در نشست تخصصی بررسی مسئله #سقط_جنین در ایران مطرح شد
در نشست تخصصی بررسی مسئله #سقط_جنین در ایران مطرح شد
? مرگومیر ناشی از سقط جنین در کشور پنج برابر کروناست
? کرونا سالی ۷۰هزار مرگومیر به دنبال داشته و کل کشور درگیر این بحران شده است، این درحالی است که سقط‌جنین حداقل ۵برابر آمار کرونا مرگومیر دارد، آن‌هم در شرایطی که در تهدید جمعیتی هستیم، ولی هنوز حساسیت واقعی در کشورمان نسبت به این موضوع مهم به وجود نیامده است.
? نشست تخصصی بررسی مسئله سقط جنین در ایران با حضور «دکتر محسن رضایی آدریانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم» و «حجت‌الاسلام سید‌محسن مرتضوی، نویسنده هفت‌جلد کتاب مجموعه مسائل مستحدثه پزشکی» در خبرگزاری حوزه برگزار شد.
? دکتر رضایی آدریانی در این نشست با بیان اینکه سقط‌جنین یکی از موضوعات پُر‌چالش در رشته اخلاق پزشکی است و درباره آن بحث بسیاری صورت گرفته است، گفت:
? این قیاس منطقی وجود دارد که کشتن یک انسان بی‌گناه نادرست است و همه مکاتب، این مسئله را قبول دارند. بعد از آن یک دلیل می‌آورند که جنین، یک انسان بی‌گناه است.
? البته درباره بی‌گناه بودنش کسی حرف ندارد ولی راجع به انسان بودنش سؤال این است که جنین از چه موقعی انسان می‌شود؟ از این بحث‌ها نتیجه‌گیری می‌شود که سقط‌جنین نادرست است
? و اگر هر زمانی که جنین را انسان تلقی کنیم و دارای شأن اخلاقی و جایگاه انسانی ببینیم و یک تکه گوشت حساب نکنیم، از آن زمان به بعد دیگر کسی حق کشتنش را ندارد.
? وی بیان کرد: آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که در دنیا حدود ۷۵میلیون سقط‌جنین عمدی در سال اتفاق می‌افتد و یک‌سوم بارداری‌های دنیا منجر به سقط می‌شود؛ پس موضوع بسیار گسترده و پر‌چالشی است و موافق و مخالف بسیاری هم دارد.
? عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم ادامه داد: اصل بر این است که آیا جنین را انسان بدانیم یا خیر. هر مکتبی متناسب با بنیان‌های فکری خود از یک زمانی به بعد اجازه سقط‌جنین نمی‌دهد. ما باید بدانیم که جنین از چه زمانی دارای شأن اخلاقی و انسانی است و البته قبل از آن هم دارای شأن هست.
? وی با بیان اینکه در اخلاق پزشکی سه دیدگاه عمده در مکاتب غربی داریم، تصریح کرد: یک دیدگاه نتیجه‌گرایی است و مبنایش این است که عمل مهم نیست و نتیجه مهم است.
? در مورد سقط‌جنین هم این موضوع را مطرح می‌کند که اگر سقط‌جنین باعث رفاه بیشتر شود و درد و رنج را کم می‌کند، کار خوبی است. دیدگاه دوم بحث وظیفه‌گرایی است و می‌گوید شما باید وظیفه اخلاقی‌ات را انجام دهی.
? فضیلت‌گرایی هم همینطور است که آدم فضیلت‌مند دست به چنین کار قبیحی نمی‌زند. موافقان سقط‌جنین می‌گویند که این موضوع مربوط به مادر است و به کسی ارتباطی ندارد و تا زمانی که جنین به دنیا نیامده است یک تکه گوشت است و جایگاه انسانی ندارد.
? رضایی ادامه داد: سه دیدگاه در دنیا وجود دارد. دیدگاه اول می‌گوید جنین تا زمانی که به دنیا نیامده است جایگاه انسانی ندارد. همان‌طور که مادر درباره ناخنش تصمیم می‌گیرد، اختیار جنین را نیز دارد.
? دیدگاه دوم می‌گوید که جنین از همان ابتدا یک انسان است و کسی حق تعدی به آن را ندارد و دیدگاه سوم می‌گوید جنین یک انسان بالقوه است که در مراحل جنینی از یک مرحله به بعد به انسان تبدیل می‌شود.
? در مجموع موافقان می‌گویند جنین در بدن مادر است و مادر می‌تواند تصمیم بگیرد که آن را می‌خواهد یا خیر.
? وی گفت: یک عده‌ای از موافقان دیگر می‌گویند بچه‌هایی که سالم به دنیا می‌آیند، این همه محدودیت دارند و اگر همین بچه معلول هم باشد، محدودیت‌ها و مشکلات بیشتری خواهد داشت و چه نیازی است که این همه هزینه معلولان کنیم.
? اما مخالفان اعتقاد دارند جنین حق حیات دارد و چرا باید اجازه داشته باشیم جان یک نفر دیگر را بگیریم و جالب است که از هفته ششم جنین واکنش دارد.
? جامعه وظیفه دارد به همه افراد جامعه خدمت کند و در این میان بعضی‌ها خدمت بیشتری نیاز دارند. ما که سالم هستیم روزی پیر می‌شویم و هزینه زیادی خواهیم داشت و نمی‌شود گفت افراد مسن را از بین ببرید، چون فقط مصرف‌کننده هستند.
? عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم بیان کرد: اگر جنین معلول باشد شاخص‌هایی در بدنش تغییر می‌کند که وارد خون مادر می‌شود. با آزمایش‌هایی که از خون مادر گرفته می‌شود در گام اول پی به احتمال معلولیت جنین می‌برند.
? دو ماه بعد از اینکه لقاح صورت گرفت اندام‌هایش شکل می‌گیرد. یک جنین ۸هفته‌ای همه ارگان‌ها مانند چشم و گوش را دارد و از این به بعد فقط اندام‌ها شروع به رشد می‌کنند.
? در این مرحله سونوگرافی انجام می‌شود و حتی از طول استخوان ران جنین سن آن تشخیص داده می‌شود.
در سونوگرافی مشخص می‌شود که جنین اندام‌هایش به درستی تشکیل شده است یا خیر.
? در سونوگرافی ضخامت پشت گردن جنین اندازه‌گیری می‌شود و این ضخامت و چند شاخص دیگر را به نرم‌افزار می‌دهند و این نرم‌افزار تحلیل می‌کند و می‌گوید که مثلاً یک در ۳۷۲ جنین معلول است و ۳۷۱ در ۳۷۲ جنین سالم است.
? اشکال ما این‌جا‌ست که یک در ۳۷۲ را می‌گوییم ولی نمی‌گوییم که چه مقدار احتمال دارد سالم باشد. این آزمایش‌ها هنوز هیچ قطعیتی ندارد و احتمالی است.
? وی گفت: دلیل این موضوع این است که پزشکان را تهدید می‌کردند که اگر بچه‌ای معلولی به دنیا بیاید شمای پزشک باید تا آخر عمر هزینه نگهداری‌اش را بدهید. آزمایشگاه هم به همین صورت است و برای اینکه متحمل این جریمه نشود،
? محکم‌کاری می‌کند و اگر آزمایش یک در ۴۰۰ باشد می‌گوید که یک در ۲۰۰ است و به مرحله بعدی آزمایش ارجاع می‌دهد.
? الآن به لطف خداوند و با پیگیری‌هایی که مجموعه دوستان داشتند آیین‌نامه وزارتخانه اصلاح شده است و اگر پزشک به جنین و مادر آسیب برساند باید پاسخگو باشد.
اصلاً در این آزمایش‌ها قطعیت وجود ندارد و ممکن است اشتباه تشخیص داده باشند.
? رضایی تصریح کرد: مرحله اول غربالگری هفته۱۳ انجام می‌شود و اگر احتمال خطر وجود داشت غربالگری مرحله دوم حدود ۱۸ماهگی انجام می‌شود، به این دلیل که گفته می‌شود ولوج روح در پایان چهار ماهگی است.
? متأسفانه قبلاً وزارت بهداشت نقطه برش را یک در ۱۰۰۰ درنظر گرفته بود و حالا با پیگیری‌هایی که انجام شد یک در ۲۵۰ درنظر گرفته می‌شود.
? وی تأکید کرد: تصور می‌کنم این داستان سقط‌جنین را یک مجموعه‌ای ورای قضیه جریان سقط‌جنین و موالید برنامه‌ریزی کرده است و هرجایی که دست می‌گذاریم موردی را می‌بینیم.
? عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم گفت: آزمایش قطعی این است که یک تکه از بدن جنین را بکنیم که به هیچ وجه اخلاقی نیست. آزمایش دیگر این است که مقداری از کیسه آب را برداریم.
? این عمل از هفته۱۶ به بعد انجام می‌شود به این دلیل که مایع کیسه آب قبل از آن کم است. این آزمایش را آمنیوسنتز می‌گویند. غربالگری در کشور ما در مورد تریزومی است. انسان‌ها ۴۶کروموزوم دارند که ۲۳ تا را از پدر و ۲۳ تا را از مادر گرفته‌اند.
? اگر در فرایند تولید نطفه، در بدن مادر یا پدر اتفاقی بیفتد، بعضی وقت‌ها این کروموزوم ۴۷تا می‌شود که سندروم داون اتفاق می‌افتد.
? وی بیان کرد: اصل تمرکز غربالگری ما برای سندروم داون است و میزان آن یک در هزار در کل جمعیت است و در سنین پایین یک در ۱۵۰۰ است و در سنین بالای ۳۵سال احتمال آن بیشتر است و یک در ۶۰۰ می‌شود.
? این آمار اصلاً مقداری نیست که بخواهیم یک خانم باردار را نگران کنیم و بگوییم آزمایشت نشان می‌دهد گویی فرزندت معلول است. آن‌هم مادری که آرامش و امنیت روحی و روانی برای خودش و جنینش مهم است. در دنیا غربالگری فرصتی است برای کسانی که در سنین بالاتر می‌خواهند باردار شوند.
? رضایی گفت: یک آزمایش دیگر است که آن هم قطعیت ندارد و طی سال‌های اخیر آمده است. ماده ژنتیکی جنین در خون بدن مادر آزاد می‌شود و نمونه خون مادر را که می‌گیرند و آزمایش می‌کنند.
? وی تصریح کرد: حکمی که برخی مراجع برای انجام سقط جنین داده‌اند منوط به تشخیص قطعی است که با آمنیوسنتز قابل انجام است.
? البته این آزمایش خودش خطرناک است و در برخی کتاب‌ها تا یک‌درصد و در برخی تا دو‌درصد ذکر شده است که خودش باعث سقط‌جنین سالم می‌شود و البته بستگی به کسی دارد که این آزمایش را انجام می‌دهد و اینکه چقدر دقیق است.
? برای پیدا کردن هزار تا سندروم داون حدود یک‌میلیون مادر باردار را وارد چرخه‌ای می‌کنیم و حدود ۱۵۰هزار تا را می‌فرستیم برای آزمایش آمنیوسنتز که از این تعداد ۱۰۰هزار تا احتمالاً سندروم داون دارند که با این توصیفات باز‌هم حدود ۴۰۰ تا به دنیا می‌آیند.
? عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم در پاسخ به عوامل و پیامدهای سقط‌جنین گفت: مباحث اقتصادی و ادامه تحصیل و مهاجرت از دلایل سقط‌جنین است.
? در کشور ما تخمین‌هایی زده‌اند که از ۳۵۰هزار تا ۸۰۰هزار سقط جنین در سال داریم که آمار بسیار وحشتناکی است.
در کرونا سالی ۷۰هزار مرگومیر داریم و کل کشور درگیر موضوع شده است،
? اما سقط‌جنین حداقل ۵برابر آمار کرونا مرگومیر دارد آن‌هم در شرایطی که در تهدید جمعیتی هستیم، ولی هنوز حساسیت واقعی در کشورمان اتفاق نیفتاده است. همچنین سقط‌جنین‌های ناشی از روابط نامشروع کمتر از ۶درصد تخمین زده شده است.
? وی بیان کرد: بخشی از دلایل مربوط به تغییرات فرهنگی است. در قدیم دختر و پسر تا شب عروسی همدیگر را نمی‌دیدند، ولی امروزه اینگونه نیست. اگر دختری ناخواسته باردار شد ممکن است اقدام به سقط‌جنین کند درحالی‌که پس از جاری شدن خطبه آنها زن و شوهر هستند.
? رضایی گفت: البته از طرف دیگر هرچه نقش دین در زندگی پررنگ تر بوده سقط‌جنین نیز کاهش یافته است و هرچه وضع اقتصادی بهتر بوده سقط‌جنین افزایش یافته است. در محله پولدارنشین سقط‌جنین بیشتر است.
? وی تصریح کرد: عده‌ای مطرح می‌کنند که جلوی سقط‌جنین را نگیرید وگرنه می‌روند جاهای غیرقانونی اقدام می‌کنند و باعث مرگ مادر نیز می‌شوند.
? در دنیا ۷۵میلیون سقط انجام می‌شود که در بسیاری کشورها قانونی است ولی با این حال ۲۵درصد سقط‌ها در بیغوله‌ها انجام می‌شود که همراه با عارضه است.
? البته سقط‌جنین در هر صورت عوارضی دارد و حتی اگر توسط پزشک در بیمارستان هم انجام شود ممکن است اتفاقی بیفتد.
? عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم در پاسخ به پشت پرده‌های سقط‌جنین در ایران گفت: از سال۸۹ اخلاق پزشکی تدریس می‌کنم و همیشه می‌گفتم سقط‌جنین در دنیا یک مشکلی است و تصور می‌کردم که اوضاع ما خوب است ولی از یک سال و نیم پیش دارم فکر می‌کنم اینگونه نیست و هرجایی را که دست می‌گذاریم یک مشکلی وجود دارد.
? وی بیان کرد: شاید بگویند که توهم توطئه داریم. همان‌طور که ما بالاترین سرعت کاهش رشد را در دنیا داشتیم و کاری که باید طی ۱۰سال انجام می‌شد در دو، سه‌سال انجام دادیم.
? همین‌که در بحث سقط‌جنین نقطه برش را یک در هزار قرار دادیم که نشان می‌دهد حداقل یک نفوذی پشت این قضیه بوده است و اگر فردی این کار را انجام داده آدم سالمی نبوده است.
? نقطه برش را طوری گذاشتند که کلی جنین سقط شود و همه را مجبور کردند به غربالگری‌هایی که اصلاً نیاز نیست و در هیچ جای دنیا انجام نمی‌شود. در کشورهای دیگر تنها ۳۵درصد زنان باردار را می‌فرستند برای غربالگری آن‌هم زنانی که سن بارداری‌شان بالاست.
? به نظر می‌رسد ما را در وضعیتی قرار داده‌اند که این تعداد سقط انجام شود و تولدها کاهش یابد. الآن میزان نرخ رشد جمعیت در کشور ما زیر نرخ جایگزینی است و به مقداری که از دنیا می‌روند تولد پیدا نمی‌کنند که بسیار برای کشور ما خطرناک است.
? رضایی گفت: با تلاش‌هایی که انجام شد این غربالگری به بالای ۳۵سال اختصاص یافت یا برای کسانی که خودشان درخواست می‌کنند آن‌هم به شرطی که پزشک توصیه کند نیازی به غربالگری نیست.
? پزشک اگر کوتاهی کرد و جنین آسیب دید مسئول است و غیر از آن مسئول نیست. تلاش‌هایی می‌شود که از این وضعیت خارج شویم ولی مهم‌تر از همه این است که همه مواظب بوده و مراقب باشند.
? همچنین در این نشست، حجت‌الاسلام مرتضوی گفت: امروزه جامعه ما با موضوعات چالش برانگیزی مثل سقط‌جنین، تغییر‌جنسیت، تلقیح مصنوعی، رحم جایگزین و… رو‌به‌روست و بسیاری از مردم و حتی متدینین و کسانی که دغدغه دینی دارند نسبت به این مسائل آگاهی کافی ندارند و تصور می‌کنند به این دلیل که دیگران در جامعه انجام می‌دهند لابد اشکالی ندارد.
? بسیاری از افراد در مسئله سقط‌جنین، آگاهی ندارند که در چه مواردی مجاز است و در چه مواردی ممنوع است و هرچه این نشست‌ها بیشتر باشد و گزارشی از بحث‌ها منتشر شود جامعه اطلاع بهتری پیدا می‌کند.
? وی با بیان اینکه در رابطه با سقط‌جنین دو نکته اساسی در تعالیم دینی ما وجود دارد، تصریح کرد: نکته اول این است که به طور کلی اسلام و دیگر ادیان الهی حتی نگاه اولیه‌شان به تکثیر نسل است.
? در آموزه‌های دینی نیز به این مسئله توصیه شده و پیامبر(ص) تأکید داشتند تا می‌توانید تکثیر نسل داشته باشید.
? استاد حوزه علمیه گفت: نگاه اولیه اسلام تکثیر نسل است و از این نگاه اولیه می‌توانیم بفهمیم که سقط‌جنین با نگاه اولیه اسلام منافات دارد.
? نکته دوم این است که در اسلام برای انسان نه از بدو تولد بلکه قبل از تولد و هنگام انعقاد نطفه تا بعد از مرگ کرامت و شرافت و جایگاه درنظر گرفته شده است که باید مورد احترام واقع شود.
? در روایات داریم حتی زمانی که نطفه منعقد شد انسان احترام دارد و کسی حق تعدی به حقوق انسان حتی در مرحله نطفه بودن را ندارد.
? وی بیان کرد: در آیات قرآن نسبت به مراحل تشکیل جنین سخن گفته و مراحل تشکیل جنین را تقسیم کرده است. از آیات ۱۲ تا ۱۴ سوره مؤمنون مفسرین استفاده کرده‌اند که مراحل تشکیل جنین به هفت مرحله تقسیم می‌شود:
?مرحله اول مرحله نطفه است که اسپرم و تخمک با هم لقاح پیدا می‌کنند و سلول تلقیحی شکل می‌گیرد.
? مرحله دوم علقه است که در ترجمه‌های فارسی به خون بسته تعبیر شده است.
? مرحله سوم مرحله مضغه است که تعبیر می‌کنند بافت نرم سلولی برای جنین شکل می‌گیرد چیزی شبیه گوشت جویده‌شده.
? مرحله چهارم عظام یا رشد استخوان‌هاست که مرحله پیدایش استخوان است و جنین کم‌کم شکل انسانی به خود می‌گیرد.
? مرحله پنجم لحم است که مرحله پوشش استخوان‌ها با گوشت و عضلات است.
? مرحله ششم دمیده شدن روح است که این مرحله به لحاظ احکام فقهی حائز اهمیت است
? و مرحله هفتم تولد و ولادت است.
? حجت‌الاسلام مرتضوی گفت: در اسلام سقط جنین مطلقاً حرام است. تمام مذاهب اسلامی در حکم اولیه می‌گویند که حرام است و از زمانی که نطفه منعقد شد تا زمان تولد می‌گویند سقط‌جنین است و حرام است.
?وی بیان کرد: اینکه بعضی‌ها می‌گویند که در عرف بعد از دمیده شدن روح، سقط‌جنین حرام است توهم باطلی است. در اسلام از ابتدای مراحل تولد، سقط‌جنین مطلقاً حرام است.
? در شرایطی که شریعت سقط‌جنین را مجاز می‌شمارد مانند عسر و حرج، اضطرار و حفظ سلامتی مادر، فقها در بروز عناوین ثانویه بین دمیده شدن روح و بعد از آن تفصیل می‌دهند والا در حکم اولیه اسلام سقط‌جنین حرام است.
? نویسنده هفت جلد کتاب مجموعه مسائل مستحدثه پزشکی گفت: از نظر حکم تکلیفی سقط جنین در اسلام حرام است و جنین از همان مراحل ابتدایی تا آخر حرمت دارد. در کنار این حکم تکلیفی، اسلام حکم وضعی را پیش‌بینی کرده است که همان مجازات برای عملیات سقط‌جنین است.
? در مباحث فقهی و حقوقی می‌گویند که جعل مجازات خودش کاشف از جرم بودن عمل است، لذا در اسلام و در روایات متعدد برای تک‌تک مراحل سقط‌جنین دیه تعیین شده است که اگر کسی جنینی را در مرحله نطفه سقط کند مجازاتش ۲۰مثقال طلا‌ست و در مراحل بعدی افزایش می‌یابد.
? وی تصریح کرد: برای تک‌تک مراحل دیه تعیین شده است و روایات متعددی در زمینه جعل دیه داریم و از همین جعل دیه می‌توانیم پی ببریم که سقط‌جنین در همه مراحل حرام است و در شریعت اجازه داده نشده است.
? حجت‌الاسلام مرتضوی گفت: اسلام برای قتل نفس سه مجازات کفاره، قصاص و دیه قرار داده است. فقها این سه مجازات را در رابطه با سقط‌جنین بحث کرده‌اند که کدام مجازات را شامل می‌شود.
? البته قصاص را منتفی می‌دانند و کسی که جنینی را می‌کشد قصاص نمی‌شود و روایات خودش را دارد. اما کفاره و دیه را اکثر فقها در رابطه با سقط‌جنین حکم کرده‌اند. بعد از ولوج روح اگر جنین سقط شود، کفاره هم دارد.
? وی بیان کرد: در بیانیه‌ای از سازمان بهداشت جهانی موارد مجاز سقط‌جنین اشاره شده است. برای مثال مطرح شده است که برای حفظ جان مادر، حفظ سلامت جسمانی مادر، حفظ سلامت روانی مادر، وضعیت جنین‌های ناشی از تجاوز به عنف و زنا، ناقص بودن جنین، دلایل اقتصادی و اجتماعی و خواست مادر، سقط جنین مجاز است.
? اما از نظر دینی و اسلامی حکم اولیه سقط‌جنین جایز نیست مگر در مواردی که عنوان ثانویه‌ای اتفاق بیفتد آن‌هم قبل از ولوج روح و قبل از چهارماهگی جنین؛ به این دلیل که اسلام دینی است که موارد تزاحم را درنظر می‌گیرد و اهم و مهم در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد.
? استاد حوزه گفت: اگر قبل از چهارماهگی عوامل ثانویه‌ای مانند اضطرار، حفظ جان مادر، سلامتی مادر یا عسر و حرج شدید در زندگی باشد سقط‌جنین مجاز شمرده شده است، ولی ملاک‌هایی که برای جواز شمرده شده است واقعاً باید احراز شود.
? وی بیان کرد: پس یک بعد فتاوای فقها این است که تشخیص باید قطعی باشد و بعد دوم این است که خود زوجین باید این را احراز کنند که عسر و حرج شدید وجود دارد یا خیر.
? فقها می‌گویند که این دو‌نکته باید رعایت شود یعنی اینکه با استفاده از آزمایش‌های پزشکی تشخیص قطعی داده شود که جنین معلول متولد می‌شود و همچنین زندگی با یک معلول برای پدر و مادر عسر و حرج شدید ایجاد می‌کند که نکته بسیار‌مهمی است.
? حجت‌الاسلام مرتضوی گفت: تنها به این دلیل که جنین ناهنجاری داشته باشد مجوز سقط‌جنین نیست.
? امام‌خمینی(ره) نیز فرموده‌اند که مجرد ناقص‌الخلقه بودن جنین و مشکلات آن مجوز شرعی برای سقط‌جنین حتی قبل از ولوج روح به حساب می‌آید و باقی مراجع معاصر نیز چنین فتوایی را دارند. معلولیت هم جزئی از زندگی و جزئی از ابتلائات است که در زندگی داریم و از آزمایشات الهی است.
? اگر زندگی با فرزند معلول برای پدر و مادر عسر و حرج شدید داشته باشد قبل از ولوج روح اجازه سقط جنین هست منتها شرایط احراز این فتوا بسیار مشکل است.
? وی افزود: در قانون مجازات برای سقط جنین مجازات‌هایی پیش‌بینی شده است. علاوه بر دیه‌ای که در مراحل مختلف جنین درنظر گرفته شده است در قانون حبس و تعدیل نیز وجود دارد.
? البته این هم از قانون‌هایی است که اجرا نمی‌شود. اگر این قانون بازدارنده اجرا می‌شد خیلی از موارد سقط‌جنین کم می‌شد.
? بعد از ولوج روح به هیچ وجه اجازه سقط‌جنین داده نمی‌شود و فقط برخی از فقها و مراجع در یک صورت که جان مادر در خطر باشد اجازه داده‌اند.
✍️ منبع: روزنامه راه مردم
