معرفی کتاب: معارف گیاهی
نام كتاب: معارف گیاهی
پديدآور: مير حيدر، حسين
موضوع: گياهان دارويى
زبان: فارسى
تعداد جلد: 8
ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامى
مكان چاپ: تهران
سال چاپ: 1385 ه. ش
نوبت چاپ: هفتم
«معارف گیاهى» تألیف دکتر سید حسین میرحیدر، دایره المعارفى ارزشمند پیرامون کاربرد گیاهان در پیشگیرى و درمان بیمارىها است که بر اساس منابع کهن گیاهى و نیز تحقیقات و دستاوردهاى جدید بینالمللى تدوین یافته است. مؤلف نگارش کتاب را تلاشى در جهت پاسخگویى به نیاز وسیع جامعه امروزى براى آگاهى از کیفیت و شناسایى خواص و کاربرد گیاهان مفید دانسته است.
دوره معارف گیاهى در هفت جلد و یک تکمله به عنوان جلد هشتم تهیه شده است. جلد اول کتاب مشتمل بر سه بخش سبزىها، حبوبات و مغز دانه هاى گیاهى و جلد دوم به دو بخش میوه ها، ادویه، چاشنى ها و گیاهان تقسیم شده است. جلد سوم تا هشتم از فصل بندى خاصى پیروى نکرده و عناوین پى در پى ذکر شده است.
جلد اول کتاب به شناخت علمى و شرح مشخصات و ترکیبات شیمیایى و خواص درمانى سبزىها و حبوبات و دانههاى گیاهى خوراکى اختصاص یافته است.
جلد دوم نیز شامل شرح کاملى از مشخصات و ترکیبات شیمیایى و خواص درمانى میوه ها و ادویه هاست.
جلدهاى سوم تا هشتم شامل شرح تفصیلى مشخصات، شناخت علمى خواص درمانى و ترکیبات شیمیایى صدها گیاه دارویى است. هر جلد از این مجموعه مستقلاً مىتواند مورد استفاده خوانندگان قرار گیرد و از نظر ادامه مطلب با سایر مجلدات ارتباطى ندارد؛ ولى از آنجا که براى معرفى داروهاى ترکیبى گیاهى در هر جلد، علاوه بر نام گیاه اصلى ترکیب، نام چند گیاه دیگر که احیاناً در سایر مجلدات آمده است نیز ذکر شده، بهتر است خواننده گرامى به مجموعه کامل این کتاب مراجعه نماید.
مؤلف محترم ویژگىهاى این اثر را چنین برشمرده است:
١ . انتخاب منابع مرجع از معتبرترین منابع علمى. در تحقق این نظر، ضمن این که از معروفترین منابع طب سنتى کهن شرقى متداوله در ایران استفاده شده از نظر تطبیق و تحقیق و تکیه بر نظریاتى که بهطور متواتر در منابع مختلف ذکر مىشود، از منابع معتبر علمى منتشر شده در مغرب زمین نیز به میزان وسیعى بهرهگیرى شده و پس از یقین و اطمینان از اصیل بودن نظریات به دست آمده از آنها عیناً در این کتاب آورده شده است.
٢ . در اعلام مشخصات گیاهان براى شناخت آنها حتى الامکان از ذکر عبارات و اصطلاحات فنى پیچیده کلاسیک پرهیز شده و کوشش شده است با زبانى ساده مشخصات هر گیاه تا آنجا که به شناسایى سریع آن کمک کند ذکر شود. در این راه ضمن اینکه از تجربیات ۴٠ ساله شخصى در آشنایى با کشاورزى ایران بهرهگیرى وسیعى شده از مطالعات گیاهشناسان معروف ایرانى که نویسنده به مبانى علمى و امانت و دقت و اصابت نظر آنها وثوق کافى دارد، استفاده شده است و در موارد اختلاف نظر بین گیاهشناسان در مورد نام علمى گونهها که اغلب در دنیا اتفاق مىافتد و همچنین در موارد تطبیق نام علمى گیاهان با نامهاى مختلفه فارسى با بررسىهاى وسیعى که در مراجع اصیل مختلف انجام گردیدهدقیق ترین و معتبرترین نظریات اتخاذ و در این کتاب عرضه شده است.
٣ . به منظور اینکه حتىالامکان گروههاى وسیعى از علاقهمندان بتوانند از این دوره کتابها استفاده کنند در مورد هر گیاه اطلاعات لازم در مورد هویت گیاه به زبان فارسى و اصطلاحات محلى ایران و نامهایى که در کتب طب سنتى ایرانى و فرانسوى و انگلیسى آورده شده و همچنین خانواده و جنس و گونه گیاه و نامهاى علمى مترادف آن همراه خلاصه نام گیاهشناسى که آن را تشخیص داده و محل رویش گیاه و روشهاى کشت و تکثیر آن نوشته شده، ضمناً ترکیب شیمیایى و مواد عامل و موثر گیاه که در انعکاس خواص آن در بدن نقش مؤثرى دارند به طور نسبتاً کامل ذکر و سرانجام خواص و کاربرد هر گیاه با استفاده از منابع مختلفه شرقى و غربى آورده شده است که تطبیق نظریات مختلفه براى خواننده نیز ممکن باشد.
۴ . در انتخاب انواع گیاه براى ذکر در جلدهاى مختلف این دوره کتابها در درجه اول کوشیده شده است گیاهانى که در ایران مىرویند مورد بحث قرار گیرد، ولى به هر حال با توجه به اینکه تعداد زیادى از داروهاى متداول گیاهى که در بازار ایران عرضه مىشود در ایران نمىرویند ولى به ایران وارد شده و به فروش مىرسند و مردم با نام آنها آشنا و علاقهمند هستند که با آنها شناخت کافى داشته باشند و همچنین تعدادى از گیاهان نیز هستند که از نظر دارویى در دنیا معروف هستند، با اینکه در ایران نمىرویند چون خواص آنها مورد توجه است نظیر ژینسنگ یا ریشهچینى و نظایر آن نیز در این کتابها آورده شده است؛ لذا این کتابها منحصر به گیاهان شفا بخش که منحصراً در ایران مىرویند نیست و تعداد بیشترى از گیاهان دارویى معروف را که به هر حال دسترسى به آنها براى مردم امکان دارد و یا در حال حاضر در بازار ایران وجود دارند را نیز در بر مىگیرد.
۵ . در نقل خواص و کاربرد دارویى و طبى گیاهان چون هدف اصلى آگاهى از نظریات حکماى معروف طب سنتى است، لذا آن نظریات طبق آنچه که در اسناد و مدارک کهن شرقى و غربى آمده است با برگردانیدن عبارات به فارسى مصطلح ساده و سلیس امروزى در این کتاب آورده شده و در مورد ترکیبات شیمیایى و مواد عامل نیز انواع مطالعات و گزارشهاى بررسىهاى شیمیایى که در اسناد مختلف معتبر موجود است، با ذکر منبع بیان شده است تا براى پزشکان و داروسازان و دارو شناسان دانشمند و محقق امکان مطالعه و تحقیق از نظر انطباق مواد مؤثر هر گیاه با خواصى که براى آن عنوان شده، فراهم باشد.
۶ . مقدار خوراک داروها معمولاً از دو منبع منشأ مىگیرد یکى از کدکسهاى دارویى است. و دیگر اظهارنظرهایى که در کتب طب سنتى کهن با واحدهاى اوزان قدیم ایران شده است که آنها همه به اوزان امروزى تبدیل شدهاند. معمولاً حکماى طب سنتى مقدار خوراک گیاهان یا مواد مؤثر آنها را کمى بالاتر از معمول فعلى دنیا میگرفته اند.
٧ . استخراج از کتب سنتى کهن ایرانى به نحوى که نتیجه دقیق و قابل اعتبارى به دست آید کار دشوارى است، زیرا ضمن نقل مطالب و چاپ و انتشار آنها اشتباهات زیادى در این کتب ایجاد شده که باید با تطبیق و تحقیق و ریشهیابى در اسناد مختلفه معتبر صحیح آنها را یافت و این کارى است که در حد وسیعى در تهیه مطالب این کتاب انجام و تلاش شده است سند معتبر و قابل اعتمادى به دوستداران آن عرضه شود.
کتاب معارف گیاهى در هشت مجلد و در سالهاى گوناگون توسط مرکز چاپ و نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامى (تهران) چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب هر یک از مجلدات در ابتداى آنها و اصطلاح انگلیسى برخى الفاظ به همراه توضیحات مختصرى در پاورقى برخى جلدهاى کتاب آمده است.
