حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی – بخش سوم

بنام خداوند جان و خرد

حکایات و قصه هایی از احوال بیماران مراجعه کننده به محمد ابن زکریای رازی

مطالب پی در پی و متوالی که به صورت دوره ای به سمع و نظر مخاطبان می رسد تاریخچه ها و حکایات طبی است که رازی پزشک نامی ایران در هزار و اندی سال قبل بر اثر تجارب و مشاهدات خود بر روی بیماران برشته تحریر درآورده است. که در رساله ای به نام قصص و حکایات المرضی آمده است.

ادامه مقدمه:

اولاً طب اروپائی تا قرن شانزدهم و هفدهم میلادی تحت تعلیم پزشکان اسلامی (مخصوصاً اطباء ایرانی) بوده است،

ثانیاً پزشکان اسلامی که در میان آنها نوابغ بسیار بزرگ بوده اند طب یونانی را از یونانیها گرفته، بآن اضافاتی نموده و از صورت سابق خود بصورت جدیدی درآورده اند،

ثالثاً در میان این نوابغ پزشکانی ایرانی مانند طبری[1] و اهوازی[2] و بوعلی سینا[3] و جرجانی او مثالذ آنها بوده اند که بتصدیق هر کس در زمان خود فرید عصر و وحیددهر بوده و مکتب آنها چندین سال در تمام اروپا بقوت خود باقی ماند است. اگر بهتر بخواهیم بیان مطلب بالا را نمایم اطباء اسلامی (بخصوص ایراینها) حداقل چهار اثر مهم در طب از خود بیادگار گذارده اند بقرار زیر:

نخست آنکه طب پراکنده و مشوش یونانی را مرتب نموده اند،

دوم آنکه طب راازصورت نظری بیرون آورده و طب عملی را ایجاد کرده اند،

سوم آنکه علم الامراض را بسط و توسعه داده و بسیاری از بیماریها که تا آن زمان از آن اطلاع فراوان نبوده در عالم طب وارد نموده اند،

چهارم آنکه اثر داروها را در طب از نظر وظائف وارد ساخته اند.

[1] علی بن ربن طبری (ابوالحسن طبیب) – یا بر حسب گفته ابن اندیم صاحب الفهرست علی بن ذیل و یاعلی بن سهل طبری و بعضی ویرا علی زین گفته اند.

وی از علماء طب و حکمت بوده و در طبرستان در خدمت ولاه آن سامان بطبابت و معالجه اشتغال داشته است. میگویند در زمان معتصم هشتمین خلیفه عباسی (227- 218 هجری قمری) بشرف اسلام مشرف گریده و معروف است که استاد رازی در طب بوده است. ویرا مصنفات زیادی است که سردسته آنها «فردوس الحکمه» است که شامل هفت نوع و سی مقاله میباشد و در آلمان در چاپخانه آفتاب بچاپ رسیده است. مهمترین مؤلفات دیگرش عبارتند از«تحفه الملوک» و «کناش الحضره» و «کتاب منافع الاغذیه و الاشربه و العقاقیر (گیاهها)» و کتاب «حفظ الصحه» . وفاتش در حدود سال 240 هجری قمری میباشد.

بعداً بیاید.[2]

[3] بوعلی سینا- شیخ الرئیس شرف الملک حسین بن عبدالله بن سینا حجه الحق، متولد 370 هجری قمری مطابق با 980 میلادی و متوفی بسال 8/427 هجری قمری مطابق 7/1036 میلادی صاحب تألیف معتبره در طب و فلسفه و ادب میباشد.

کتاب معروف وی در طب قانون است که مدتها کتاب درسی و تحصیلی جهان طبی مشرق و مغرب بوده و باغلب السنه ترجمه گردیده است.

ترجمه لاتین آن مکرر طبع شده و متن عربی آن تا قریب پنجاه سال قبل در کشور ما نیز تدریس میشده است.

قانون در پنج کتاب یا پنج قسمت تدوین گردیده است بدین ترتیب: 1- کلیات، 2- ادویه مفرده، 3- امراض مخصوصه اعضاء، 4- امراض عمومی بدن، 5- ادویه مرکبه.

(برای اطلاعات بیشتر رجوع شود به انتشارات جشن هزار، ابن سینا و جشن نامه ابن سینا و رساله جودیه شیخ که توسط مؤلف با مقدمه و حواشی بسال 1330 شمسی مطابق 1370 هجری قمری در تهران چاپ شده است).

• جرجانی – زین الدین ابراهیم اسماعیل بن حسن بن احمدبن محمد الحسینی الجرجانی (گرگانی) متوفی سال 531 هجری قمری است، وی مولف کتب:
• ذخیره خوارزمشاهی است که بنام قطب الدین ابوالفتح محمد بن توشتکین خوارزمشاه،
• خفی علائی یا خف علائی بنام علاالدوله اتسزخوارزمشاه که در بمبئی بچاپ رسیده است،
• یادگار سید اسمعیل
• اغراض سیداسماعیل، میباشد.

جمیع کتب بالا بسیار فاضلانه برشته تحریر درآمده، مخصوصاً ذخیره خوارزمشاهی که نماینده تجدد طب در ایران است، یا بهتر داریم گرگانی با تألیف این کتاب از سلطه ونفوذ زبان عربی در طب در ایران کاسته است.

ذخیره خوارزمشاهی که نماینده تجدد طب در ایران است، یا بهتر بیان داریم گرگانی با تألیف این کتاب از سلطه و نفوذ زبان عربی در طب در ایران کاسته است.

ذخیره خوارزمشاهی شامل ده کتاب بشرح زیر میباشد:

کتاب اول . اندر شناختن حد طب و مقصد آن و شناختن گوهر تن مردم و چه چیزی و چگونگی و شناختن ماده ها و خلطها و مزاجها و احوال عادتها و تشریح اندامها و یادکردن قوتها اندامها،

کتاب دوم- اندر شناختن حالهای تن مردم از تندرستی و بیماری و انواع و اعراض اسباب و شناختن نبض و تفسره و شناختن احوال هر چه از تن بیرون آید چون عرق و نفث و بول و غایط و آنچه از جملۀ شناختن اعراض باشد اندرین کتاب باشد،

کتاب سوم- اندر نگاهداشتن و تدبیر هوا و مسکن و شناختن احوال غذا و تدبیر طعام و شراب و تدبیر خواب و بیداری و تدبیر حرکت و سکون و شناختن احوال کسوتها و عطرها و اسفرغم و بکار داشتن روغنها و تدبیر قی کردن و داروی مسهل خوردن و تدبیر فصد و حجامت و دبوجه و حقنه و شیاف و ندبیر اعراض نفسانی چون شادی و اندوه و اندیشه کارها و غیره آن و تدبیر حالهائی که اندر تن مردم پدید آید و پدید آمدن آن نشانهای بیماری بود که خواهد بود و تدبیر پروردن اطفال و تدبیر پیران و مسافران جمله اندرین کتاب باشد،

کتاب چهارم- اندر استخراج مرض یعنی اندر شناختن هر بیماری که کدام بیماریست و شناختن نضج و بحران و شناختن حال بیماران که چگونه خواهد بود از نیک و بد و این را اطمینان تقدمته المعرفه گویند،

کتاب پنجم- اندریاد کردن تب و اسباب و علامات و انواع آن و احوال و علاج آن.

کتاب ششم- اندر علاج بیماریها از فرق سر تا بقدم،

کتاب هفتم- اندر علاج آماسها و ریشها و تدبیر شکافتن و داغ کردن و علاج اندامی که تباه شود و تدبیر شکستگی و آزردگی.

کتاب هشتم- اندر پاکیزگی و آرایش ظاهری،

کتاب نهم- اندر زهرها و پادزهرها،

کتاب دهم- در تعبهای چند که در آنجا ظاهر شود.