اما و اگرهای واردات و تولید تراریخته‌ها

 محصولات تراریخته، به محصولاتی گفته می‌شود که دستکاری ژنتیکی، موجب تغییر وضعیت عادی آنها شده است. به عبارتی ساختار ژنتیکی یک محصول از طریق مهندسی ژنتیک تغییر کرده و این تغییر به طور معمول برای ارتقاء مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری‌های گیاهی، همچنین افزایش بهره‌وری آن در کشاورزی صورت گرفته است. به طور نمونه انتقال ژن یک حیوان مقاوم به سرما، به میوه گوجه‌فرنگی، با شرایطی سبب مقاومت گوجه دستکاری شده (تراریخته) نسبت به سرما خواهد شد. با این رویکرد آمریکا، برزیل، کانادا و آرژانتین حدود 90درصد محصولات تراریخته دنیا را تولید می‌کنند، آن هم در شرایطی که امکان بروز برخی مشکلات برای سلامت انسان و محیط زیست موجب شده تا 28کشور عضو اتحادیه اروپا از جمله آلمان، فرانسه، هلند، قبرس، یونان، سوئیس، همچنین چهار کشور آمریکایی شامل بلیز، پرو، اکوادور، ونزوئلا استفاده از محصولات تراریخته را ممنوع اعلام کنند. در آسیا نیز در چهار کشور ترکیه، قرقیزستان، بوتان، عربستان سعودی و در آفریقا دو کشور الجزیره و ماداگاسکار مقررات مربوط به ممنوعیت تولید و واردات این محصول اجرایی می‌شود. این در حالی است که واردات و تولید محصولات مذکوردر ایران مدتی است، به موضوعی قابل بحث میان کارشناسان، صاحب‌نظران و مسئولان دستگاه‌های مختلف تبدیل شده و هریک در این زمینه برای خود مستندات و توضیحاتی ارائه می‌دهند که قابل تامل است. در این میان هر چند که رسول دیناروند، رییس سازمان غذا و دارو بیان کرده است که استفاده از محصولات تراریخته مخاطره آمیز اما قابل ارزیابی است و بدون ارزیابی ایمنی اجازه ورود این محصولات را به بازار داده نخواهد شد، اما پرداختن به این موضوع در برنامه ششم توسعه به نوعی مهر تایید دولت برای تولید یا واردات چنین محصولاتی است.

البته وزارت جهاد کشاورزی در این باره پیشنهاداتی ارائه داده و دولت نیز آن را تصویب کرده است تا امکان استفاده از این علم و فناوری در کشور وجود داشته باشد، آن هم درشرایطی که به نظر می‌رسد ابتدا باید آزمایشات لازم در این زمینه صورت گیرد تا با استناد به نتایج حاصل شده بتوان درباره محصولات مورد نظر سخن گفت و تصمیم گرفت.

با این وجود تبدیل ایران به یکی از بزرگترین وارد کنندگان محصولات تراریخته در حالی توسط بهزاد قره یاضی، رییس انجمن علمی ایمنی زیستی عنوان می‌شود که در یک مقایسه اجمالی درمورد تصمیمات دولت در این حوزه و مروری بر اخبار سال‌های گذشته ما را به خبری می‌رساند که نشان می‌دهد؛ 17سال قبل محمدجواد ظریف، وزیر کنونی امور خارجه در نامه‌ای که به دفتر رییس جمهور وقت نوشت نسبت به عوارض محصولات دستکاری شده ژنتیکی هشدار داد و اینکه« این محصولات دستکاری شده ژنتیکی می‌تواند به‌عنوان سلاح علیه کشور مورد بهره‌برداری قرار گیرد. به‌طوری که تولیدکنندگان این محصولات قادرند به‌عنوان مثال با نصب ژن عقیمی روی گندم، نسلی از یک کشور را عقیم سازند.»

هرچند که نتایج تحقیقات دانشمندان در برخی کشورها نشان می‌دهد در ساکنان مجاور به مزارع و روستاهایی که بذرهای تراریخته کشت می‌شود، عوارضی چون حساسیت‌های شدید پوستی، آلرژی شدید دستگاه ایمنی بدن، صدمه به مخاط به ویژه بویایی و تا 90درصد تخریب پروتئین سلولی و بروز سرطان‌های مختلف مشاهده شده است. ولی موافقان این ایده براین نکته تاکید دارند؛ وارد کردن ژن‌های فراوان مربوط به صفات مختلف به ده‌ها گونه گیاهی مانند گندم، جو، گوجه‌فرنگی، ذرت، سیب زمینی، سویا، پنبه و چغندرقند موجبات اصلاح یا بهبود فرآورده‌های کشاورزی را فراهم می‌آورد، همچنین احیای مراتع و جنگل‌ها و حفظ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق کویری و بیابانی از دیگر مزایایی است که توسط این عده عنوان می‌شود..

اما فراموشی محصولات سالم و ارگانیک دربرنامه‌ریزی‌ها نیز موضوع دیگری است که نباید از آن غافل ماند. زیرا که براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار بود تا پایان برنامه پنجم توسعه دولت نسبت به تولید محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک اقدام کند که متاسفانه این مساله در فهرست اولویت‌ها قرار نگرفت و تنها به میزان ناچیزی محقق  شد. علاوه براین نبود سرمایه گذاری مناسب در زمینه تولید محصول سالم و ارگانیک موجب شد با وجود هدف گذاری تولید 25درصد محصولات کشاورزی به این شیوه تنها 15 تا 20هزار هکتار از زمین های کشاورزی با این روش کشت شدند.

حدود سه ماه قبل بود که رحمت الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با اشاره به اینکه وزارت بهداشت به عنوان رکن اصلی در تائید یا تائید نکردن سلامت انسانی محصولات تراریخته تاکنون به صورت جدی به موضوع وارد نشده است از تعیین نکردن موضع مشخصی توسط این وزارتخانه در خصوص موضوع مذکور انتقاد کرد. انتقادی که شاید موجب شد تا دوماه و نیم بعد سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت به این توضیح اکتفا کند که محصولات تراریخته را «نفی» یا «حمایت» نمی‌کنیم. البته وی به این موضوع نیز اشاره داشته است که ابتدا باید توجه کرد که محصولات تراریخته به طور کل در دنیا محکوم نیست، بلکه علمی است که فواید و معایب خاص خود را دارند. در عین حال این محصولات هم مزایا و موارد مصرف حمایتی دارند و هم دارای مضراتی هستند که باید از آنها جلوگیری شود. به عنوان مثال مخازن ژنتیکی ما در حوزه غلات به طور کامل طبیعی است و اجازه نمی‌دهیم که آلودگی برای آنها ایجاد شود.

چندی بعد نیز ایرج حریرچی، سخنگوی این وزارتخانه در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره موضوع تراریخته و اینکه چرا وزارت بهداشت سلامت آن را تأیید کرده است، توضیح داد که به هر حال با توجه به جمعیت امروز دنیا روش‌های کنونی برای تأمین غذا پاسخگو نیست و همه به دنبال آن هستند تا محصول غذایی بدون سم یا کود تهیه شود. این درحالی است در ایران هم تهیه موادغذایی با نگاه به جمعیت بالا با این ایده‌آل امکانپذیر نیست. بنابراین مسئله محصولات تراریخته مطرح می‌شود. همه این اظهار نظرها باعث شد تا موضوع تبلیغ و ترویج محصولات تراریخه به تدریج مناقشه‌بر‌انگیز شده و به بحثی مهم بین کارشناسان و اساتید دانشگاه از یک‌سو و مدیران وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی از سوی دیگر تبدیل شود. ین اظهارنظرهای تاجایی پیش رفت که حسینعلی شهریاری، عضو کمیسیون بهداشت عنوان کرد؛ اصرار وزارت بهداشت بر سالم بودن محصولات تراریخته مستندات علمی ندارد و تبلیغ محصولات تراریخته در کشور، مشکوک است.

اگر به واقع مصرف این محصولات بی‌خطر است، چرا در کشورهای اروپایی و آمریکا مصرف آن تبلیغ و ترویج نمی‌شود؟ بنابراین بهتر است در این زمینه از شتابزدگی پرهیز شود. واقعیت این است که بعد از سال 2013، اعتراضات بین المللی بسیاری از جوامع را نسبت به مخاطرات و مسائل پشت پرده محصولات تراریخته حساس کرد و از این زمان به بعد ارزیابی مخاطرات تراریخته‌ها روی  محیط زیست و سلامت جوامع مورد توجه بیشتر قرار گرفت که به تبع آن در ایران نیز عده‌ زیادی نسبت به این مساله حساس شدند و همه این‌‌ها نشان می‌دهد که برای تایید یا رد تولید چنین محصولاتی باید مزایا و معایب آن را روی کفه ترازو قرار داد و سپس با استناد به تحقیقات علمی بومی در این زمینه نتیجه گرفت.