حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی – بخش دوم

بنام خداوند جان و خرد

حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی

مطالب پی در پی و متوالی که به صورت دوره ای به سمع و نظر مخاطبان می رسد تاریخچه ها و حکایات طبی است که رازی پزشک نامی ایران در هزار و اندی سال قبل بر اثر تجارب و مشاهدات خود بر روی بیماران برشته تحریر درآورده است. که در رساله ای به نام قصص و حکایات المرضی آمده است.

ادامه مقدمه:

در سال 1318 خورشیدی که بنده ناچیز از تألیفات کتاب «شرح حال و مقام طبی رازی » فراغت حاصل نمودم، به توصیه شادروان دکتر قاسم غنی رحمته اله علیه، یک جلد از تألیف خود را نیز جهت مرحوم پاول کراوس [1]دانشمند بزرگ آلمانی مقیم قاهره  ارسال داشتم، ایشان مکتوب محبت آمیزی جهت اینجانب مرقوم داشتند و ضمناً توصیه قرائت رساله آقای دکتر ماکس میرهوف را فودند[2]. پس از آن مرحوم ماکس میرهوف شخصاً یک جلد از رساله خود را جهت این بنده ارسال و با خط خود این رساله نفیس را بنام بنده موشح داشتند که از این محبت ایشان کمال سپاسگزاری را دارم.

بمجرد رسیدن این رساله که حاوی حکایات و تاریخچه های طبی رازی از روی نسخه خطی کتابخانه بدلیئان اکسفورد و متضمن ترجمه انگلیسی و حواشی و ملحقات بسیار مفید بود، دیدم آنچه را که میخواستم یافتم.

حال قبل از شروع به نگارش رساله متذکر میگردم که شادروان دکتر ماکس میرهوف که خدایش بیامرزد یادگارهای بسیار نفیسی از خود گذارده است و علاوه بر رساله مزبور که مذکور افتاد، نسخه چاپی از متن عربی نیز توسط مرحوم پاول کراوس تحصیل گردید.

رساله دکتر ماکس میرهوف چنانکه بیان گردید علاوه بر متن عربی از نسخه خطی کتابخانه بدلیئان اکسفورد، ترجمه انگلیسی حکایات و تاریخچه های طبی با حواشی و ملحقات و شرح کامل را نیز داراست.

بعدها رسالهای 1951و 1960 و 1963 میلادی که به اروپا رفتم، عین نسخه را در اکسفورد در کتابخانه بدلیئان مشاهده نمودم که شمه ای از آن در کتاب تألیفی خود بنام « مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمد بن زکریای رازی» که بسال 1339 شمسی از طرف دانشگاه طهران بشمارۀ 500 چاپ و انتشار یافته است متذکر گردیده ام.

غیر از رساله بالا که مورد استفاده بنده کمترین بود، از نسخه خطی کتاب حاوی کتابخانه آقای حاج حسین ملک[3] که در ابتدای آن حکایات مزبور را ضمیمه داشت نیز استفاده نموده ام. بدیهی است در تهیه این رساله از منابع و مآخذی دیگر که از نظر خوانندگان گرامی خواهد گذشت نیز استفادات زیادی بعمل آمده است. این بود شرح مختصری از تاریخ تهیه این رساله.

حال برویم بر سر سایر مطالب.

2- پزشکان ایرانی مخصوصاً پزشکان جوان توجه فرمایند- بیان این قسمت بیشتر برای پزشکانی است که کمتر به طب قدیم و مبانی آن آشنائی و توجه داشته و یا تصور مینمایند طب در دنیا مدیون زحمات و اکتشافات استادان مغرب زمین میباشد و هر وقت نام طب و طبابت در میان آید باید آنرا توام با اطباء مغرب زمین دانست. کسی نمی گوید که اینان در راه طب و اکتشافاتی که در این علم در عالم پیدا شده است شریک و سهیم نیستند بلکه معتقدیم که در حقیقت طب امروزی و پیشرفت کنونی آن که بدین پایه رسیده مرهون زحمات و فکر و نبوغ آنان بوده که احدی نمیتواند آنرا انکار کند اما از ذکر این نکته مهم نمیتوانیم خودداری کنیم و نکته مهم آن است که:

[1]  پاول کراوس مأسوف علیه از مستشرقین دانشمند آلمانی است، که صاحب مؤلفات زیادی در باب تمدن اسلامی می باشد.

درباره محمد بن زکریای رازی نیز مطالعات بسیار دقیقی نموده است. ابتدای وی در آلمان آلمان بمطالعات خود مشغول بود، بعداً به فرانسه و سپس بمصر مهاجرت کرده و در آنجا تحقیق و تتبع در ادبیات و تمدن عرب و اسلام را دنبال نمود. و ی از همکاران و دوستان و مصاحب بسیار نزدیک مستشرق معروف آلمانی ماکس میرهوف بوده و همچنین بامؤلف این رساله ارتباط علمی بسزا داشت. مجموعه ای از کتب «رسائل فلسفیه رازی» با حواشی و ملحقات چندی بسال 1939 میلادی چاپ نموده است که شامل یازده رساله فلسفی از رسالات رازی بدین شرح میباشد: «کتاب الطب الروحانی، السیره الفلسفیه، مقاله فی مابعد الطبیعه، مقاله فی امارات الاقبال  و الدوله، من کتاب اللذه، من کتاب العلم الهی، القول فی القدماء الخمسه، القول فی الهیولی، القول فی الزمان و المکان، القول فی النفس و العالم، المناظرات بین ابی خاتم الرازی و ابی بکر الرازی». وفات پاول کراوس بسال 1945 میلادی در قاهره اتفاق افتاده است.

[2] ماکس میرهوف فقید مزبور از دانشمندان بنام آلمانی بود و در اواخر عمر در مصر میزیسته، ویرا مولفات زیادی است که یکی از آنها تشریح همین کتاب تاریخچه های طبی رازی است:

که با حواشی و ملحقات بسیار گرنبهائی بسال 1935 میلادی برشته در آورده است. دیگر تصحیح و تشریح کتاب «شرح اسماء العقار» ابوعمران موسی بن عبیدالله الااسرائیلی القرطبی میباشد که بسال 1940 میلادی در قاهره بچاپ رسانده است.

[3] مقصود از کتابخانه ملی ملک کتابخانه ایست واقع در بازار حلبی سازهای تهران که آقای حاج حسین آقا ملک آنرا وقف آستان قدس رضوی نموده است.