خاقانی و سعدی، داروشناس یا شاعر

خاقانی بزرگترین شاعر سبک آذربایجانی و مطلع از علوم و هنرهای متداول روزگار خویش بوده است، با مراجعه به آثار وی در می یابیم که علوم و فنون مختلفی، از جمله خواص گیاهان درمانی، شیوه های درمان بیماری ها و مباحث پزشکی عصر خویش در دیوان وی از بسامد بالایی برخوردارند، او یافته های منظم خود را به نظم درمی آورد و در دیوان خویش گنجانید. مباحث پزشکی و مفاهیم مربوط به آن یکی از مهم ترین و زیباترین و در عین حال پرطرفدارترین مضامین شعری خاقانی بودند.

سعدی شیرازی نیز به واسطه علم و نبوغی که داشت، برای پربار نمودن آثار خود از علوم متداول زمان خویش، بهرمند گشته و امروزه جویندگان علم و معرفت و تشنگان ادب و دانایی از یافته های او فایده مند می گردند. یکی از آن علوم، مقدمات طب و گیاهان دارویی بود که شیخ اجل به زیبایی خاصی از آن ها در آثار خود نام برده است.

برخی از خواص گیاهان دارویی که سعدی به آنها نظری ویژه داشت، سقمونیا، شکر، صندل، کحل و حنظل از جمله آنها هستند، سعدی در یکی از آثار خود در بیان خواص کحل در وصف معشوق می گوید:

چشم جادوی تو بی واسطه کحل، کحیل

طاق ابروی تو بی شائبه وسمه و سیم