم است او را قنداق کنند و زمان آن هم سه تا چهارماه است و بعد از آن اختیاری است.

پس هر دو دست نوزاد را باز کنند و هر دو آرنج او را به هر دو زانو برسانند و پاهایش را با هم برابر کنند و روسری سبکی روی سرش بپیچند و یا کلاه بگذارند و لباس گرم بپوشانند و بعد از آن قنداق را؛ همان طورکه ذکر آن بارها رفت ببندند والبته قنداق را آنقدر محکم نبندند که اعضای بدن نوزاد رنج ببیند و اگر قماط را خیلی محکم بر شکم ببندند مانع رشد شکمی او می شود و باید بعد از یک یا دو ساعت او را ساعتی باز بگذارند تا دست و پای بزند وکمی او را ماساژ دهند و سپس دوباره ببندند و بعد از افتادن ناف تا ناف خشک نشده باشد با روغن چرب کنند.

• ارتباط با مجموعه احیای سلامت
• خط مشی احیای سلامت در بازنشر مطالب مندرج در دیگر منابع