«طرح جوانی جمعیت»نخستین سند اجرایی حمایت از خانواده است
آیا علت کاهش باروری مساله اقتصادی است؟
تجربه باروری در ایران نشان داده که همه سیاست های تنظیم خانواده که منجر به کاهش جمعیت شده، تحت تأثیر مسئله اقتصادی نبوده است،
نگرش جوان ها به بحث ازدواج و تشکیل خانواده و فرزندآوری تحت تأثیر متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد که در طرح «جوانی جمعیت» مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران کشور قرار گرفته است.
گروه خانواده زهره سعیدی: چند روزی بیش نیست که از خبر تایید طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در شورای نگهبان می گذرد که حامیان ومنتقدانی نیز به فراخور طرح دارد.
در این طرح مفاد زیادی از جمله در زمینه ناباروری، حمایت از زوج های جوان برای فرزندآوری، تحت پوشش بیمه قرار گرفتن زوجین نابارور و هزینه های درمانی، غربالگری و … به چشم می خورد که حال باید دید تا چه اندازه در آینده به اجرا خواهد رسید.
در زمینه این طرح با آقای محمد جواد محمودی، رئیس کمیته مطالعات مطالعات و پایش سیاست های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس پیشین مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه و عضو انجمن جمعیت شناسی ایران، گفتگو کرده‌ایم:
جناب آقای محمودی نظر شما به عنوان یک فعال حوزه جمعیت شناسی و مطالعات این عرصه؛ این طرح جوانی جمعیت چقدر می تواند مفید و موثر در عرصه فرزندآوری در آینده ایران زمین باشد؟
خب اگر بخواهیم واضح بگوییم این نخستین قانونی است که در زمینه حمایت از خانواده و افزایش و رشد جمعیت در ایران مشاهده می شود که سیاست های کلی جمعیت را در نظر گرفته و به صورت یک سند تنظیم شده است و قابل اجرا خواهد بود.
از مهمترین ویژگی های مثبت این طرح می توان به داشتن نهادهای متولی در آن اشاره کرد که هر کدام در زمینه های مختلف می بایست فعال شوند و در نهایت نیز ضمانت اجرایی خواهد داشت.
سایر موارد مهم این طرح می توان به مشوق های اقتصادی برای فرززندآوری، حمایت از خانواده ها از همه نوع اقشار مثل خانه دارها، مادران، شاغل ها، دانشجوها، بخش خصوصی، معافیت های مالیاتی، حمایت از زوجین نابارور و پیشگیری از مشوق های فرزندآوری، حمایت از زوجین نابارور و حمایت های دوران بارداری و شیردهی، حمایت از زوجین جوان و تشهیلات اشتغال، تسهیلات برای فرزندان اول، دوم و سوم مثل مسکن و زمین اشاره کرد.
فکر می کنید تا جه حدی مفاد این طرح اجرایی شوند؟
خب در هر حال سعی بر این است که همه اجرایی شوند چرا که قانون شده اند،
حتی مردم و رسانه ها هم می بایست از مجریان مطالبه داشته باشند تا این قوانین اجرا شوند
و نباید اینطور شود که قانون به سرنوشت برخی دیگر از قوانین برای تشویق ازدواج و موارد دیگر سوق پیدا کند و اجرا نشود.
در هر حال بحث جمعیت الان اولویت کشور است و می بایست در این رابطه تأمین اعتبار صورت بگیرد هر چند در بودجه امسال مبلغی برای بیمه های ناباروری در نظر گرفته شده
که البته به خوبی تخصیص نیافت اما در هر حال بودجه سنواتی بوده و همه ساله مبلغی تخصیص پیدا می کرد که البته باید الان دیگر به شکل کامل و قانون درست و حسابی تخصیص یابد.
شما در صحبت هایتان فرمودید که قانون ضمانت اجرایی دارد، برای اجرای این طرح چه ضمانت هایی تعیین شده است؟
همانطور که عرض کردم، تاکنون پیگیری موضوعات جمعیتی نهادی متولی مشخصی نداشته و با این قانون تکلیف نهاد متولی موضوع جمعیت مشخص شده است.
درماده اول این قانون آمده است که در راستای تحقق تبصره (7) راهبرد کلان چهارم نقشه مهندسی فرهنگی کشور، به منظور راهبری، برنامه ریزی، ارزیابی کلان و نظارت بر اجرای این قانون با رعایت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، ستاد ملی جمعیت به ریاست رئیس جمهور تشکیل میشود.
این ستاد همچنین یک دبیر دارد که با حکم رئیس جمهور محترم تعیین می شود علاوه بر این شورای عالی انقلاب فرهنگی هم بر اساس وظایف قانونی خودش ارزیابی، رصد و نظارت را بر عهده دارد
و احکام مقرر در این قانون با رعایت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی لازم‌الاجراء است.
آیا تنها مشوق های مادی برای اجرای این طرح کافی است؟
خیر ما هم می دانیم که مشوق های مادی تنها کفاف اصلاح ساختار را نمیدهد چرا که مردم تنها مشکلشان مادی نیست برای فرزندآوری و مباحث فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که در این سال ها برای مردم فرهنگ‌سازی شده،
برای کنترل جمعیت، هم در این زمینه ها کار شود.
مدت اجرای طرح 7 سالهاست و اگر مشکل و ضعفی در این سال ها دیده شود، قطعا اصلاح می شود و پس از رفع اشکالات قطعا بعد از این هفت ، طرح دائمی می شود.
جناب محمودی در حال حاضر نرخ رشد جمعیت ایران به چه صورت است و میزان مطلوب درباره جمعیت ایران چه میزانی است؟
براساس آخرین پژوهش ها در کشور نرخ رشد جمعیت ایران امسال کمتر از 0.7 درصد می شود در حالیکه تعداد فرزندان دلخواه مادران ایرانی بین 2.8 تا 3 فرزند است.
یکی از اهداف این تصویب این طرح نیز این بود که با بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم، شرایط برای باروری های خواسته فراهم شود.
منظور از این باروری، باروری است که بالاتر از سطح جانشینی است تا از دامنه نگرانی های امروز درزمینه آینده جمعیت کاسته شود.
بند اول سیاست های کلی جمعیت «ارتقا پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی» است.
در طول سه دهه گذشته شاهد کاهش چشمگیر باروری در همه دنیا همینطور در ایران براساس کاهش باروری از سال 1365 به بعد بودیم، شرایط کشورهای دیگر هم برای این طرح بررسی شده است.
براساس نتایج سرشماری ها، جمعیت ایران در پایان نیمه اول سال 1400 به حدود 84 میلیون و 700 هزار نفر رسیده، این درحالی است که نرخ رشد جمعیت از 3.2 درصد در سال 65 به 1.29 درصد در سال 90، 1.24 درصد در سال 95 و 0.73 درصد در سال 99 رسیده است.
با کاهش تولدها در شش ماه اول سال جاری نسبت به سال گذشته، نرخ رشد جمعیت در سال جاری به کمتر از 0.7 درصد و کاهش سریع نرخ باروری از 6.5 فرزند به ازای هر خانم در دهه 60 به 1.8 فرزند در سال 90 و افزایش جزئی تا دو فرزند در سال منتهی به سرشماری 95 رسید و پیش بینی ما این است که در سال های آتی نیز این کاهش بیشتر می شود.
تجربه نشان داده که مشکل برای فرزندآوری فقط مسائل اقتصادی نبوده، چه خانواده های مرفه ای که تمایلی به فرزندآوری ندارند و نهایتش یک فرزند دارند و مسائل دیگر را در این زمینه بهانه می کنند، نظر شما در این رابطه چیست و چه تمهیداتی در این رابطه در طرح جوانی جمعیت اندیشیده شده است؟
بله درست است تجربه باروری در ایران نشان داده که همه سیاست های تنظیم خانواده که منجر به کاهش جمعیت شده، تحت تأثیر مسئله اقتصادی نبوده است،
شرایط و عوامل دیگری نیز نقش داشته اند که آنها نیز می بایست بررسی شوند از جمله نگرش جوان ها به بحث ازدواج و تشکیل خانواده و فرزندآوری است.
پس می بایست متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز برای برنامه ریزان و سیاست گذاران کشور مدنظر قرار بگیرد.
تحقیقات پژوهشکده آمار ایران در سال 94 در زمینه نگرش جوانان در آستانه ازدواج و زنان همسردار بین 15 تا 49 ساله نسبت به فرزندآوری و شناخت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ، با در نظر گرفتن جامعه آماری (نمونه 12 هزار و 400 نفر) دو گروه جوانان در آستانه ازدواج که برای آموزش های قبل از ازدواج به مراکز آموزش ازدواج وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مراجعه می کنند
و زنان همسردار (نمونه 6 هزار و 200 نفر) سنین مطرح شده که برای معاینات پزشکی و واکسیناسیون فرزندان به مراکز بهداشتی درمانی عمومی شهری و روستایی مراجعه می کنند، صورت گرفت.
براساس این تحقیقات میانگین تعداد فرزندان دلخواه مردان و زنان جوان در آستانه ازدواج به ترتیب 2.4 و 2.2 بوده است.
بیشتر این جوانان براساس تحقیق تا 60 درصد علاقه مند به داشتن دو فرزند بودند، 14 درصد یک فرزند و یک درصد هم علاقه به داشتن فرزند نداشتند.
تعداد فرزندان دلخواه جوانان در آستانه ازدواج شهری و روستایی نیز به ترتیب برابر 2.2 و 2.5 فرزند به طور میانگین بوده است.
14.6 درصد جوانان در آستانه ازدواج شهری و 9.8 درصد هم جوانان نقاط روستایی علاقه مند به داشتن یک فرزند بودند.
براساس این تحقیق دیگر چه نتایجی از علاقه مندی های زنان ساکن شهر و روستا در زمینه فرزندآوری به دست آمده است؟
در پاسخ به پرسش میزان فرزندان فعلی این بانوان، نتایج نشان داد میانگین تعداد فرزندان پاسخگویان برابر 1.7 فرزند بوده اما وقتی از آنها پرسیده شده که به غیر از فرزندان فعلی، چند فرزند دیگر نیز علاقه دارند که داشته باشند، 34.6 درصد تمایل به داشتن فرزند دیگر نداشتند.
56.5 درصد طالب یک فرزند دیگر، 7.8 درصد 2 فرزند و 1.1 درصد نیز به داشتن سه فرزند دیگر علاقه داشتند. در نهایت متوسط فرزندان مورد علاقه شان برابر با 2.8 درصد و بیشترین درصدها به دو و سه فرزند اختصاص داشت.
در پاسخ به سوال شما هم باید بگویم که زنان پاسخگوی ساکن شهر به طور متوسط علاقه مند داشتن 2.7 فرزند بودند و ساکنین روستا خواهان سه فرزند بودند.
اگر نکته پایانی درباره این طرح دارید، بفرمایید؟
به نظر من هدف این قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت است که با توجه به اینکه براساس پژوهش ها جوانان نیز علاقه مند داشتن دو و بیش از دو فرزند هستند،
اگر شرایط اقتصادی، نگرش های اجتماعی و فرهنگی بهبود پیدا کند ، خانواده ها می توانند حداقل باروری که همین اندازه مطرح شده است را تأمین کنند.
براین اساس از نگرانی های مربوط به آینده ساختار جمعیتی نیز کاسته خواهد شد و سطح باروری خواسته بالاتر از سطح جانشینی خواهد بود.
