کنگر
به فارسى «كنگر» و در كتب طب سنتى با نام هاى «حرشف برّى» نامبرده شده آن هم دو نوع است، نوعى از آن بزرگ و يا به اصطلاح طب سنتى صنف كبير است.
گياهى است از خانوادهCompositae نام آن به فرانسوىCardon و به انگليسىCardoon و نام علمى آنCynara cardunculus L مىباشد.
گياهى است يكساله كه بهطور پرورشى كاشته مىشود و در اروپا و امريكا معمول است كه آن را مىكارند. برگهاى آن داراى نوعى دمبرگ درازگوشتى متورم كه تا يك متر هم مىرسد و در انتهاى آنها قسمت سبزبرگ كه شديدا منشعب است قرار دارد و ساقههاى گلدهنده منتهى به كاپىتول با گلهاى آبى است. در اين نوع كنگر به جاى كاپىتول سبز كه در كنگر فرنگى مصرف غذايى داشت اين دمبرگهاى ضخيم گوشتى است كه به مصرف مىرسد. به عقيده عدهاى از گياهشناسان اين نوع، منشأ نژادى كنگر فرنگى مىباشد.
نوع دوم كه آن را «حرشف برى صغير» مىگويند يا كنگر وحشى همان نوع «كنگر صحرايى» است كه در ايران به نام «كنگر» ناميده مىشود و از آن به عنوان سبزى استفاده مىشود. گياهى است پايا از تيرهCompositae به فرانسوىChardonnette گفته مىشود، نام علمى آنGundelia tournefortii L است.
از نظر ارتفاع كوچك، داراى برگهاى خيلى كوچكتر از نوع قبلى با دمبرگ هاى گوشتى خوراكى با رنگ روشن منتهى به قسمت سبزبرگ كه آن هم به خارهايى منتهى مىباشد. كنگر در ايران در كوههاى جنوب و كرمان و نزديك اصفهان، خرمآباد غرب، آبادان، كازرون، اراك، بيشه، رزوند، كوه هاى منطقه مركزى بهطور وحشى مىرويد.
خواص- كاربرد
كنگر وحشى يا به عبارت ديگر كنگر صحرايى از نظر طبيعت گرم و خشك و به همين علت است كه اغلب آن را با ماست مىخورند كه براى گرم مزاجان نيز مناسب شود. خواص آن شبيه كنگر فرنگى و در تمام موارد از آن قويتر. خوردن آن موجب خارج شدن اخلاط سينه است اگر گرم مزاجان به تنهايى آن را بخورند عوارضى دارد كه براى رفع آن بايد از سركه استفاده كنند يا با ماست بخورند. ماليدن ضماد يا عصاره آن براى دفع جرب مفيد است.
حرشف
بفتح حا و سكون راء مهملتين و فتح شين معجمه و سكون فا لغت نبطي است و بعربي عكوب و سلبين و خربع و بفارسي كنگر نامند
ماهيت آن
اصناف مى باشد بستاني و برى و برى دو صنف كبير و صغير اما بستاني آن با اضلاع و طبقات مانند كاهو و بىتشريف و اما صنف كبير برى آن را ساق بقدر انگشتي و طول تا دو ذرع و پربرك و با خارهاى تند و گويند برك اين كوچكتر از برك بستانى است و مائل بسياهي و بر ساق آن چيزى شبيه بسيب و انار مجتمع كردد از اجزاى زرد رنك و تخم آن طولاني از جو بزركتر و بيخ آن مائل بسرخي و با لزوجت و از مطلق حرشف مراد اين است و اما صنف صغير برى آن بيساق و كوچك و خاردار و آن را خويه نامند و همه آنها با رطوبت چسپنده و برك صنف نوع بستاني ماكول آن را پخته با ماست و كشك و غير آن و با كوشت و يا بدون كوشت مىخورند لذيذ مىباشد
طبيعت بستاني آن
در دوم گرم و در اول خشك و گويند در اول تر است و با رطوبت فضليه
افعال و خواص آن
مبهى و مدر بول و حابس طبع و مسخن كرده و مثانه و محرك جماع و محلل رياح و هاضم غذا و جهت قرحه شش و انقباض اطراف عضل و جراحت امعا و ضماد آن جهت داء الثعلب و خشبو كردن عرق و موم روغن آن را كه با سه مثل آن آب کنگر ممزوج نموده باشند جهت تحليل اورام صلبه سريع الاثر و جهت برص نافع و نطول آن جهت خارش بدن و ضماد بيخ آن جهت سوختكي آتش و التواى عصب مفيد و مضر دماغ و مولد سودا و نفاخ و مصلح آن ادويه حاره و روغن و سركه است و طبيعت صنف برى كبير آن در آخر دوم كرم و در اول آن خشك و در جميع افعال قويتر از بستاني و مصلح اخلاط متعفنه و مخرج مواد غليظه سينه مضر محروين مصلح آن سركه و ترشيها و طلاى اجزاى لطيفه كل آن با سركه جهت جرب و نطول طبيخ جميع اجزاى آن جهت حزاز و رفع قمل نافع و صنف برى صغير آن محلل و مقئ و صمغ حرشف را بفارسى کنگر زرد نامند و در حرف الكاف ان شاء اللّه تعالى مذكور خواهد شد
معنی فارسی روان متن فوق برای آن دسته از عزیزانی که علاقه مند به نسخه خطی و متون کهن هستتند در ذیل می آید:
طبیعت آن :در دوم گرم ودر اول خشک است و بعضی میگویند در اول تر است با رطوبت فضلیه
افعال و خواص آن: تقویت کننده نیروی جنسی، ادرار آور، بندآورنده، جلوگیری کننده، گرم کننده کلیه و مثانه، تحریک کننده قوه جماع، از بین برنده بادهای بلغمی، هضم کننده غذا، مفید برای زخم های ریه و انقباض دور عضلات آن، زخم روده ها؛
و مالیدن و ضماد کردن بر روی موضع برای بیماری پوستی و ریزش موی داء الثعلب و خوش بو کننده عرق بدن و موم و روغن کنگر با سه برابر خودش آب کنگر آمیخته کنند برای از بین بردن ورم های سخت بسیار اثربخش است و مالیدن آن بر روی پوست برای خارش و مالیدن و ضماد کردن آن برای سوختگی و التیام اعصاب مفید است و برای مغز مضر است.
و تولید کننده سودا و نفخ آور و مصحلح آن ادویه های گرم و روغن و سرکه است.
طبع نوع برّی کبیر آندر آخر دوم گرم و در اول آن خشک و در جمیع احوال از بستانی آن قوی تر است و مصلح اخلاط عفونی و خارج کننده مواد غلیظ و اخلاظ سینه
برای گرم مزاجان مضر است.
و مصلح آن سرکه و ترشی ها و مالیدن عرق گل آن با سرکه جهت بیماری پوستی جرب و مالیدن تمامی اجزای آن جهت گزیدگی و سوختگی پوست و کرم قمل مفید است
و نوع برّی صغیر آن تحلیل برنده و تهوع آور و صمغ حرشف را به فارسی کنگر زرد نامند.
پی نوشت:
برخی ازهم وطنان در فصل رویش کنگر، اقدام به کندن کنگر و برداشت آن از طبیعت می نمایند.
باید توجه داشت که اگر این گیاه از ریشه کنده شود، در سال بعد در منطقه بومی خود نمی روید و ریشه کن و نابود می شود.
بجای ریشه کنی کنگر می توانیم با قیچی بدون آسیب به ریشه، برگ و ساقه آنرا جدا کنیم یا اینکه از برگ و ساقه و تخم گیاهانی مانند کرفس و شوید، بهره ببریم.
برگ و ساقه کنگر در زمان پیش از گلدهی عملکرد دارویی ناچیزی دارد.
دشت ها و کوه های میهن را بدست خودمان ویران نکنیم.
گردآوری و تدوین: هیات تحریریه احیای سلامت
