تدابیر شیرخواران
به مناسبت ۱۰ مرداد ماه شروع هفته جهانی شیردهی
شیردادن مادر
بهترین غذاها برای نوزاد شیر و بهتر از همۀ شیرها شیر مادر است، چرا که از خون او نموّ کرده؛ همان خون است که رنگ شیر گرفته و به تدریج در پستان برای طفل ذخیره شده در حقیقت مادر و فرزند بدنی واحد بوده اند که از هم جدا شده اند و پستان هم برای این عمل خلق شده است.
شیر مادر چون از همه جهت مناسب تر به حالت طفل است باعث می‌شود طفل زودتر رشد کند چنانچه طبیعت جمیع حیوانات است که از پستان مادر خود شیر می خورند و برای مادر هم چنانکه مذکور خواهد شد؛
شیردادن به طفل فوایدی دارد. از دادن شیر مهر مادری بیشتر شده، تحمّل زحمات و مشقّت ها بیشتر می‌شود که هیچ دایه ای طاقت تحمّل آن‌ها را ندارد، و باعث می‌شود میل طفل به مادر زیاد می‌شود و در حقیقت شیر مادر، حقّ طفل است، اگر به او ندهند حقّ او را غصب کرده اند.
خاصّه نسبت به چنین مظلوم بی زبانی. اگر مادر به طفل شیر ندهد نصف تکلیف مادری خود را به عمل نیاورده، با او بدتر از حیوانات و طیور کرده است که غذای دهان خود را به بچۀ خود می‌دهند بلکه آن را خورد کرده به حلق جوجه خود می ریزند تا بزرگ شود.
بعضی مادرها از خوف این که نقصی در جمال و در سایر حالات آن ها ظاهر شود از شیردادن به طفل خود روی گردانند و این خوف بی جایی است، بلکه وجیه تر و زیباتر می شوند.
احیاءالاطفال حکایت هایی را دربارة شیر دادن با میل و اراده مادر دارد که در این بخش دو حکایت از آن نقل می‌گردد:
«شیر مایعی است که خداوند آن را به پستان فرستاده که از آنجا دفع شود و مادر را از بعضی از امراض که ممکن است بعد از وضع حمل دچار آن گردد محفوظ می نماید.
چنانچه ملاحظه کرده ایم در مدّت چند روز پستان ها بزرگ شده پر از شیر می‌شود و اسباب استراحت رحم و اجزای آن شده که برای حفظ صحّت زن بسیار مفید است و اگر در ابتدا آن را ندوشد و در روزهای بعد به طفل ندهد گاهی پستان متورّم شده و دردناک می‌گردد و مدّتی او را مبتلا می‌کند مگر اینکه مادر مریض شود یا عذر دیگر داشته باشد.
البته باید مادر راضی به شیر دادن باشد و با کمال میل خود طفل را شیر بدهد و اگر به زور او را به شیردادن وادارند، احتمال خطر هم برای خود و هم برای طفل او می‌رود چنانچه زنی دو فرزند اول خود را شیر داده و آن‌ها را خوب تربیت و بزرگ کرده بود،
ولی برای فرزند سوم میل نداشت شیر بدهد او را مجبور کردند مدّتی نگذشت که ضعف بر وی مستولی شده مبتلا به مرض سِل شد، به اجبار شیردادن را ترک کرد، کم کم حال او خوب شد و هکذا از این قبیل زیاد دید شده است.
زنی مبتلا به ذات الرّیه شد او را از شیردادن به طفل منع کردند مرض او شدّت کرد و هر چه در علاج او کوشیدند ثمری نداشت.
روزی طفلش زیاد گریه می کرد او را گرفت تا شیر دهد شیر به پستانش آمد طفل را رها نکرده دوباره شیر داد و حالش بهتر شد اطرافیان او که این حالت را دیدند طفل را به او واگذاشتند چندین مرتبه که شیر داد درد مزمن او علاج یافت.»
در کتاب میزان الطب دربارة کمبود شیر آمده است: «در قلّـةُ اللَّبن؛ یعنی کمی شیر. و آن را سه سبب است:
یکی، کم شدن خون و دلیل بر آن، کثرت استفراغ خون است یا اطالت(طولانی شدن) مرض.
دوم، کثرت خون؛ زیرا که چون وی بیشتر آید، هاضمۀ ثدی را عجز درهضم رو نماید.
سوم، فساد خون از سوء مزاج ساذج بود یا مادی و دلایل این از سوء مزاج ظاهر است.»
امام على (عليه السلام (فرموده اند: هیچ شيرى براى تغذيه كودك، پر بركت¬تر از شير مادر نيست.
امام صادق (عليه السلام): حداقل شيردهى،21 ماه است و آنچه از آن كاسته شود، ستمى است بر نوزاد.
شير مادر براي نوزاد از هر شير ديگري بهتر است، زيرا بيشتر از هر غذاي ديگر، به گوهر غذايي شيرخوار، كه در زندگي جنيني به او مي رسد شباهت دارد.
منظور خون حيض مادر است كه بعداً به صورت شير مادر در آمده است و نوزاد با آن بيشتر مانوس است و آن را با اشتهاي بيشتري مي خورد.
حتي به تجربه ثابت شده است كه در دهان گرفتن نوك پستان در دفع آزار شيرخوار بسيار سودمند است.
بايد روزي دو يا سه بار به نوزاد شير داد و نبايد از اول شير زياد به وي بدهند، بهتر آن است كه درنخستين مرحله و تا موقعي كه مادر اعتدال مزاج خود را باز يابد شير يك زن ديگر به جز مادر نوزاد به او برسد.
بسيار بجاست كه قبل از شير دادن به بچه دهان او را با عسل اندود و بعداً به او شير داد. اگر بخواهند در آغاز روز به بچه شير دهند، بايد پستان را قبلاً دو يا سه بار بدوشند و آنگاه در دهان نو زاد بگذارند،
بخصوص موقعي كه نقصي در شير باشد. اگر شير زن شيرده بد و تندمزه باشد نبايد تا خود غذايي نخورده است به بچه شير بدهد.
روش‌های افزایش شیر
بر اساس کتاب میزان الطب 3 علت عمده برای کم بودن شیر مادر وجود دارد:
✔️ کم خونی مادر که علاج آن استفاده از مواد غذایی مناسب برای رفع کم خونی است.
✔️ پر خونی مادر که علاج آن فصد وحجامت می باشد.
✔️ فساد شیر مادر که ناشی از سوء مزاج مادر است و باید اصلاح مزاج مادر توسط طبیب صورت پذیرد.
قبل از ورود به بحث اصلی، باید به این نکته توجه داشت که غذاهایی که در هر زن شیرده باعث افزایش شیر می شوند؛ ممکن است با زنان دیگر کمی متفاوت باشد؛
به نحوی که دوا یا غذایی که در یک نفر باعث افزایش فراوان شیر می‌شود؛ ممکن است در دیگری اثر چندانی نداشته باشد. آنچه در پی می آید، دستوراتی است نسبتاً عمومی که در اکثر موارد، مفید واقع می‌شود:
آرامش روحی از مهمترین عوامل تاثیرگزار در کیفیت و کمیت شیر مادران است.
استرس، علاوه بر کم کردن میزان شیر، کیفیت آن را نیز دچار تغییراتی خواهد کرد که می‌تواند باعث کاهش تمایل نوزاد به مکیدن پستان شود که این مساله، خود دور باطلی را به وجود می آورد که به کاهش بیشتر شیر منجر خواهد شد.
این نکته ساده، متاسّفانه در بسیاری از مواقع از سوی ما طبیبان، مغفول واقع می‌شود و تنها به تجویز دوا های شیرافزا به این مادران اکتفا می کنیم؛
و این در حالی است که حتّی در فرهنگ عامّه می‌توان نشانه هایی دالّ بر اعتقاد مردم به این نکته بدیهی را جستجو کرد؛ که نمونه بارز آن، این طعنه عامیانه است که:«حرص نخور؛ شیرت خشک می‌شود». بنابراین ابتدا آرامش روحی مادر را تامین کنید.
یبوست، به طور مستقیم، شاید کمتر روی میزان شیر تاثیر بگذارد امّا قطعا کیفیت آن را کاهش خواهد داد.
چرا که یبوست باعث می شود به خاطر حرکت کند ثقل غذا (مدفوع) در روده های کوچک و بزرگ بخش مائی و لطیف مدفوع نیز که دفعی است جذب شود و خون فاسد شده و بنابراین شیر مادر نیز دچار فسادی در ماهیت شده و کودک وی را آزار خواهد داد پس مادران شیرده بایستی مراقب یبوست باشند.
تعادل هورمونی مادر را تامین کنید.
بسیاری از ناتوانی های مادران در تامین شیر کافی برای فرزندانشان، به عدم تعادل و به ویژه کمبود هورمون‌های زنانه در ایشان مربوط می‌شود. این مشکلات در بین زنان امروزی بسیار شایع است بنابراین و با اعمال روش‌های مناسب، مشکلات هورمونی پس از زایمان را حلّ کنید.
به تغذیه مادران در دوران شیردهی توجّه کافی داشته باشید.
مادر باید مصرف غذاهای باکیفیت را مدّنظر قرار دهد تا افت بدنی ناشی از دوران بارداری را سپری کند؛ به ویژه هرگونه نشانه ای مبنی بر کم خونی باید به طور جدّی پیگیری شود.
متاسّفانه بسیاری از مادران جوان، به جای آن که به فکر سلامت خود و نوزاد دلبندشان باشند؛ به دنبال به دست آوردن تناسب اندام از دست رفته!
هستند و در دوران شیردهی اقدام به گرفتن رژیم می کنند که کاری است بسیار ناپسند و غیرعلمی که می‌تواند علاوه بر محرومیت نوزاد از شیر باکیفیت و کافی، عوارض ناگواری ازجمله ریزش موی شدید مادر را به دنبال داشته باشد و این در حالی است که خود شیردهی، یکی از مهمترین عوامل بازگشت وزن مادر به حالت سابق است.
مکیدن سینه از سوی کودک، مهمترین عامل تحریکی ترشّح شیر است بنابراین از کارهایی که تمایل او به پستان مادر را کم می کنند؛ خودداری کنید.
در واقع، شیر دادن نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید می‌شود که کودک شیر بخورد و میزان شیری که کودک می‌خورد به بدن مادر می‌فهماند که باید چه مقدار شیر تولید کند.
اگر کودک کمتر شیر بخورد، بدن مادر هم شیر کمتری تولید خواهد کرد.در این رابطه به نکات ذیل توجّه کنید.
اگــر چــه ورزش مــنـظـم و در حـد مـتعادل در زنـانی که قبل از بارداری از نظر جسمانی متناسب بوده اند مانعی برای شیردهی نیست اما پس از فعالیت بدنی شدید مادر شیرده، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، ممکن است طعم تلخی در شیر ایجاد شود و شیرخوار از خوردن شیر امتناع کند.
ضمن توصیه به خودداری از هرگونه فعّالیت سنگین (به ویژه در روزهای نخست پس از زایمان)، در این مواقع لازم است مادر قبل از شیردادن، سینه خود را بشوید و اگر هنوز کودک مایل به شیر خوردن نیست مقدار کمی از شیر خود را قبل از تغذیه شیرخوار بدوشد و دور بریزد.
مصرف نوشابه های کافیین دار اعم از چای، قهوه، کوکاکولا و … ممکن است سبب تحریک پذیری، بی اشتهایی و کم خوابی شیرخوار شود.
مصرف برخی غذاها مانند سیـر، انواع کلـم، پـیاز، مارچوبه، تربچه و یا غذاهـای پرادویه و پـر چاشنی ممکن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر سبب تمایل نداشتن شیرخوار به شیرخوردن شود.
با توجه به تاثیر برخی مواد غذایی بر طعم شیر، در صورتی که شیر خوار از شیر خوردن امتناع می‌کند بهتر است مادران از مصرف این مواد خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند.
هر شیشه شیر خشک، آب، آب میوه و هرگونه خوراکی جز شیر که به کودک می دهید؛ به همان اندازه از شدّت و مدّت مکیدن سینه از سوی شیرخوار کم می‌شود و این باعث می‌شود که بدن مادر شیر کمتری تولید کند. بنابراین سعی کنید از 4-6 ماهگی، غذایی غیر از شیر به فرزند خود نخورانید.
تغذیه با شیشه: برای کودک، مکیدن شیر از شیشه راحت تر از مکیدن شیر از سینه مادر است؛ بنابراین، تغذیه کودک با شیشه باعث می‌شود که کودک سینه را به خوبی نگیرد و ترجیح دهد که برای راحتی بیشتر با شیشه تغذیه کند.
پستانک: مکیدن پستانک باعث می‌شود که کودک با نحوه شیر خوردن از سینه مادر مشکل پیدا کند و همچنین باعث می‌شود مقدار زمانی که کودک با سینه مادر ارتباط برقرار می‌کند کمتر شود؛
در نتیجه، میزان شیر مادر کاهش می یابد البته خوردن پستانک باعث ایجاد اختلالات در شکل گیری دندان ها و فک بالا می‌گردد و کار خوبی نیست.
کودک خواب آلوده: در چند هفته اول، برخی کودکان غالبا می‌خوابند و خیلی کم تقاضای شیر می‌کنند؛ اما شما در هر صورت هر دو ساعت یک بار در روز و هر ۴ ساعت در شب به کودک شیر دهید تا میزان شیرتان کم نشود.
زمان بندی برای شیردهی: نباید طبق زمان بندی خاصی به کودک شیر داد. اگر هر وقت که کودک احساس گرسنگی بکند، به او شیر دهید، شیرتان افزایش پیدا می‌کند؛
اما زمانبندی مشخص برای شیردهی به تولید و ازدیاد شیر لطمه وارد می‌کند. زمانبندی برای شیردهی، چنانکه در بند قبل گفتیم، تنها در چند هفته اوّل و آن هم برای کودکانی که زیاد می خوابند باید اجرا شود.
قطع شیردهی مادر: قطع شیردهی به هر دلیل که باشد(حتّی به صورت موقّت و کوتاه مدّت) به تولید شیر و میزان آن آسیب می‌رساند.
همچنین، باعث می‌شود که چربی موجود در شیر که موجب وزن گرفتن کودک و پر انرژی ماندن او در بین فواصل شیردهی می‌شود ــ به او نرسد.
تناوب در مکیدن پستان ها: اگر تمایل دارید که شیر شما افزایش یابد، بگذارید کودک در هر وعده، از یک سینه به طورکامل تغذیه کند و سپس سینه دیگر را به او بدهید.
خستگی مادر از شایعترین علل کاهش تولید شیر خصوصاً در ۴ تا ۶ ماه اول شیردهی می‌باشد. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا در طول روز به اندازه کافی استراحت کند، حجم کارهای خود را کاهش دهد و از اطرافیان در کارهای خود کمک بگیرد.
حمایت همسر در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است. مهمترین توصیه در این بخش به مادران شیر ده آن است که عصرها، ۲ ساعت استراحت کنند تا شیر به اندازه کافی ساخته شود.
? تغذیه مناسب در دوران شیردهی
▪️ گندم را بو بدهید و با کنجد و خشخاش و نبات، قاووت درست کرده میل کنید.
▪️ خوردن سیراب شیردان گوسفند، همراه با آب آن همه روزه عصرها.
▪️ کباب پستان گوسفند.
▪️ خوردن کاهو با سرکه شیره.
▪️ استفاده از بعضی سبزی های خودرو در غذاها؛ مانند شنگ، غازیاقی و …
▪️ رازیانه یکی از بهترین دوا ها برای افزایش شیر مادر است. رازیانه علاوه بر ایجاد تعادل هورمونی در مادر، محرّک بسیار خوبی برای ترشّح شیر است؛ امّا می‌تواند خونریزی دوره نفاس را تشدید کند بنابراین شروع مصرف آن باید پس از این دوره باشد.
▪️ راه های معمول استغاده از این دوا عبارتند از: قاووت از مخلوط مساوی تخم رازیانه و نبات، روزی یکی دو قاشق چایخوری؛ دم کرده یا جوشانده تخم رازیانه، یک قاشق غذاخوری در روز؛
▪️ و یا عرق رازیانه، روزی دو بار و هربار نصف استکان چایخوری. دوا ی بدل یا مشابه رازیانه، بومادران است. در غیاب این دو، مصرف تخم شوید هم می‌تواند مناسب باشد.
نکته: بسیاری از مادران نگران این هستند که مصرف رازیانه یا دوا های مشابه، باعث تغییرات هورمونی در فرزندانشان شود. باید به این مادران اطمینان خاطر داد که مصرف چند ماهه این ترکیبات مشکلی از این جهت ایجاد نمی کند.
جوانه گندم منبع سرشار ویتامین E است و در ایجاد تعادل هورمونی و افزایش شیر مادر، یک دوا ی فوق العاده. روزی یکی دو قاشق مربّاخوری از گرد خشک شده یا پنج شش قاشق غذاخوری جوانه گندم تازه را به هر نحو که دوست دارید؛ میل کنید.
سیاهدانه: ۱۰۰ گرم سیاهدانه را آسیاب کرده بلافاصله با یک شیشه بزرگ عسل (شیشه¬های ۹۰۰ گرمی عسل) مخلوط کنید و روزی ۳ قاشق چای خوری میل کنید.
مصرف زیره به خصوص زیره سبز(در غذاها یا به صورت فرنی) یا مصرف آویشن.
برخی دیگر از دوا هایی که باعث افزایش شیر می شوند: تخم شاهتره، گلپر، بالنگو، زنیان، تخم ریحان و …، می توانید این دوا ها رابه دلخواه انتخاب کرده با نبات، مخلوط و آسیاب کرده میل کنید.
?مصرف مغزهای خام؛ به خصوص پسته، بادام و فندق.
مصرف شیر گاو تازه و محلّی همراه با عسل، خرما یا شیره.(به شرط عدم حساسیت نوزاد)
مصرف آب میوه¬های طبیعی که در منزل تهیه شده و با عسل شیرین شده باشد(در مجموع، بهتر است مصرف خوراکی های آبکی در دوران شیردهی کمی افزایش یابد).
خوراک کله پاچه به خصوص پاچه گوسفند.
مصرف انواع آش و شوربا که در آن ها، انواع بلغور، زیاد به کار رفته باشد و به ویژه خوردن هلیم.
مصرف مالت جو.
آب عسل: در یک لیوان آب، یک تا یک و نیم قاشق غذاخوری عسل را حل کرده کمی آب لیموترش تازه (و نه آبلیمو) به آن اضافه کرده و روزی دو سه لیوان، خنک و جرعه جرعه میل کنید. این نوشیدنی معجزه گر، علاوه بر رفع مشکلاتی ازجمله کم خونی، تاثیر مناسبی در افزایش شیر خواهد داشت.
پوست تخم مرغ خام را دور نریزید؛ آن را شسته، خشک کرده و آسیاب کنید و روزی یکی دو قاشق چایخوری از آن را با کمی عسل مخلوط نموده میل کنید. این دوا ، علاوه بر افزایش شیر، در افزایش تراکم استخوان ها نیز بسیار عالی عمل می‌کند.
شیر بادام یک مکمّل خوب برای افزایش شیر است: ۱۰ عدد مغز بادام خام پوست کنده را با یک لیوان آب و ۳ قاشق غذاخوری عسل، ۵ دقیقه در مخلوط کن، مخلوط کنید تا معجون یکنواختی به وجود بیاید؛ این نوشیدنی پرخاصیت را خنک و جرعه جرعه میل کنید.
در افراد سرد مزاج خوردن رازیانه، شنبلیله، شوید و سیاه دانه.
در افراد گرم مزاج خوردن برگ خرفه و اسفناج.
به طور کلی خوردن مغز بادام و پسته،نارگیل،کنجد و شکر در این جهت مفید است. همچنین، ورزش، استحمام آب گرم و مصرف غذاهای خوشبو در جلوگیری از تولید شیر نامطلوب مؤثر است.
زمان و نحوه ی شیردهی
بهتر است از دو طرف طفل را خوابانده (به طور متناوب) و اگر مادر عادت دارد به صورت خوابیده به نوزاد خویش شیر دهد 1 بار راست و 1 بار از سمت چپ این کار را انجام دهد.
تا زمانی که نوزاد گرسنه نشده و طلب خود را با گریه و یا تکان دادن سر و باز کردن دهان نشان نداده نباید به او شیر داد زیرا سبب می‌شود هضم شیر دچار اختلال گردد.
