آب و هوا و خاک حاصلخیز – بخش دوم

درختکاری و جنگل ها

شایسته است مسلمانان نسبت به کاشتن و حفظ درخت کوتاهی نکنند ، زیرا درختان در سالم سازی و پاکیزگی هوا تأثیر ویژه دارند . اهتمام اسلام به درختکاری و افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمر بخش ، کاملأ در متون دینی مشاهده می شود ؛ به گونه ای که گاهی کاشتن درخت ، در ردیف بهترین و مقدس ترین کارهای خیر قرار می گیرد ، چنان که از رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم در ضمن حدیثی آمده است که درختکاری را در کنار تعلیم دانش ، ساختن مجلس ، به ارث گذاشتن قرآن یا کتاب علمی سودمند دیگر و … قرار داده است که اهتمام آن حضرت به درختکاری را می رساند . در اسلام ، هم دربارۀ نگهداری درخت و آبیاری آن دستور رسیده و هم از قطع آن نهی شده است . پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم فرمودند : هر کس درخت طلح و سدر [ درخت نیاز به آب ] را سیراب کند ، گویا انسانِ مؤمنِ تشنه را سیراب کرده است .

درباره قطع درخت نیز از آن بزرگوار چنین آمده است : هر کس [ بی جهت ] درخت سدری را قطع کند خدا سرش را در آتش فرو می برد .

از امام صادق سلام الله علیه   نیز چنین آمده است : درخت های ثمردهنده را قطع نکنید که [ اگر چنین کنید ] خدا سخت بر شما عذاب فرو می ریزد . همچنین از امیرمؤمنان سلام الله علیه   نقل شده است : از عوامل افزایش عمر رها کردن آزار دیگران ، احترام به پیران ، صله رحم و اینکه از بریدن درخت سبز پرهیز شود ، مگر برای ضرورت ، چنان که از امام صادق سلام الله علیه   نقل شده است : بریدن درخت خرما روا نیست ؛ همچنین حفظ درخت برای مناطق کم درخت و بیابانی را ، سودمند تر معرفی کرده ، فرمودند : درخت ( سدر ) در مناطق بیابانی روا نیست ، چرا که درخت ، درآن مناطق کم است . از امام رضا سلام الله علیه   نیز نقل است که قطع درخت ( در صورت نیاز ) با تبدیل و جایگزینی ، مانعی ندارد و فرمودند : امام کاظم سلام الله علیه   درخت سدری را قطع کرد و درخت انگوری را جای آن کاشت .

اهمیت درختکاری

اهمیت درختکاری چنان است که رسول خدا سلام الله علیه   درباره آن فرمود : اگر نهالی در دست یکی از شماست و در آستانه برپایی قیامت به اندازه کاشتن آن فرصت دارد ، آن را بکارد .

امام صادق سلام الله علیه   می فرماید : امیر مؤمنان   سلام الله علیه   با خود بارهای هسته خرما را حمل می کرد . پرسیدند : ای ابوالحسن ! چه چیزی همراه داری ؟ فرمود : اگر خدا بخواهد درخت خرماست ، پس آن ها را کاشت و هسته ای را فرو نگذاشت .

رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم  می فرماید : بهترین [ و با برکت ترین ] چیز ، درخت خرماست ، هر کس آن را فروخت پولش را همچون خاکستری بر باد رود ، مگر اینکه چیزی جایگزین آن کند .

نکته : درخت خرما ( نخل ) در محیط مناسبش جزو باقیات صالحات است ؛ ولی این ویژگی اختصاص به نخل ندارد ، بلکه در هر محیطی ، نشاندن درخت مفید و مناسب آن محیط ، می تواند باقیات صالحات باشد .

ویژگی ها و آثار درختکاری

  1. کسب حلال بودن آن : امام صادق سلام الله علیه   می فرماید : کشاورزی ودرختکاری کنید . به خدا سوگند کاری حلال تر و پاکیزه تر از آن نیست .
  2. صدقه بودن محصول آن : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : اگر مسلمانی درختی بکارد و پرنده ، انسان یا حیوانی از میوه آن بخورد برایش صدقه به شمار می آید . در حدیث دیگر از آن حضرت صلی الله علیه و اله و سلم آمده است : هرکس کشت کند و پرونده ای از آن بخورد ، برای او صدقه شمرده می شود .
  3. پاداش به اندازه محصول آن : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : هرکس درختی بکارد ، خدا به اندازۀ محصول آن ، برایش پاداش می نویسد .
  4. ادامه بهره مندی از آن پس از مرگ : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : پنج گروه اند که در گور هایشان به سر می برند ؛ لیکن ثواب و پاداش کارهایشان به دیوان و نامه عملشان جاری می شود … [ یکی از آن ها ] آن که نخلی نشانده است .

نکته : البته چنان که گفته شد موارد یاد شده حصر اضافی و نسبی است نه مطلق و نفسی ، بنابراین هر کار نیک ماندنی از کسی بر جای مانده باشد ، تا اثر آن موجود باشد پاداش آن به دیوان عمل صاحب آن کار می رسد .

امام صادق سلام الله علیه   هم می فرماید : از چیزهایی که مؤمن پس از مرگش از آن ها بهره مند می شود نهالی است که آن را کاشته است .

نکته : فضایل و پاداش ها در این روایات فقط برای امور فردی نیست ؛ تا خود فرد بهره ببرد بلکه ترغیب و تشویق به امور اجتماعی است ؛ تا دیگران از حاصل این کارها سود ببرند ؛ در حالی که خود شخص نیز سود می برد .

 

آلوده نکردن زیر درختان

رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم مسلمانان را از تخلّی در زیر درختان میوه یا نخلی که از خرما دارد نهی کرده است ؛ زیرا فرشتگان گماشته شده بر آن درختان ، در آنجا حضور دارند . این دو حدیث دیگر از تخلّی در محل ریزش میوه ها و زیر درختان میوه دار نهی شده است ؛ چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم همگان را از ادرار کردن در زیر درختان میوه نهی کرده است .

فضای سبز و مراتع

ایجاد فضای سبز

تأثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت انسان و سلامت محیط زیست ، مورد تأکید روایات است . پیش از انتقال روایات لازم است به این نکته عنایت شود که ارزش فضای سبز و ایجاد آن ، به بهره برداری شخصی اختصاصی ندارد ، از این رو کاشتن برای بهره برداری حیوانات و پرندگان هم ارزش دارد ، بلکه آنجا که کشاورز یا باغدار ، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره مندی شخصی ناامید است ، به ایجاد فضای سبز ترغیب شده است .

پیامبر بزرگ اسلام    صلی الله علیه و اله و سلم فرمود : سه چیز مایه روشنی دیده اند : نگاه به سبزه و به آب روان و به روی نیکو . اگر جلوه و روشنایی چشم افراد در دیدن فضای سبز و آب روان است ، معلوم می شود که ایجاد و حفظ پارک و بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف ، مطلوب اسلام است ؛ نه در ایجاد آن کوتاهی رواست و نه در حفاظت از آن قصور سزاست و نه در نگهداری منابع زیست محیطی و مراتع و مزارع گل و گیاه ، سنتی بجاست . اگر فضای سبز با زرع یا افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمر بخش همراه است ، خیر مضاعف محسوب می شود .

در ایجاد فضای سبز ، گل و گیاه نمود نمود ویژه دارند ؛ امیر مؤمنان   سلام الله علیه   دربارۀ اهتمام پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم به گل و گیاه فرمود : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم با دو دستش گل محمدی به من هدیه کرد . چون آن را بوییدم فرمود : این گل ، پس از برگ و گل درخت مُورد ، بهترین گل بهشتی است .

پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم نسبت به بوی خوشِ گل اظهار علاقه می کرد و می فرمود : یکی ازچیز هایی که از دنیای شما محبوب من است بوی خوش است . همچنین برای ترغیب به بوی خوش و تشویق به ایجاد فضای عطر آگین ، فرمود : اگر خدا به بهشتیان اذن تجارت می داد ، به تجارت پارچه و عطر می پرداختند . کنایه از اهتمامبه محیط سالم و هوای پاک و معطر است که در سایه رعایت اصول زیست محیطی فراهم می شود .

چون بوی خوش ، محبوب خداست و حبیب خدا ، دوستدار اوست ، رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم فرمود : محبوب من از دنیای شما ، بوی خوش است .

آثار نگاه به سبزه

امام صادق سلام الله علیه   می فرماید : نگاه کردن به [ جنگل و ] سبزه چهره را نورانی و درخشان می کند.

رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : نگاه کردن به سبزه دیده را روشنی بخشد ؛ در سخن دیگر می فرماید : نگاه کرده به سبزه نشاط آور است .

اشتراک مسلمانان در مراتع و آب رودخانه ها

مراتع از منافع عمومی است که براساس روایات ، مسلمانان در بهره گیری از آن ها شریک اند . امام کاظم سلام الله علیه   می فرماید : مسلمانان در [ بهره برداری از ] آب و آتش و علوفه های بیابانی شراکت [ و سهم ] دارند .

رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نیز سه چیز را از اموال عمومی دانسته ، فرمودند که نباید از آن ها جلوگیری شود : آب ، مرتع و آتش [ مواد سوختنی ] ؛ نیز فرمود : هر کس از [ بهره گیری از ] آب رودخانه ها و مراتع مانع شود ، خدا در قیامت نعمتش را از او باز دارد .

انحصار مراتع

امام کاظم سلام الله علیه   در پاسخ پرسش از بهره گیری از مراتع می فرماید : اگر زمین ، ملک شخصی باشد مالک می تواند از مراتع قرقگاه های زمین خویش جهت تأمین نیازمندی هایش ، بهره برداری کند .

از امام صادق سلام الله علیه   درباره فروش مراتعی که با آب های جاری آبیاری می شوند سؤال شد . آن حضرت تنها درباره آب مراتع فرمود : اگر مال کسی باشد ، او می تواند از آن برای کشاورزی استفاده کند ، بنابراین فروش و تصرف مراتع [ ملی ] جایز نیست .

منبع: مفاتیح‌الحیات – اثر آیت‌الله جوادی آملی

 

 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

برای برقراری امکان تعامل با شما کاربر محترم خواهشمند است شماره همراه خود را در فیلد مربوطه وارد نمایید.شماره موبایل شما در سایت منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا