ورزش و تدابير طب سنتي

دکتر حسین روازاده

حکيم بزرگ ابو علي سينا در خصوص ورزش مي‌گويد، ورزش تنها چيزي است که باعث انعاش حرارت غريزي بدن مي‌شود يعني همچون خاکستر زير آتش که با باد زدن شعله ور و برافروخته مي‌شود، ورزش نيز باعث شعله ور شدن حرارت غريزي بدن مي‌گردد. البته براي ورزش نيز تدابير خاصي در طب سنتي درنظر گرفته شده است که در صورت عدم رعايت آن مي‌تواند بجاي سلامت براي بدن مضراتي را به همراه داشته باشد.

در يک ورزش سالم در مرحله اول که عرقمان در مي‌آيد و نفس عميق و سريع مي‌شود بايد کم کم بار ورزش را کم کنيم و حرکتمان را آهسته کنيم، سپس بنشينيم تا عرقمان خشک شود و ورزش را تمام کنيم.

لذا حد مناسب ورزش سه مورد است: سرخي چهره، وجود نشاط حرکت و تنفس عادي. اگر از اين سنگين‌تر و فرا‌تر کسي بخواهد ورزش نمايد و ورزش حرفه‌اي بکند، حتماً بايد تحت تدابير خاصي به ورزش بپردازد تا آسيبي به او نرسد.

ورزش را مي‌توان از لحاظ درگير بودن اندامهاي بدن به دو دسته ذيل طبقه بندي نمود:

ورزش کلي: حرکت همه اندام‌ها را به دنبال دارد.

ورزش جزئي: حرکت اندامي خاص را به دنبال دارد.

آسيبهاي ورزشهاي سنگين

ورزشهاي سنگين يعني ورزشي که بيش از حد معمول باشد، نه تنها هيچ ارزش درماني ندارند بلکه يک نوع خودکشي محسوب مي‌شوند و وقتي فردي چندين سال ورزش سنگين مي‌کند، عملاً فتيله چراغ عمر خود را بالا کشيده و حاصل آن نور خيره کننده‌اي است که در ظاهر همگان را به حيرت درآورده است و اندام، قدرت و توان آن شخص مورد تحسين ديگران قرار مي‌گيرد ولي اگر اين شخص در سن 35 سالگي سکته کرد، از لحاظ طب سنتي هيچ جاي تعجبي نيست چرا که خودش باعث شده است تا سوخت چراغ عمرش يعني رطوبت غريزي‌اش با سرعت زياد به اتمام برسد.

اگر اين حرارت تمام شد قوه حيواني، قوه طبيعي و قوه نفساني ديگر در کالبد تن نمي‌مانند و همه با هم مي‌روند (خروج روح از بدن).

قديم تنها ورزش سنگين کشتي بوده آن هم افراد صفراوي را حکما از رفتن به اين رشته ورزشي منع مي‌کرند و بيشتر دموي‌ها کشتي مي‌رفتند.

بسياري از مردم به اشتباه فکر مي‌کنند تمرين ورزشي باعث بزرگي قلب يا شش‌ها مي‌شود. لازم به ذکر است مقدار گنجايش هواي درون شش‌هاي يک فرد بزرگسال، موروثي است و خيلي قابل تغيير نيست. اندازه قلب در اثر ورزش بزرگ نمي‌شود بلکه اگر اين اتفاق بيفتد نشانه مشکل قلبي است. آنچه که در ورزش روي مي‌دهد، موثر‌تر کردن کار شش‌ها، قلب، خون و عضلات است.

ورزش باعث مي‌شود که مقدار کافي اکسيژن از خون به ماهيچه‌ها منتقل شود و اين افراد بيش از افراد ديگر مي‌توانند کارکنند. مقدار زياد اکسيژن تا حدي بستگي به افزايش حمل آن در خون دارد. اين ظرفيت با مبادله زياد اکسيژن زياد مي‌شود که در شش‌ها اتفاق مي‌افتد و خروج دي اکسيدکربن، مؤثر‌تر صورت مي‌گيرد. ماهيچه‌ها نيز اکسيژن را بهتر از خون دريافت مي‌کنند زيرا پرورش بدني، تعداد ميتوکندري ماهيچه‌ها را افزايش مي‌دهد که بخش‌هاي ميکروسکوپي سلول هستند و اکسيژن و قند را به انرژي تبديل مي‌کنند.

‏تاثير نهايي اين است که ماهيچه متناسب، قادر به کار بيشتر است و نيازي به سخت کارکردن مثل گذشته نيست اين ماهيچه مي‌تواند بيشترکارکند و انرژي بيشتري پيش از توليد اسيد لاکتيک و گرفتگي ايجاد کند.

‏قلب يک ماهيچه عمده است. يکي از تأثيرات ورزش، تقويت ماهيچه قلب همراه با ماهيچه‌هاي ديگر است. کار قلب رساندن خون به تمام بدن است. مثلأ مقدار خون رسيده به ساق پا‌ها در يک دقيقه بستگي به ميزان ضربان قلب و مقدار خون خارج شده با هر تپش دارد. ورزش ماهيچه قلب را قابل ارتجاع‌تر مي‌کند، بنابراين در هر ضربه بهتر کار مي‌کند و خون بيشتري به خارج مي‌فرستد و اين بدان معني است که ضربان کمتري براي تامين مقدار مساوي خون حاوي اکسيژن براي پا‌ها لازم است و در ‌‌نهايت قلب مي‌تواند آرام ترکارکند.

‏بعد از چند هفته تمرين ضربان قلب و به تبع آن ميزان نبض شما کم مي‌شود ميزان نبض 65 ‏ضربه در دقيقه به حدود 60 ‏يا کمتر مي‌رسد. در ورزشکاران حتي به 40 ضربه هم مي‌رسد. اين کار قلب که بسيار مؤثر است به اين معنا است که وقتي ماهيچه‌هاي شما سخت کار مي‌کنند، هنگام بالا رفتن از پله‌ها ميزان نبض شما بيشتراز قبل نشود.

توصيه‌هاي طب سنتي

1- ورزش براي سلامتي يکي از توصيه‌هاي طب جامع ايراني مي‌باشد ولي ورزش بدون رعايت ديگر تدابير از قبيل تغذيه سالم مطلوب نمي‌باشد. يک ورزشکار حتماً بايد تغذيه مقوي و سالم داشته باشد تا دچار مشکل نگردد. ‏

2- برداشتن بار سنگين باعث کار بيشتر ماهيچه‌ها مي‌شود و به رگ‌هاي خوني فشار وارد مي‌آورد، که سبب بالا رفتن فشار خون مي‌شود. اين خطري است که کساني که تمرين وزنه برداري مي‌کنند بايد به آن توجه کنند.

3- ‏افرادي که بعد از سال‌ها تصميم به ورزش کردن مي‌گيرند بايد تدابير مربوطه را بيش از ديگران رعايت کنند.

4- ‏وقتي آماده ورزش روزانه مي‌شويد کار را آرام شروع کنيد و به خود فشار نياوريد.

5- ‏اگر از فشار خون، سرگيجه، بيماري قلبي، ديابت، درد پشت يا ورم مفاصل رنج مي‌بريد با پزشک خود مشورت کنيد. در ابتدا بيش از 20 ‏دقيقه ورزش نکنيد. اگر نفس کم مي‌آوريد يا احساس درد و ناراحتي مي‌کنيد، ورزش را قطع کنيد و استراحت کنيد. هميشه بايد بتوانيد در هنگام ورزش مکالمه کنيد.

6- اگر خسته، بيمار يا تب دار هستند ورزش نکنيد.

7- بعد از هر وعده غذا پيش از انجام ورزش 2 ساعت صبر کنيد.

8-در هنگام گرسنگي نيز ورزش نکنيد.

9- اگر تنش يا استرس داريد ورزش رقابتي را انتخاب نکنيد.

10- پيش از ورزش دشوار، با نرمش ساده، خود را گرم کنيد تا خطر کشش ماهيچه يا رباط‌ها را کاهش دهد.

11- ورزشهاي باستاني، شنا، کشتي، اسب سواري و تير اندازي مناسب مي‌باشند.

12- خيلي از ورزشهاي حرفه‌اي متاسفانه داراي عوارضي هستند که ورزشکاران دچار آن مي‌شوند در صورتيکه ورزش باستاني يا کشتي اين چنين نمي‌باشد و ورزشکاران ما تا سن پيري خود مي‌توانستند ورزش نمايند.

13- رعايت تدابير ويژه هر ورزش مي‌تواند از عوارض احتمالي آن جلوگيري نمايد که مهم‌ترين نکته، استفاده از مواد غذايي سالم و پرهيز کامل از روغنهاي صنعتي مي‌باشد. بطور مثال بعضي از کوهنورد‌ها بعد از مدتي دچار زانو درد مي‌شوند براي پيشگيري از زانو درد در رشته کوهنوردي، آرد سنجد (که هسته آن نيز با گوشت آن آرد شده است) ميل کنيد. خوردن غذاهاي سرد را محدود کنيد. با روغنهايي مثل زيتون، کوهان ش‌تر و سياهدانه مفاصلتان را خوب ماساژ دهيد و چرب کنيد.

14- اگر ورزشکار نيستيد، حداقل روزانه 30 -20 دقيقه نرمش کنيد.

زمان مناسب

بهترين زمان ورزش بعد از هضم غذا و بعد از تخليه روده است. هرگز قبل از اينکه تخليه مدفوع و ادرار نداشتيد ورزش نکنيد چون باعث جذب سموم به کل جريان خونتان مي‌شود. لذا زمان مناسب براي ورزش کردن زماني است که شرايط ذيل تحقق يافته باشند: 1-هضم کامل غذا 2- خواب کافي 3- خالي بودن روده و مثانه