نگاهی به طب اسلامی و شیوه‌های درمانی
مولای متقیان حضرت علی(ع)، در نهج‌البلاغه خطبه 108، پیامبر اکرم(ص) را اینگونه وصف فرموده: «پیامبر طبیبی بود که بر سر بالین بیماران حاضر می‌شد و مرهم بر جای خود قرار می‌داد و آنچه که برای مداوا نیاز بود انجام می‌داد و دل‌‌های کور، گوش‌های کر و زبان‌های لال را معالجه می‌نمود…»
پس علم طب در اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان گفت که سرآغاز علم طب آموزه‌های وحی بوده است اما تجربه دانشمندان هم بدان افزوده شده و تدریجا این دانش گسترده‌تر شده و می‌شود.
دستورات و قوانین اسلامی برای سلامتی و عافیت دنیوی و اخروی نازل شده ولی این دستورات فقط به سلامتی جسم محدود نمی‌شود بلکه سلامتی در دنیا و آخرت مورد توجه می‌باشد.
مسلمانان باید در به دست آوردن هر دو سلامت کوشا باشند، در سلامتی دنیا باید در پی به دست آوردن آسایش و آرامش جسمی و روحی باشند و در سلامتی آخرت نیز در پی رحمت و بخشش الهی باشند.
تاریخچه طب سنتی
بر اساس شواهد تاریخی، ایران منشأ طب در جهان بوده است، به طور مکتوب نخستین فردی که به عنوان پزشک معرفی شده حدود 7000 سال قبل از میلاد مسیح شخصی به نام «تریتا» در ایران بوده که توسط اهورا مزدا به زرتشت معرفی شده است. در این مکتب علاوه بر درمان بر بهداشت نیز تاکید شده بود. پاکی چهار عنصر هوا، خاک، آب و آتش از دستورهای مهم این مکتب بوده است.
کتاب‌های طب سنتی افرادی چون زکریای رازی و ابن سینا شهرت زیادی دارند تا جایی که قریب به 500 سال در دانشکده‌‌های اروپایی و آسیایی توسط اساتید تدریس شده است و به عنوان منابع اصلی علم طب شناخته شده است.
در این آثار، طب سنتی بر اساس چهار طبیعت مزاج انسان از جمله، بلغم، صفرا، سودا و خون و نیز گرمی و سردی مزاج به درمان بیماری می‌پردازد و بر اساس آن بیماری‌ها را به سه دسته بیماری‌های سوء مزاجی، سوء ترکیبی و بیماری‌های تفرق و اتصال تقسیم می‌کند.
افرادی که تغذیه‌ای مناسب با مزاج خود از لحاظ سردی، گرمی، خشکی یا رطوبت دارند در دسته بیماری‌های سوء مزاجی در طب سنتی قرار می‌گیرند، افرادی که با نقصی در بدن به دنیا می‌آیند در دسته بیماری‌های مربوط به ترکیب یا و افرادی که در عضوی از بدن دچار شکستگی یا بدجوش خوردن ناحیه هستند در طب سنتی در دسته بیماری‌های تفرق و اتصال قرار می‌گیرند.
از دیدگاه ابن سینا طب علمی است که به واسطه آن احوال بدن انسان شناخته می‌شود و مطابق همین شناخت به درمان آن پرداخته می‌شود.
زکریای رازی، ابن سینا و تمامی پزشکان و اطبای ایرانی وظیفه پزشک را حفظ تندرستی انسان دانسته و درمان مناسب و به موقع را هدف پزشکی ارزیابی کرده‌اند. در واقع تعهد و مسئولیتی که اطبای ایرانی نسبت به درمان بیماران داشته‌اند آن‌چنان بوده که کتب باارزش پزشکی ایران به تدریج به یونان و غرب فرستاده و ترجمه شد و نام دانش پزشکی با ایران اسلامی عجین شد.
در دین اسلام درباره اصول کلی پزشکی و بهداشت دستورهایی به مسلمانان داده شده که می‌توان از این دستورها به عنوان پایه‌های اصلی علم پزشکی اسلامی یاد کرد.
احادیثی نیز از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره سلامت، بیماری، بهداشت و مسایل دیگر مربوط به پزشکی نقل شده است که بعدها نویسندگان اسلامی آنها را تدوین کردند و بر آن شرح‌ها نوشتند و این مجموعه‌ها به نام «طب النبی» معروف گردید.
از امام جعفر صادق(ع) نیز روایات زیادی درباره بیماری‌ها و درمان‌ها نقل شده که همه رنگ دینی و مذهبی دارد و نشان‌دهنده توجه دین اسلام به دانش ارزشمند طب است.
طب سنتی چیست؟
طب سنتی مجموعه علوم نظری و علمی است که در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی و روحی به‌کار گرفته می‌شود.
متخصصان طب سنتی در به‌کارگیری این علوم بر طبیعت مزاج انسان تاکید دارند و معتقدند طب سنتی بر این اصل قرار دارد که افراد باید ارگانیسم بدن خود را بشناسند و تشخیص دهند که دارای مزاج سرد یا گرم هستند و بر همین اساس غذاهای مناسب بدن خود را مصرف کنند.
«مهدیه خیرخواه» دانشجوی رشته پزشکی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان تاکید می‌کند: «شفادهنده اصلی و درمانگر واقعی خداوند است و هرگونه درمان، پزشک، دارو و… وسیله‌ای است که به اذن خداوند در اختیار بیمار قرار می‌گیرد تا سلامتی و عافیت خود را به دست آورد.»
وی میگوید: «دانش پزشکی به دو بخش طب نظری و طب عملی تقسیم می‌شود، طب نظری که چگونگی عملکرد طبیعی و تغییرات بدن انسان را بررسی می‌کند و طب عملی که به مجموعه روش‌ها و اعمالی گفته می‌شود که برای حفظ سلامتی به‌کار گرفته می‌شود و طب سنتی هم در همین زمینه یعنی تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی و روحی به‌کار گرفته می‌شود.»
این دانشجوی پزشکی اضافه می‌کند: «در طب سنتی غذاها نقش مهمی را بازی می‌کنند، مثلا غذاهای سرد مانند ماست، دوغ، پنیر و… غذاهایی با ارزش غذایی منفی به حساب می‌آیند که باعث سستی و بی‌حالی، کم‌حوصلگی، رنگ‌پریدگی، پرخوابی، تنبلی و کم‌تحرکی می‌شوند. در حالی که غذاهای گرم سبب افزایش فشار خون، کم‌خوابی، برافروختگی چهره، تحرک زیاد می‌شوند. بنابراین اشخاصی که مزاج و طبیعت بدنشان سرد یا گرم است باید با توجه به ارگانیسم بدن خود غذای خود را انتخاب کنند تا هماهنگی ایجاد شود و فرد دچار بیماری نشود»
وی همچنین میگوید: «در طب سنتی پس از مطالعه و بررسی ارگانیسم بدن افراد به روش‌های درمانی مناسب مراجعه می‌شود از جمله گیاه‌درمانی، ماساژدرمانی، حجامت، بادکشدرمانی، زالودرمانی، گرمادرمانی، فشار‌درمانی که برای بهبود سیستم لنفاوی از آن استفاده می‌شود و روش‌های دیگر که بسیار متنوع و متعدد هستند.
در اکثر این روش‌ها تلاش می‌شود که بدن بیماران پاکسازی شود و سموم و رسوبات مضر از بدن خارج شود تا سلامتی و شادابی لازم به سلول‌های بدن بازگردد.»
پاکسازی بدن
روش‌های پاکسازی بدن از سموم از دیرباز مورد توجه درمانگران بوده است، به غیر از به‌کارگیری روش‌هایی همچون زالودرمانی، حجامت، بادکشدرمانی و… استفاده از گیاهان دارویی و میوه‌‌ها و سبزی های تازه کمک زیادی به پاکسازی بدن می‌کند.
در ایران 2500 نوع گیاه دارویی شناخته شده است که قریب به 200 نوع آن مصرف عام دارد و تقریبا 400 نوع آن در درمان با طب سنتی به کار می‌رود، سیاه‌دانه، آویشن، زنجبیل، بابونه، انواع چای، زیره و… از جمله گیاهان دارویی هستند که برای معالجه بیماری‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند.
خانمی که خود را مهین معرفی می‌کند و سال‌ها با درد کمر و زانو دست و پنجه نرم می‌کرده در این باره میگوید: «قبل از اینکه به سلامتکده طب سنتی مراجعه کنم کمرم خم شده بود و با عصا راه می‌رفتم و واقعا امیدی به سلامتی و درمان خودم نداشتم اما پس از درمان توسط طب سنتی و استفاده از روش‌های درمانی نظیر بادکشدرمانی، گرمادرمانی، گیاه‌درمانی مخصوصا استفاده از روغن سیاه‌دانه برای درد زانوهایم کاملا خوب شدم و اطرافیانم باور نمی‌کردند که پس از مدتی عصا را کنار گذاشته و درد کمرم کاملا خوب شد.»
این خانم اضافه می‌کند: «در طب سنتی رابطه پزشک و بیمار هم قوی‌تر و صمیمی‌تر است و پزشک مدت زیادی را برای درمان بیمارش وقت می‌گذارد که همین مسئله از نظر روحی نیز در درمان بیماری او موثر واقع می‌شود.»
وی میگوید: «پس از بهبود به همه اطرافیانم که دردهای مشابهی مثل من داشتند و از درمان‌های دیگر نتیجه‌ای نگرفته بودند توصیه کردم به طب سنتی رو بیاورند و معالجه شوند که همین طور هم شد و اکثر آنان بسیار راضی بودند.»
دفع مواد زائد
«وحید میرزایی» درمانگر که در سلامتکده طب سنتی مشغول به کار است در پاسخ به سؤال گزارشگر کیهان درباره چگونگی درمان بیمارانی که ناراحتی‌های کمر، پا درد و استخوان درد دارند میگوید: «زمانی که ماهیچه بیش از حد فعالیت دارد تجمع مواد زاید از جمله اسیدلاکتیک می‌تواند باعث درد، گرفتگی و حتی اسپاسم عضلات شود، ماساژ درمانی گردش خون و جریان لنفاوی را بهبود بخشیده و به خروج مواد سمی و بهبود اندام کمک می‌کند.»
وی می‌افزاید: «عضلات در حال کشش به رگ‌های خونی و اعصاب فشار وارد می‌کنند و با محدود کردن جریان خون باعث ایجاد درد می‌شوند اما با ماساژ منطقه درد، به تدریج فشار عضله بر اعصاب درگیر کاهش یافته و درد کاهش می‌یابد. همین مکانیسم در بهبود عضلات آسیب‌دیده با ماساژ موثر واقع می‌شود.»
این درمانگر همچنین میگوید: «علاوه بر این ماساژ باعث افزایش اندروفین‌ها (نابودکننده‌های درد) و افزایش ترشح هورمون سروتونین (تعدیل‌کننده خلق و خوی) می‌شود همچنین ثابت شده که هورمون استرس (کورتیزول) را آزاد می‌نماید. به همین دلیل ماساژ اغلب به عنوان یک درمان تکمیلی برای افرادی که سیستم ایمنی آنها بر اثر استرس تضعیف شده توصیه می‌شود.»
وی تاکید می‌کند: «روش ماساژدرمانی و بقیه روش‌های طب سنتی در صورتی بازده و نتیجه رضایت‌بخشی دارند که بیمار دوره درمان خود را کامل انجام بدهد و نیمه‌کاره آن را رها نکند یا در همان ابتدا که اندکی بهبود حاصل کرد نتیجه‌‌گیری نکند که دیگر معالجه شده و احتیاجی به ادامه درمان ندارد!»
در بسیاری از موسسات تحقیقاتی جهان مطالعات زیادی بر روش‌های طب سنتی انجام شده و به نتایج درخشانی رسیده‌اند، تا آنجا که در برخی از کشورها به جای درمان با داروهای شیمیایی، درمان‌های گیاهی و روش‌های طب سنتی توصیه می‌شود. امروزه بالغ بر 80 نوع مختلف ماساژ و کار بر روی بدن وجود دارد. 48 درصد مردم استرالیا، 70 درصد جمعیت کانادا، 42 درصد مردم آمریکا، 38 درصد مردم بلژیک و 75 درصد جامعه فرانسه در طول سال چندین بار از خدمات طب سنتی بهره می‌برند.
در کشور ما نیز بسیاری از متخصصان و پزشکان معتقدند که طب سنتی توانایی ارائه راه‌حل در برخی از بیماری‌هایی که امروزه طب جدید در برخورد با آنها ناتوان است را دارا می‌باشد.
طب سنتی که ثمره تجربیات گسترده دانشمندان و حکمای ایرانی طی زمان‌های طولانی است به پزشک این توانایی را می‌دهد تا در عین حال اینکه براساس تخصص خود در زمینه بیماری‌ها اظهارنظر می‌کند بتواند به‌گونه‌ای برای بیمار برنامه‌ریزی پیشگیرانه و درمانی ارائه دهد که کمترین عوارض را برای بیمار در پی داشته باشد.
اگر بتوانیم برای معالجه بیماری‌ها از طب سنتی استفاده کنیم از مصرف داروهای شیمیایی و هزینه‌های مختلف برای واردات دارو و مواد اولیه دارویی به کشور جلوگیری کرده‌ایم و این همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب در طرح مسئله اقتصاد مقاومتی بر آن تاکید داشته‌اند چرا که یکی از اهداف اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی توجه به ظرفیت‌ها و استعدادهای درونی کشور و بهره‌گیری از آنها در جهت خودکفایی و استقلال اقتصادی است.
اساس طب سنتی، پیشگیری است اما همت طب مدرن بر درمان است، و همه مردم دنیا می دانند که همیشه، همه جا و همه وقت، پیشگیری بهتر از درمان است…