گوجه فرنگی مفید یا مضر؟

امروزه بین اساتید طب سنتی و پزشکان طب غربی بر سر مفید یا مضر بودن گوجه فرنگی و صد البته رب گوجه فرنگی که در واقع تغلیظ شده آن است و همچنین سس گوجه فرنگی، جنجالی برپاست. اساتید طب سنتی بنا به دلایل متعددی که مطرح می‌کنند آن را یک گیاه مضر برای سلامتی می‌دانند و از طرفی پزشکان و اساتید طب غربی آن را یک معجون ضد سرطان و مفید می‌شناسند، در این بین لازم دیدم اندکی موضوع را از نظر سلولی مولکولی باز کنم تا انشا… نتیجه این مقاله، تصمیم درست مردم در خوردن یا نخوردن گوجه فرنگی، رب گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی باشد، گرچه جدیداً محصولات جدیدی بطور افراطی به بازار آمده که شامل آب گوجه فرنگی و چیزهای دیگر می‌باشد.

تعریف: گوجه فرنگی در زبان‌های مختلف اسامی مختلفی دارد مثلاً در آذربایجان خودمان به آن بادمجان قرمز می گویند و افغانی‌ها به آن بادمجان رومی می گویند نام لاتین آن (Solanum Lycopersicum) است.

تاریخچه: خاستگاه این گیاه از منطقه آمریکای جنوبی و مرکزی است و ابتدا در دوره استعمار قدیم توسط اسپانیایی‌ها به همه دنیا انتقال یافت.

این گیاه که جزو سبزیجات دسته بندی می‌شود در قرن شانزدهم به انگلستان منتقل شد و برای اولین بار توسط یک پزشک انگلیسی به نام جان جرارد کشت داده شد و در واقع جان جرارد اولین کسی بود که به این حقیقت دست یافت که گوجه فرنگی حاوی ماده سمی است، که بعدها مشخص شد که این ماده نوعی سم به نام گلیکوآلکالوئید است و به همین علت او در کتابی که منتشر کرد گوجه فرنگی را یک گیاه سمی اعلام نمود و در نتیجه انتشار این مطلب تا مدتها در انگلستان و آمریکای شمالی خوردن آن به علت ناسالم بودن مرسوم نبود.

تاریخچه ورود به ایران: این گیاه از طریق اروپائیان به ترکیه و ارمنستان و همچنین از طریق مسافران اروپا که اغلب شاهزاده‌های قاجار بودند وارد ایران شد.

در دوره قاجار خانواده معیری برای اولین بار گوجه فرنگی را در مزرعه‌ای حدود فرودگاه مهرآباد فعلی تهران کشت کردند.

سم گوجه فرنگی از نظر علمی: گوجه فرنگی حاوی ماده‌ای به نام توماتین که نوعی گلیوآلکالوئید سمی است، آلکالوئیدها ترکیبات پیچیده نیتروژن دار هستند که معمولاً اثرات قوی فیزیولوژیک بصورت اثرات بازی، روی بدن انسان و حیوانات دارد و شاید یکی از رازهای اینکه این گیاه غذای معمولی حیوانات را تشکیل نمی‌دهد وجود همین سم آلکالوئید در آن است که بطور طبیعی به سمت آن کشیده نمی‌شوند.

گوجه فرنگی علاوه بر آلکالوئید دارای اسید سیتریک نیز می‌باشد که آن هم می‌تواند روی متابولیسم سلولی اثر منفی داشته باشد که طبیعتاً می‌تواند عملکرد سلولی را در سوخت و ساز و تولید انرژی، دچار مشکل نماید که این موضوع می‌تواند موجب کاهش تولید انرژی در سلول‌ها شده و در تمام سلول‌های بدن کاهش برآیند فعالیت ایجاد نماید.

آلکالوئید در گوجه فرنگی از نوع سمی می‌باشد و ساختمان آنها شبیه نیکوتین سیگار می‌باشد مانند تصویر مقابل:

اغلب آلکالوئیدها ترکیبات متبلوری هستند و می‌توانند در گیاه بصورت آزاد یافت شوند، این ترکیبات معمولاً دارای اثرات فیزیولوژیک برجسته‌ای روی سلول‌های بدن انسان و انواع حیوانات می‌باشند.

در برخی از مقالات جمله معنی داری روی تصویر گوجه فرنگی نقش بسته است که عیناً آورده می‌شود: گوجه فرنگی برای خورده شدن است یا خیر؟!!

مسمومیت: برگ‌ها، ساقه و میوۀ سبز (کال) گوجه فرنگی دارای میزان بیشتر سم گلیکوآلکالوئید یا توماتین است و مصرف برگ گوجه فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده است؟!!

حساسیت مصرف: مصرف گوجه فرنگی خام می‌تواند منجر به بروز حساسیت شود و حتی ممکن است موجب بروز آنافیلاکسی شدید گردد، بخصوص شاهد این موضوع در بچه‌ها و افراد مستعد به حساسیت می‌باشیم.

از لحاظ علمی: گوجه فرنگی به علت اینکه میزان قند و شیرینی بسیار کمی دارد جزو تره بار محسوب می‌شود و نه میوه و به غلط این گیاه را برخی افراد جزو میوه‌ها آورده‌اند که باید اصلاح شود.

از لحاظ طب سنتی: گوجه فرنگی دارای طبع سرد و تر است و موجب افزایش بلغم در فرد یا اصطلاحاً غلبه بلغم می‌گردد و همچنین به علت دارا بودن خاصیت سودا زایی موجب بروز خارش و حساسیت‌ها و رکود اخلاط بدن و در نتیجه در مرحله پس از بلغم باعث رسوب سودا در بدن و کم شدن فعالیت اعضای بدن می‌گردد.

تبلیغات: شاید علت تبلیغات بسیار سنگین غرب بر روی مصرف گوجه فرنگی و تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز از این گیاه با اینکه خود مقالات غربی هم به وجود گلیکوآلکالوئید سمی در این گیاه اذعان دارند به علت مقاصد سود جویانه باشد که می‌تواند موجب پر شدن جیب شرکت‌های غول آسای دارویی جهان شود، که با ایجاد مسمومیت‌های خفیف مزمن در مردم جهان و کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن آنان موجی از بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس، آتریت روماتوئید و ام اس و حتی سرطان را ایجاد نماید چیزی که امروزه در برخی کشورها متاسفانه سونامی بیماری لقب گرفته است.

همچنین رب گوجه فرنگی با توجه به اینکه تغلیظ شده چندین کیلو گرم گوجه فرنگی می‌باشد، می‌تواند تجمع سم گلیکوآلکالوئید یا توماتین را به چندین برابر افزایش دهد لذا توصیه ما مصرف زرد چوبه و فلفل سیاه و زرد چوبه به عنوان طعم دهنده و رنگ زا در غذاها می‌باشد ضمن اینکه باید بدانیم زردچوبه و فلفل سیاه هر دو به شدت ضد سرطان، ضد پوکی استخوان، ضد روماتیسم و مقوی معده و قلب هستند.

بنابراین سایر محصولات گوجه فرنگی مانند آب گوجه فرنگی و ترشی گوجه فرنگی و همچنین سس گوجه فرنگی نیز به علت دارا بودن گلیکوآلکالوئید توصیه نمی‌شوند.

در کنار کباب‌ها به جای گوجه فرنگی کبابی می‌توانید از پیاز کبابی که سیخ شده و روی زغال کباب شده و یا از ریحان و سماق استفاده نمائید.

دکتر حسن اکبری

متخصص آسیب شناسی، دانشیار پاتولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

محقق و مدرس طب اسلامی ایرانی