پاسخ به انتقادات مخالفان حجامت – بخش سوم

شاید جای تعجب باشد که بدانید حجامت با آن سابقه تاریخی طولانی، با آن همه احادیث و روایات که برانجام آن تأکید می نمایند و علی رغم آثار درمانی متعددی که پزشکان مختلف ایرانی و غربی به آن اذعان نموده اند، مخالفان پروپا قرصی درمیان جامعه پزشکی ما دارد.

در این بخش قصد داریم تا به مهمترین این مخالفتها و انتقادات پاسخ بدهیم:

الف) حجامت همان خونگیری وریدی است:

که در مطلب “پاسخ به انتقادات مخالفان حجامت – بخش اول” به شرح آن پرداخته شد

ب) حجامت پایه و اساس علمی ندارد:

که در مطلب “پاسخ به انتقادات مخالفان حجامت – بخش دوم” به شرح آن پرداخته شد

ج) حجامت عوارض جانبی و خطرات زیادی به همراه دارد:

همانطور که در بخش مربوط به روایات ملاحظه کردید، برای انجام یک حجامت موفق و بدون عارضه باید اصولی را رعایت نمود. معصومین علیهم السلام در کلام خود به نکاتی که در انجام حجامت باید از آنها پرهیزنمود، اشاره فرموده اند. برخی از این نکات عبارت بودند از:

• حجامت در روزهای چهارشنبه و جمعه
• حجامت در روزهای ابری و طوفانی
• حجامت در دی ماه و نیزدر روزهای ماه رمضان
• حجامت حین گرسنگی
• استحمام بلافاصله بعد از حجامت
• انجام حجامت با فواصل اندک
• انجام حجامت در موضع نقره که منجر به فراموشی می شود
• نزدیکی کردن و فعالیت زیاد به فاصله اندک قبل و بعد حجامت

البته در اغلب روایات به صراحت نیامده است که با رعایت نکردن موارد فوق الزاماً عارضه ای ایجاد می شود، بلکه چنین برداشت می شود که رعایت نکردن اصول فوق از تأثیر حجامت می کاهد یا باعث باقی ماندن بیماری در بدن می شود. و در مواردی مثل حجامت در روز چهارشنبه و ظهر جمعه نیز با وجود اینکه عوارضی برای آن برشمرده اند ولی درعین حال ذکر فرموده اند که اگر ناچار بودید می توانیددر این ایام هم حجامت نمائید.

به هرحال بعید نیست که عدم رعایت اصول فوق عوارضی را بهمراه داشته باشد ولی اگر چنین احتمالی صحیح هم باشد نمی توان آن را به حساب حجامت گذاشت چرا که روشن است که هر اقدام درمانی حتی یک تزریق ساده عضلانی نیز بدون رعایت اصول و ضوابط آن می تواند عارضه ساز باشد.

و اما ما در مشاهدات و تجارب خود به عوارض دیگری نیز برخورد کرده ایم که عبارتند از:

1-انجام حجامت در زمان قاعدگی که می تواند منجر به افت فشار خون و سردرد شود.

2-انجام حجامت در افرادی که فشار خون پائین دارند. که در این موارد لازمست تمهیدات قبلی صورت گیرد.

3-بروز شوکی خفیف در حین انجام حجامت.

در این مورد لازم به ذکر است که برای برخی افراد، خصوصاً کسانیکه برای اولین بار حجامت می شوند، شوک خفیفی که حدود 5-3 دقیقه طول می کشد، بوجود می آید. این شوک خفیف که می توان آن را از نوع وازوواگال دانست، با نوشانیدن یک لیوان آب و در صورت لزوم خوابانیدن فرد رفع می شود. این افراد معمولاً در همان نوبت اول دچار این شوک شده و در نوبتهای بعدی حجامت مشکلی نخواهند داشت.

یوهان آبل در کتاب خود، به این مشکل اشاره کرده و می گوید:

«این بیماران معمولاً دچار ضعف اعصاب و گردش خون هستند. اما در بسیاری از موارد، بروز این پدیده ریشه روانی داشته و ترس و وحشت و هیجان در اولین تجربه حجامت همواره نزد این افراد مشاهده می شود. همین بیماران معمولاً بعد از انجام اولین حجامت احساس بهتری خواهند داشت.»

پس با کمی دقت متوجه می شویم که این شوک خفیف و موقت را نمی توان یک عارضه محسوب کرد بلکه یک واکنش موقت است که به بسیاری از افراد با مشاهده خون نیز دست می دهد و هیچ خطری بهمراه ندارد.

حال به بررسی کلام آن دسته از مخالفینی که حجامت را همراه با عوارض خطرناک می دانند می پردازیم:

مهمترین خطری که مخالفین حجامت به آن نسبت می دهند اینست که حجامت می تواند موجب انتقال بیماریهای خطرناکی چون هپاتیت و ایدز شود:

«اگر قرار باشد حجامت قدیمی مرسوم شود، با شیوع انواع بیماریهای ویروسی کشنده و صعب العلاج مانند هپاتیت ها و ایدزو…در جامعه مواجه خواهیم شد.»

همانطور که قبلا نیز توضیح دادیم، امروزه حجامت درشرایطی کاملاً ضد عفونی و با استفاده از تیغ بیستوری استریل و لیوان یکبار مصرف انجام می شود. از طرف دیگر زخم حجامت بسیارسطحی است و بیش از 2-1میلی متر عمق ندارد و این خراش در ردیف کمکهای اولیه و یک پانسمان سرپایی محسوب می شود. لذا احتمال عفونی شدن آن بسیار کم و با رعایت اصول بهداشتی و شرایط استریل، جای هیچگونه نگرانی نیست.

لذا اگر قرار باشد که بعلت ترس از هپاتیت و ایدز جلوی حجامت را بگیریم، پس هیچ تزریق عضلانی نیز نباید انجام شود و هیچ دندانی نیز نباید کشیده شود. جالب است بدانید که در سال جاری 5000 بیمار که از طریق دریافت خون آلوده مبتلا به هپاتیتc و ایدز شده اند از سازمان انتقال خون شکایت نموده و پرونده آنان در مجتمع قضایی ویژه تخلفات کارکنان دولت در حال بررسی است. یعنی همان عوارضی که به حجامت نسبت داده می شود و ما تا کنون حتی یک مورد آن را نه دیده و نه شنیده ایم، به میزان زیادی دامنگیر دریافت کنندگان فاکتورهای خونی آلوده شده است.

متأسفانه برخی از عوارضی که به حجامت نسبت داده می شود، اصلاً جنبه علمی ندارد. نمونه آن سخن یکی از پزشکان است که در روزنامه همشهری در قسمت مشاور پزشکی درج شده است. ایشان می گوید:

«این تصور که بین برخی از مردم رواج دارد، یکی از باورهای غلط است که سبب می شود اجازه دهند بر پشت آنها با کشیدن تیغ، زخم هایی ایجاد شود تا مثلاً خون کثیف از بدنشان خارج و در نتیجه درمان شوند! در این مورد باید گفت حجامت می تواند باعث عوارض جدی و خطرناکی چون عفونت و حتی قطع اعصاب و فلج بدن شود…»

اولاً از موضع حجامت هیچ عصب و شریان و ورید مهمی عبورنمی کند. ثانیاً همانطور که گفته شد عمق خراش در حجامت بیش از 2 میلی متر نیست و حداکثر تا قسمت درم باز می شود. بنابراین حتی اگر به تمام اصول لازم برای حجامت بی توجهی و تیغها عمیق زده شود، امکان قطع عصب و فلج بدن وجود ندارد. شاید پزشکی که چنین عارضه ای را به حجامت نسبت می دهد تا کنون یکبار نیز شاهد انجام حجامت نبوده باشد، ولی بعید است که تا این حد از آناتومی بدن بی اطلاع باشد. لذا به نظر می رسد که هدف از چنین اظهار نظرهایی که بطور وسیع در جراید منتشر می شود، بیشتر ترساندن مردم و جلوگیری از روی آوردن آنها به حجامت باشد.

ما قبلاً نیز در فصل مربوط به بیان حقایق تاریخی از دکتر پولاک نام بردیم. اوحدود150سال قبل وارد ایران شد و مدت 39 سال پزشک مخصوص دربار بود. وی خاطرات اقامت خود در ایران را درکتابی با عنوان «ایران و ایرانیان» در سال 1865 در اتریش چاپ کرد و این کتاب پس از 118سال در سال 1361در ایران منتشر گردید. دکتر پولاک در صفحات8و428کتاب خود در مورد حجامت می گوید:

«بین دو استخوان کتف تقریباً همه ایرانیان شیارهایی به چشم می خورد … خصوصاً حجامت را برای کودکان بکار می برند و این روش در استسقای سر(آب آوردگی) یا ام الصبیان (پرش اعضای بدن) و غلبه خون مطلوب است…در اینجا ناگزیر از اعتراف به این مطلبم که من جز دو مورد هیچ عاقبت زیانباری از حجامت در 39سال اقامت خود در ایران ندیدم و در این دو مورد هم زخم حجامت تبدیل به ورم شده بود و دلاک را متهم می کردند که چاقوی کثیف بکار برده است.»

جای تعجب و تأسف است که نظر اطبای غربی چون دکتر پولاک نسبت به حجامت در 150سال قبل منصفانه تر و آگاهانه تر از بسیاری از پزشکان امروز ما می باشد. دکتر پولاک غربی حجامت را مفید می داند و تنها شاهد دو مورد عارضه خفیف در مدت 39 سال بوده است. درحالیکه پزشکان خود باخته و بی اطلاع از سنتهای اسلامی و تاریخی طب و طبابت آن را مضر و بی فاید می دانند.

حال که انتقادات مربوط به حجامت را پاسخ گفتیم می توانیم ادعا کنیم که حجامت کم عارضه ترین روش درمانی و حتی در صورت رعایت کامل اصول و ضوابط آن و نیز رعایت اصول بهداشتی، روشی بدون عارضه است و علاوه برنداشتن عارضه جانبی می توان امتیازات بزرگ دیگری برای آن برشمرد که عبارتند از:

• ساده ترین و ارزان ترین ابزار فنی را دارد.
• آموزش و انجام آن بسیار ساده است.
• هیچگونه وابستگی به بیگانگان ندارد.
• هم نقش پیشگیری و هم فوائد درمانی دارد.
• منطبق بر عقاید دینی و مذهبی و تقویت کننده باورهای اعتقادی است. چرا که اگر درد و بیماری فرد با حجامت درمان شود، این باور در او تقویت خواهد شد که، دینی که می تواند بیماری جسمی او را درمان کند، قطعاً می تواند او را در برابرآلام روحی نیز حفاظت کند و وقتی مشاهده می کند که عمل به تعالیم اسلامی در دنیا او را به صحت و آرامش می رساند، به این نتیجه مهم می رسد که سلامت و امنیت اخروی او نیز در گرو عمل به تعالیم دینی می باشد.
• از پشتوانه تاریخی و تجربی وسیعی در میان شخصیتهای مذهبی و حکمای قدیم برخوردار است.
• و از همه مهمتر اینکه منجر به درمان قطعی در بسیاری از بیماریها می گردد که ما به مواردی از آن اشاره نمودیم.

و جالب است بدانید که در جریان همین پایان نامه، پرسشنامه ای به جوانان داوطلب برای حجامت دادیم و یکی از سؤالات آن پرسشنامه این بود که:

«چگونه از فوائد حجامت مطلع شدید؟»

بنده در آن زمان (سال گذشته) هنوز از فوائد درمانی حجامت اطلاع زیادی نداشتم و با توجه به اینکه حجامت در جامعه رایج نبود و متروک شده بود، تصور می کردم که علت اینکه این جوانان برای حجامت مراجعه نموده اند، دیدن احادیث مربوط به آن است ولی با کمال تعجب مشاهده کردم که از تعداد 23نفری که به سؤال فوق جواب داده بودند، تنها 4نفر از احادیث مربوط به آن مطلع بودند و 16 نفر گفته بودند که از طریق اقوام و آشنایان به فوائد حجامت آگاهی یافته اند یعنی اقوامشان از انجام حجامت نتیجه درمانی گرفته و آنها را از این امر مطلع کرده بودند. 3 نفر هم از طریق پزشک به فوائد حجامت آگاه شده بودند.

در حال حاضر نیز اگر به مطب پزشکانی که به تعدادی محدود در تهران درحال انجام حجامت هستند، مراجعه کنید، ملاحظه خواهید کرد که همواره پر از جمعیت بوده و عمده آنها نیزاز طریق اقوام و آشنایانی که بیمارشان با حجامت درمان شده است، معرفی شده اند و این درجایی است که هیچگونه تبلیغاتی به نفع حجامت انجام نمی شود و سیستم پزشکی ما نیز از آن حمایت نکرده بلکه برعکس برعلیه آن موضع نیز می گیرد و بسیاری از افراد وابسته به جامعه پزشکی نیز در سخنان خود که بعضاً در جراید کثیر الانتشار چاپ می شوند، ذهن مردم را نسبت به حجامت آلوده می کنند. آیا استقبال مردم از حجامت با وجود چنین جوی که از سالها قبل بر علیه آن تدارک دیده شده است دلیلی روشن بر موثر بودن این شیوه درمانی و بدون عارضه بودن آن نیست؟