آب و هوا و خاک حاصلخیز – بخش دوم
درختکاری و جنگل ها
شایسته است مسلمانان نسبت به کاشتن و حفظ درخت کوتاهی نکنند ، زیرا درختان در سالم سازی و پاکیزگی هوا تأثیر ویژه دارند . اهتمام اسلام به درختکاری و افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمر بخش ، کاملأ در متون دینی مشاهده می شود ؛ به گونه ای که گاهی کاشتن درخت ، در ردیف بهترین و مقدس ترین کارهای خیر قرار می گیرد ، چنان که از رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم در ضمن حدیثی آمده است که درختکاری را در کنار تعلیم دانش ، ساختن مجلس ، به ارث گذاشتن قرآن یا کتاب علمی سودمند دیگر و … قرار داده است که اهتمام آن حضرت به درختکاری را می رساند . در اسلام ، هم دربارۀ نگهداری درخت و آبیاری آن دستور رسیده و هم از قطع آن نهی شده است . پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم فرمودند : هر کس درخت طلح و سدر [ درخت نیاز به آب ] را سیراب کند ، گویا انسانِ مؤمنِ تشنه را سیراب کرده است .
درباره قطع درخت نیز از آن بزرگوار چنین آمده است : هر کس [ بی جهت ] درخت سدری را قطع کند خدا سرش را در آتش فرو می برد .
از امام صادق سلام الله علیه نیز چنین آمده است : درخت های ثمردهنده را قطع نکنید که [ اگر چنین کنید ] خدا سخت بر شما عذاب فرو می ریزد . همچنین از امیرمؤمنان سلام الله علیه نقل شده است : از عوامل افزایش عمر رها کردن آزار دیگران ، احترام به پیران ، صله رحم و اینکه از بریدن درخت سبز پرهیز شود ، مگر برای ضرورت ، چنان که از امام صادق سلام الله علیه نقل شده است : بریدن درخت خرما روا نیست ؛ همچنین حفظ درخت برای مناطق کم درخت و بیابانی را ، سودمند تر معرفی کرده ، فرمودند : درخت ( سدر ) در مناطق بیابانی روا نیست ، چرا که درخت ، درآن مناطق کم است . از امام رضا سلام الله علیه نیز نقل است که قطع درخت ( در صورت نیاز ) با تبدیل و جایگزینی ، مانعی ندارد و فرمودند : امام کاظم سلام الله علیه درخت سدری را قطع کرد و درخت انگوری را جای آن کاشت .
اهمیت درختکاری
اهمیت درختکاری چنان است که رسول خدا سلام الله علیه درباره آن فرمود : اگر نهالی در دست یکی از شماست و در آستانه برپایی قیامت به اندازه کاشتن آن فرصت دارد ، آن را بکارد .
امام صادق سلام الله علیه می فرماید : امیر مؤمنان سلام الله علیه با خود بارهای هسته خرما را حمل می کرد . پرسیدند : ای ابوالحسن ! چه چیزی همراه داری ؟ فرمود : اگر خدا بخواهد درخت خرماست ، پس آن ها را کاشت و هسته ای را فرو نگذاشت .
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : بهترین [ و با برکت ترین ] چیز ، درخت خرماست ، هر کس آن را فروخت پولش را همچون خاکستری بر باد رود ، مگر اینکه چیزی جایگزین آن کند .
نکته : درخت خرما ( نخل ) در محیط مناسبش جزو باقیات صالحات است ؛ ولی این ویژگی اختصاص به نخل ندارد ، بلکه در هر محیطی ، نشاندن درخت مفید و مناسب آن محیط ، می تواند باقیات صالحات باشد .
ویژگی ها و آثار درختکاری
- کسب حلال بودن آن : امام صادق سلام الله علیه می فرماید : کشاورزی ودرختکاری کنید . به خدا سوگند کاری حلال تر و پاکیزه تر از آن نیست .
- صدقه بودن محصول آن : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : اگر مسلمانی درختی بکارد و پرنده ، انسان یا حیوانی از میوه آن بخورد برایش صدقه به شمار می آید . در حدیث دیگر از آن حضرت صلی الله علیه و اله و سلم آمده است : هرکس کشت کند و پرونده ای از آن بخورد ، برای او صدقه شمرده می شود .
- پاداش به اندازه محصول آن : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : هرکس درختی بکارد ، خدا به اندازۀ محصول آن ، برایش پاداش می نویسد .
- ادامه بهره مندی از آن پس از مرگ : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : پنج گروه اند که در گور هایشان به سر می برند ؛ لیکن ثواب و پاداش کارهایشان به دیوان و نامه عملشان جاری می شود … [ یکی از آن ها ] آن که نخلی نشانده است .
نکته : البته چنان که گفته شد موارد یاد شده حصر اضافی و نسبی است نه مطلق و نفسی ، بنابراین هر کار نیک ماندنی از کسی بر جای مانده باشد ، تا اثر آن موجود باشد پاداش آن به دیوان عمل صاحب آن کار می رسد .
امام صادق سلام الله علیه هم می فرماید : از چیزهایی که مؤمن پس از مرگش از آن ها بهره مند می شود نهالی است که آن را کاشته است .
نکته : فضایل و پاداش ها در این روایات فقط برای امور فردی نیست ؛ تا خود فرد بهره ببرد بلکه ترغیب و تشویق به امور اجتماعی است ؛ تا دیگران از حاصل این کارها سود ببرند ؛ در حالی که خود شخص نیز سود می برد .
آلوده نکردن زیر درختان
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم مسلمانان را از تخلّی در زیر درختان میوه یا نخلی که از خرما دارد نهی کرده است ؛ زیرا فرشتگان گماشته شده بر آن درختان ، در آنجا حضور دارند . این دو حدیث دیگر از تخلّی در محل ریزش میوه ها و زیر درختان میوه دار نهی شده است ؛ چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم همگان را از ادرار کردن در زیر درختان میوه نهی کرده است .
فضای سبز و مراتع
ایجاد فضای سبز
تأثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت انسان و سلامت محیط زیست ، مورد تأکید روایات است . پیش از انتقال روایات لازم است به این نکته عنایت شود که ارزش فضای سبز و ایجاد آن ، به بهره برداری شخصی اختصاصی ندارد ، از این رو کاشتن برای بهره برداری حیوانات و پرندگان هم ارزش دارد ، بلکه آنجا که کشاورز یا باغدار ، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره مندی شخصی ناامید است ، به ایجاد فضای سبز ترغیب شده است .
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرمود : سه چیز مایه روشنی دیده اند : نگاه به سبزه و به آب روان و به روی نیکو . اگر جلوه و روشنایی چشم افراد در دیدن فضای سبز و آب روان است ، معلوم می شود که ایجاد و حفظ پارک و بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف ، مطلوب اسلام است ؛ نه در ایجاد آن کوتاهی رواست و نه در حفاظت از آن قصور سزاست و نه در نگهداری منابع زیست محیطی و مراتع و مزارع گل و گیاه ، سنتی بجاست . اگر فضای سبز با زرع یا افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمر بخش همراه است ، خیر مضاعف محسوب می شود .
در ایجاد فضای سبز ، گل و گیاه نمود نمود ویژه دارند ؛ امیر مؤمنان سلام الله علیه دربارۀ اهتمام پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم به گل و گیاه فرمود : رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم با دو دستش گل محمدی به من هدیه کرد . چون آن را بوییدم فرمود : این گل ، پس از برگ و گل درخت مُورد ، بهترین گل بهشتی است .
پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم نسبت به بوی خوشِ گل اظهار علاقه می کرد و می فرمود : یکی ازچیز هایی که از دنیای شما محبوب من است بوی خوش است . همچنین برای ترغیب به بوی خوش و تشویق به ایجاد فضای عطر آگین ، فرمود : اگر خدا به بهشتیان اذن تجارت می داد ، به تجارت پارچه و عطر می پرداختند . کنایه از اهتمامبه محیط سالم و هوای پاک و معطر است که در سایه رعایت اصول زیست محیطی فراهم می شود .
چون بوی خوش ، محبوب خداست و حبیب خدا ، دوستدار اوست ، رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم فرمود : محبوب من از دنیای شما ، بوی خوش است .
آثار نگاه به سبزه
امام صادق سلام الله علیه می فرماید : نگاه کردن به [ جنگل و ] سبزه چهره را نورانی و درخشان می کند.
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرماید : نگاه کردن به سبزه دیده را روشنی بخشد ؛ در سخن دیگر می فرماید : نگاه کرده به سبزه نشاط آور است .
اشتراک مسلمانان در مراتع و آب رودخانه ها
مراتع از منافع عمومی است که براساس روایات ، مسلمانان در بهره گیری از آن ها شریک اند . امام کاظم سلام الله علیه می فرماید : مسلمانان در [ بهره برداری از ] آب و آتش و علوفه های بیابانی شراکت [ و سهم ] دارند .
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نیز سه چیز را از اموال عمومی دانسته ، فرمودند که نباید از آن ها جلوگیری شود : آب ، مرتع و آتش [ مواد سوختنی ] ؛ نیز فرمود : هر کس از [ بهره گیری از ] آب رودخانه ها و مراتع مانع شود ، خدا در قیامت نعمتش را از او باز دارد .
انحصار مراتع
امام کاظم سلام الله علیه در پاسخ پرسش از بهره گیری از مراتع می فرماید : اگر زمین ، ملک شخصی باشد مالک می تواند از مراتع قرقگاه های زمین خویش جهت تأمین نیازمندی هایش ، بهره برداری کند .
از امام صادق سلام الله علیه درباره فروش مراتعی که با آب های جاری آبیاری می شوند سؤال شد . آن حضرت تنها درباره آب مراتع فرمود : اگر مال کسی باشد ، او می تواند از آن برای کشاورزی استفاده کند ، بنابراین فروش و تصرف مراتع [ ملی ] جایز نیست .
