معرفی کتاب: المنصوري في الطب
نام كتاب: المنصوري في الطب
پديدآور: رازى، محمد بن زكريا
تاريخ وفات پديدآور: 313 ه. ق
محقق/ مصحح: حازم بكرى صديقى
موضوع: بيمارى ها
زبان: عربى
تعداد جلد: 1
ناشر: المنظمة العربية التربية و الثقافة و العلوم
مكان چاپ: كويت
سال چاپ: 1408 ه. ق
کتاب المنصوری رازی
اندیشمند فرزانه محمد پور زکریا پور یحیى رازى بزرگترین پزشک جهان در خاور زمین و درمانگرى گران سنگ در همهى روزگاران زیستى بشرى است. اگرچه بیشتر تاریخ نگاران وى را بیشتر یک پزشک بالینکار بشمار مىآورند تا فیلسوف. ولى وى به همان گونه که در پزشکى سرآمد است در دانش کیمیاگرى و فلسفه نیز بزرگى بىهمتاست. گواه ما بدست آوردههاى الکل و جوهر گوگرد در دانش کیمیاست. از سویى دیگر مىتوان جهانبینى فلسفى رازى را چنین بازگو کنیم، که وى در روزگار خود نمایندهى جریان خردگرا بوده است. ما مىتوانیم او را یادآور جنبش روشنگرى اروپاى سده ى هفدهم و هیجدهم میلادى در دوران خودش بشمار آوریم. وى روشن کننده ى راه پیشرفت علمى و یگانه شخصیتى ناوابسته به شمار مىآید که همواره با دست داشتن پرچم خردگرایى بر ستیغ انسانگرایى ایستاده و پیوسته هموارکننده راه خردورزى در سرتاسر گیتى به ویژه سرزمین ایران بوده است.
روزنگار زیستى و شرح حال او را بر پایهى «رساله» بیرونى (362- 440 ق) از دل تاریخ بیرون مىآوریم.
رازى در آغاز ماه شعبان سال 251 ق برابر با بیست و هفتم اوت 865 م در رى چشم به جهان گشود روز پنجم شعبان سال 313 ق برابر با پانزدهم اکتبر 925 در همان شهر درگذشت. وى بر پایهى گفتههاى ابن ندیم و بیرونى و ابن ابى اصیبعه و دکتر نجمآبادى 171، 184، 238، 271 کتاب و رساله و مقاله در شصت سال زندگى خود (چهل و پنج سال سودمند آن) مىنگارد.
در کنار آن توانایى و یکهتازى و سرآمدى خود را در دو رشتهى فلسفه و پزشکى به رخ نه تنها همروزگاران، بلکه به اندیشمندان پیش و پس از او خود مىکشد بگونهاى که هماوردى میان ایشان نمىیابد. پس چه بجاست جرج سارتن، گوشهاى از تاریخ علم را که همان نیمهى دوم سدهى سوم هجرت است «دوران رازى» نامگذارى مىکند، و آن را دورهى نخست زایش جنبش فرهنگى پس از آمدن اسلام به شمار مىآورد، و این گسترده ترین محدوده ى زمانى از سده ى سوم تا چهارم را در بر مىگیرد، که اوج تمدن آغازین اسلام دانسته مىشده است. گواه ما پدید آمدن یک لایهى دولتمند و منتقد در حاکمیت است، که با برخوردارى از اشتیاق و امکانات کسب دانش و موقعیت اجتماعى خود به پرورش و پراکنش فرهنگ کهن مدد مىرساندند.
بهر روى، رازى در چنین هنگامه اى و با چنین شور و شیدایى بالید و شکوفا شد و آوازه اش همه ى گیتى را فراگرفت. وى در روزگار فرمانروایى بو صالح منصور پور اسحاق پور احمدپور اسد برگزیده ى پسر عموى خود احمدپور اسماعیل پور احمد دومین پادشاه سامانى در سالهاى (290- 295 ق) دو کتاب ارزشمند خود که پزشکى جان و تن «طب روحانى» و «طب منصورى» را به نگارش درآورد و بدو پیشکش کرد.
«طب منصورى» و «منصورى فى الطب» و «کناش منصورى» و یا «کتاب المنصورى على سبیل الکناش» نامهاى دیگر آن است که پس از او بدست بزرگان پزشکى، دست بدست چرخید تا به روزگار ما رسید. ابن ندیم و بیرونى و ابن ابى اصیبعه آن را یاد کرده اند.
این کتاب در ده گفتار گرد آمده است که شش گفتار نخستین دربارهى پزشکى نظرى سخن مىگوید، در آن بگونهاى گسترده کالبدشناسى و فیزیولوژى و آسیبشناسى و شناسایى آمیزهى هماهنگ و دیگر آمیزههاى گوناگون و ناهماهنگ آدمى و آمیختگىهاى برتر و شناخت نشانههاى دانش فراست که همان دانش ریختشناسى از روى فرم چشم و گوش و فاصله ابروان و چگونگى آنها و دیگر بخشهاى چهره و دست و پا و سینه که پیشینیان براى شناخت انسانها بر آن تکیه مىکردند و گمان مىرفت از راه شناخت درست این دانش به پارهاى از ویژگىها و اخلاق آدمى، دست مىیافتند. همچنین آشنایى به نیروى همهى خوراکىها و مزهها و شناسایى داروهاى تکى با زیرساخت سهگانهى کانى، جانورى و بیشتر از همه گیاهى و همچنین شناساندن بیش از یکصد و هشتاد داروى ترکیبى براى هر درمان مىباشد، همچنین بهداشت همگانى و زیباسازى و آرایش و پیرایش اندامها و بهداشت آنها و شیوهى درست گردشگرى در چهار فصل سال است. در گفتارهاى دیگر دربارهى پزشکى کاربردى و بالینى بهمراه سمشناسى بگستردگى سخن گفته است. و در پى آن گفتار نهم مىآید که در شناخت همهى بیمارىهاى سر تا پاست. رازى در این بخش بگونهاى گسترده و دستهبندىشده آسیبشناسى همهى بیمارىها را یادآورى مىکند، و پیش آگهى هرکدام از ساده تا پیشرفته و بدخیم آن را مىآورد و درمان هریک را بسته به ویژگى هر مرحله از بیمارى گزاره مىکند. ابن ابى اصیبعه این گفتار را، جداگانه با نام «فى الامراض الحادثه من القرن إلى القدم» یاد مىکند. اروپاییان نیز به این گفتار توجهى ویژه داشتهاند. گفتار دهم دربارهى تب و گونههاى بسیار آن نگاشته شده و آن را به زیبایى و گستردگى بخشبندى کرده است.
رازى در این کتاب با بیان دیدگاههاى پزشکى خود و ایران زمین، نگاهى به مکتب پزشکى یونان داشته و بر دیدگاههاى پزشکانى همچون بقراط و جالینوس و اوریباسیوس و آتنیوس و پاولوس تکیه داشته است. على پور عباس مجوسى (زرتشتى) اهوازى (384 ق) دربارهى آرمان و ماهیت کتاب منصورى چنین گزاره مىکند. [… رازى در کتاب خود «منصورى فى الطب» بگونهاى کوتاه هرآنچه به پزشکى و هنر درمان بیماران وابسته است را، بررسى کرده، هیچ موضوع وابسته به این دانش را فراموش نکرده جز اینکه همه را کوتاه بازگو نموده است، البته این جزو آرمان او در نگارش کتاب بوده است …] و یا نظامى عروضى در چهار مقاله مىگوید این کتاب از نگاشتههاى میانین در رشتهى پزشکى است. که دانشجویان در مرحله میانى آموزش خود آن را مىخوانند
این کتاب نخستین بار در سال 1481 م با نام Liber Almansoris بوسیله جرارد کرمونایى به لاتین ترجمه شد و در سالهاى 1484، 1492، 1493، 1497، 1501، 1510، 1519 م در ونیز ایتالیا و در سالهاى 1533، 1544، 1551 م در بازل سوییس و در 1641 و 1674 در اولم آلمان، با نامهاى:Traite .de Mansori ،Ad Almasoreum -Libri وLiber medicinlis Almansoris برگردانده و چاپ شده است. گویند رییس دانشکده پزشکى دانشگاه مونپلیه فرانسه در سال 1558 م درس خود را در آن روزگار از این کتاب مىداده است.
گفتار سوم کتاب در سال 1531 م به زبان ایتالیایى برگردانده و چاپ شد. گفتار نهم کتاب در سالهاى 1490، 1534 و 1540 م نخست در پادوا، سپس در پاریس و بازیلا به چاپ رسید. همچنین در لیون فرانسه سال 1490 و 1501 م ترجمه و متن آن چاپ مىرسد. همچنین متن عربى به همراه ترجمهى آلمانى آن در هال آلمان بسال 1776 م چاپ مىگردد.
گفتار دهم «منصورى» با ترجمه ى نوشته هایى دیگر از رازى بوسیله مدیولانىMediolani در سال 1481 م ترجمه و در 1500، 1501 و 1544 م در برلین و لیون و بال سویس چاپ مىگردد.
گفتار نخست کتاب در یک مجموعه کالبدشناسى با نام «سه کتاب تشریح عرب» در سال 1904 م بوسیله پ. دوکونینگP .de Koning در لیدن هلند چاپ گردید. باید یادآورى شود که بو جعفر على پور محمد ابن حشاء کتابى با نام «مفید العلوم و مبید الهموم» در گزارهتر کردن واژههاى پزشکى کتاب منصورى به نگارش درآورد.
همچنین دو اندیشمند فرانسوى به نامهاى ژ. کلنG .Collin و م. رنوM .Renaund متن عربى کتاب را پژوهش کرده با پیشگفتارى زیبا در رباط مراکش به چاپ رساند.
منبع:
رازى، محمد بن زکریا – مترجم: ذاکر، محمد ابراهیم، المنصوری فی الطب (ترجمه)، 1جلد، دانشگاه علوم پزشکى تهران – تهران، چاپ: اول، 1387 ه.ش.
