فراموشی آداب سفره در میان ایرانیان
چه کسانی باید پاسخگو باشند؟
? بررسی درباره سفره، گویای اهمیت و حرمت سفره و موادی است که روی آن برای خوردن و آشامیدن گذاشته می شود و این سنت و آیین نیک در گذر زمان به خاطر نفوذ دشمنان و استعمارگران و وارد شدن فرهنگ غربی در حال فراموشی است و حتی بسیاری آداب سفره را رعایت نمی کنند.
? به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ حکیم دکتر حسین روازاده؛ دبیرکل جامعه اسلامی حامیان کشاورزی ایران و پژوهشگر طب اسلامی – ایرانی در یادداشتی به اهمیت سفره در فرهنگ ایران و اسلام پرداخته و خاطر نشان می کند که استفاده از سفره و آداب به کارگیری آن علاوه بر نشان دادن ویژگی های فرهنگی یک جامعه، بر صحت و سلامتی آدمی نیز تأثیر گذار است.
? وی در این یادداشت نوشته است:
? سر یک سفره نشستن، سر سفره پدر بزرگ شدن و دهها ضرب المثل و اصطلاحی که درباره سفره در ادبیات و فرهنگ ایران وجود دارد، نشان از یک اصل بزرگ یعنی اهمیت و حرمت آن دارد.
? مشاهده برخی از رفتارها با سفره توسط ما ایرانیان زنگ هشداری بود تا به فلسفه سفره بپردازم. این رفتارها مختص قشر خاصی نیز نیست و متأسفانه در میان تمامی اقشار مشاهده می شود.
? برای نمونه در هیأت های عزاداری یا مراسم مذهبی که باید اوج تبلور فرهنگ اسلامی و ایرانی باشد، سفره به بدترین شکل بی حرمت می شود و با پا وسط سفره راه می روند و به توزیع غذا می پردازند؛
? سفره ای که قرار است در آن نان و مخلفات مختلف گذاشته شود، محلی پر از باکتری و میکروب می شود. باید کاری کنیم تا ارزش سفره برای ایرانیان یادآوری شود.
چرا سفره ها جمع شد؟
? سفره انداختن برای خوردن غذا در تاریخ کهن ما وجود داشته است. سفره محلی برای گردهم آمدن خانواده در کنار یکدیگر است. به طور کلی استعمارگران و به ویژه انگلیسی ها با کنکاش در فرهنگ ایران و مشاهده سنت ها و ارزش های نیک که هم مزیت های معنوی و روحی و هم مادی و سلامت محور دارد، دست به تغییر می زنند و بسیار زیرکانه هم این کارها را می کنند.
? سفره از جمله فرهنگ هایی بود که دشمنان برای برچیدن آن، از طریق خود مردم اقدام کردند. یعنی آنها با زور و چماق میز ناهار خوری را به جای سفره به جامعه ایرانی قالب نکردند بلکه مجموعه ای از روش ها را به کار بردند تا میز ناهار خوری به بخش جدایی ناپذیر از اسباب و اثاثیه منازل تبدیل شود.
? ابتدا میز ناهار خوری به دربارها و خانه های اعیان نشین راه یافت و به عنوان ابزارِ با فرهنگ و به اصطلاح با کلاس بودن مطرح شد و سپس این فرهنگ به مرور در میان اقشار مختلف جامعه رسوخ کرد.
? اهمیت نشانه رفتن سفره ها از سوی دشمنان را برای شما عزیزان بیان می کنم.
1- سفره برای گردهم آمدن اعضای خانواده، دوستان، آشنایان و مهمانان برای صرف خوراکی ها و نوشیدنی ها در هنگام صبحانه، ناهار، شام، چاشت و عصرانه در نظر گرفته شده است.
? گرد هم جمع شدن مفاهیمی مانند دوستی را می رساند و تقویت می کند. مثل های زیادی درباره حرمت سفره داریم. مانند هم سفره و هم نان و نمک بودن که دوستی را می رساند.
? وقتی شما با کسی هم سفره می شوید یعنی نهایت ادب و احترام است. حرمت سفره بسیار زیاد است و یکی از پاکیزه ترین وسایل منزل سفره است.
? ارزش و اهمیت سفره در اسلام و ایران چنان مهم و مقدس است که دشمن برای نابودی آن هر آنچه در توان دارد انجام داده و می دهد.
2- در مناسک مذهبی و آیین های فرهنگی، ما سفره داریم.
? سفره های مذهبی که در زمان عزاداری برای پذیرایی از عزاداران پهن می شود، سفره های رایج و منسوب به ائمه اطهار که هر یک اهمیت خاص خود را دارند مانند سفره حضرت زهرا (س)، سفره حضرت ابوالفضل (ع) و … .
? در کنار این، ما سفره هایی داریم که به فرهنگ باستانی و آیینی ایرانیان باز می گردد. سفره هفت سین و سفره شب یلدا از جمله این موارد هستند.
? سفره (نان و نمک) برای ما مقدس است؛ بنابراین چون غذا روی سفره تناول می‌شود خود سفره (محل قرارگرفتن غذا) هم مانند غذا دارای ارزش فرهنگی والایی است. سفره انداختن نشان از همگرایی، همراهی و بیعت در تمام آیین‌های ماست.
? به همین دلیل از جشن و سرور تا عزا، سوگواری و… و نیز برای برقراری گفت‌وگو سفره‌هایی انداخته می‌شود و خوراکی‌های مخصوص روی آنها قرار می‌گیرد.
? در مناسک آیین ایرانی برای مثال در سفره هفت سین نوروز، قرآن مجید و عکس عزیزان از دست رفته را می گذاریم که این خود نمادی از پیوند اسلام و فرهنگ ایرانی است و از سوی دیگر پیوند سفره و اجزایی است که در آن قرار می گیرند و به یکدیگر ارزش می دهند.
? بنابراین دشمنان نمی توانند این نوع فرهنگ دینی و آیینی پر از ارزش و قداست را تحمل کنند و به دنبال نابود کردن آن می روند.
3- سفره و غذا به یکدیگر هویت می بخشند.
? برای مثال ما سفره مدیترانه ای، سفره شرقی یا چینی و سفره ایرانی داریم که هر یک دارای مکتب خاص خود هستند.
? در بین اینها، در سفره ایرانی، نوعی درونگرایی خاص فرهنگ ایران را می توان مشاهده کرد. در غذاهایی که سفره ایرانی به خود می بیند، آشپز موفق کسی است که جلوی مهمان غذایی پرطعم و بو می گذارد در صورتیکه آن فرد متوجه نمی شود که این غذا از ترکیب چه مواد و ادویه هایی به وجود آمده است.
? غذا در فرهنگ ایرانی در اندرونی آماده می شود و سر سفره با چیدمان زیبایی از سبزی ها، نوشیدنی ها، ترشیجات، لبنیات و .. آراسته می شود. غذاهای ایرانی دارای تعادلی هستند که آن هم در فرهنگ ایرانی وجود دارد.
? غذاهای گرم و سرد، شور و ترش، شیرین و تند، با تعادل کنار هم قرار می‌گیرند. اهمیت سفره و غذا در فرهنگ ایرانی باعث غنابخشی و رشد آن می شد و حتی غذاهای بیگانه تنها در صورت ترکیب با عناصر ایرانی وارد سفره می شد و لاغیر.
4- فرهنگ صرفه جویی و اسراف نکردن بر سر سفره جا افتاده است.
? در سفره ایرانی هیچ گاه چیزی دور ریخته نمی شود و حتی خرده های نان را با سبزیجاتی ترکیب نموده و کوفته درست می کردند. سفره ها احترام فراوانی داشتند و الان هم برای عده ای همچنان این احترام وجود دارد
⁉️ ولی چه کسانی یا چه دست های نفوذی، فرهنگ ما را آلوده کرده که با پای کثیف و بدبو وارد سفره می شوند و به اصطلاح غذا پخش می کنند؟ که متأسفانه این عادت بد در سفره های جمعی و هیأت ها و نذورات بیشتر دیده می شود.
? ما به دنبال احیای آداب سفره و سفره داری هستیم تا از کنار آن دهها ارزش دیگر رعایت شود. سفره به خودی خود که یک پارچه ساده یا طرح دار است ولی هویت و فرهنگی که به آن بخشیده شده، الهام بخش فرهنگ دینی و ایرانی است که باید احیا شود و به فرزندانمان آموزش دهیم تا نسل ایرانی، سفره را فراموش نکند.
5- نشستن دور سفره مزایای فراوانی برای صحت و سلامتی آدمی دارد.
? در وضعیت چهار زانو خوردن غذا دور سفره باعث بهبود کارکرد دستگاه گوارش می شود. زمانیکه سر سفره هستید و برای خوردن غذا باید به جلو عقب حرکت کنید، این حرکت باعث می شود عضلات شکم در ترشح شیره های گوارشی کمک کنند و این برای گوارش سریع و مناسب مورد نیاز است.
? این حالت نشسته امکان آرامش ذهن و اعمال فشار روی قسمت پایینی ستون فقرات را فراهم می کند. همچنین، تنش عضلانی بهبود می یابد و فشار خون بالا افت می کند.
? سر سفره نشستن طول عمر را افزایش می دهد؛ چراکه ایستادن منظم از یک حالت نشسته روی زمین، بدون نیاز به کمک می تواند به شکل گیری یک زندگی طولانی تر کمک کند.
? بلند شدن نیازمند انعطاف پذیری و قدرت بدنی قابل توجه است که برای پرهیز از حوادث شایع، صدمات و زمین خوردن ها نیاز است.
? نشستن روی زمین در حالت چهار زانو بدن را قدرتمندتر و انعطاف پذیرتر می سازد. این حالت نشسته کشش کفل ها، زانوها و قوزک ها را موجب می شود.
? همچنین انعطاف پذیری در ستون فقرات، شانه ها و سینه را افزایش می دهد و از این رو، انعطاف پذیری کلی را بهبود بخشیده و توانایی دفع برخی بیماری ها را افزایش می دهد.
? اما نشستن طولانی روی صندلی که اکثر صندلی های امروز غیر استاندارد هستند، درد در ناحیه کمر و ضعف در عضلات شکمی را به دنبال دارد. نشستن روی زمین در حالت چهار زانو به منظور غذا خوردن برای سیستم گردش خون انسان نیز مفید است.
? هنگامی که روی زمین نشسته اید، خون راحت تر از طریق قلب به دیگر نقاط بدن پمپ می شود. همچنین نشستن روی زمین به سلامت قلب نیز کمک می کند زیرا فشار اضافی روی این اندام هنگام غذا خوردن را کاهش می دهد.
? هنگامی که روی زمین نشسته و غذا می خورید این شرایط اثری آرامش بخش روی ذهن و بدن شما دارد. بدن آرام بهتر می تواند روی غذای مصرفی تمرکز کند که به نوبه خود از پرخوری جلوگیری می کند.
6- ارتقای پیوند خانوادگی یکی از محاسن سر سفره نشستن اعضای خانواده برای وعده های غذایی است.
? این امر باعث می شود شما ارتباط بهتری با اعضای خانواده برقرار کنید و زمانیکه نشسته سر سفره و هم سطح با فرزندان خانواده هستید، ارتباط صمیمی تر و احساسات بهتر قابل انتقال است.
7- احادیث بسیاری درباره سفره و تغذیه نقل شده که نیاز است آنها را همواره مدنظر قرار دهیم تا این فرهنگ از بین نرود.
? در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: « نشستن بر سر سفره را طول بدهید، این ساعتی است که از عمر شما حساب نمی شود.»
? در مهمانی و ضیافت این مسأله از تأکید بیشتری برخوردار می گردد تا همه بتوانند غذای خود را بخورند و کسی گرسنه از سر سفره برنخیزد.
? آدابى که پیشوایان اسلام براى حضور بر سر سفره غذا توصیه کردهاند، عبارتند از:
✴️ بودن سبزیجات در سفره، شستن دستها و خشک نکردن آنها با حوله، درآوردن کفشها، نشستن بر سر سفره با فروتنى، گرامى داشتنِ نان، سهیم کردنِ ناظر (اعم از انسان و حیوان) در غذا و آخرین ادب، صدقه دادن از آن غذا و یا همانند آن.
? آداب غذا خوردن به چند بخش تقسیم مىشود:
? بخش اوّل: مواردى که باید هنگام خوردن غذا رعایت شوند و آنها عبارتند از:
✴️ الف. تدبّر در این که انواع خوراکىهاى مورد نیاز انسان، چگونه در نظام آفرینش پدید آمدهاند؟ و چه عواملى دست به دست هم دادهاند تا آنچه در سفره نهاده شده، آماده گردد که اکنون مىتوان با میل و اشتها از آن استفاده نمود.
✴️ ب. آغاز کردن خوردن با نام و یاد آفریدگار مهربان که انواع غذاهاى مفید را براى تأمین نیازهاى انسان، در نظام آفرینش قرار داد.
? نیز تکرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا و تکرار آن هرگاه که در میان غذا خوردن، سخن گفته شود و همچنین شکرگزارى فراوان در هنگام خوردن.
✴️ ج. آغاز کردن غذا با نمک، البتّه در صورتى که خوردن نمک براى انسان ضرر نداشته باشد.
✴️ د. آغاز کردن از سبُکترین غذاها.
✴️ ه. نخوردن غذاى داغ و خوردن غذاى نیمگرم، پیش از آن که سرد شود.
✴️ و. خوردن با دست راست. ز. کوچک گرفتن لقمه.
✴️ ح. خوب جویدن غذا.
✴️ ط. طولانى کردن نشستن بر سر سفره. ى. گرامى داشتن نان و نگذاشتن آن زیر ظرف غذا.
✴️ ک. استفاده کردن از آنچه از سفره مىریزد.
? این براى وقتى است که غذا در منزل میل مىشود، آن هم در صورتى که آلوده نشده باشد؛ ولى اگر کسى در صحرا غذا میل نمود، بهتر است که آنچه را از سفره مىریزد، براى حیوانات بگذارد.
✴️ ل. دست کشیدن از خوردن غذا، پیش از سیر شدنِ کامل و در حالى که قدرى از اشتها باقى است.
? بخش دوم: امورى که هنگام غذا خوردن، ترک آنها شایسته است و آنها عبارتند از:
✴️ الف. زیادهروى در کیفیّت و کمیّت خوراک.
✴️ ب. نکوهش غذایى که نسبت به آن بىمیل است.
✴️ ج. دمیدن در غذا.
✴️ د. خوردن با دست چپ.
✴️ ه. خوردن با یک انگشت یا دو انگشت.
✴️ و. بلند آروغ زدن.
✴️ ز. پاک کردن زیاد استخوانها.
✴️ ح. آب خوردن در میان غذا.
✴️ ط. آب خوردن پس از خوردن گوشت.
✴️ ى. خوردن در حال سیرى.
? بخش سوم: حالاتى که غذا خوردن در آنها نکوهیده است.
✴️ در اسلام به طور کلّى، میل کردن غذا در حالات غیر بهداشتى یا به شیوه غیر اخلاقى (مانند: غذا خوردن به شیوه متکبّران) و یا به گونه اى که عرف جامعه برنمىتابد، نکوهیده است
✴️ و آنچه در روایات این بخش آمده (مانند نهى از غذا خوردن در حالت تکیهزده، خوابیده بر شکم، دراز کشیده، ایستاده، راه رفتن و یا جنابت) در صورتى است که با یکى از این عناوین منطبق گردد.
? بخش چهارم: توصیه به همغذا شدن با دیگران.
✴️ در روایات اسلامى، غذا خوردن به تنهایى مذموم شناخته شده و توصیه شده که انسان هر قدر مىتواند، دیگران را در غذاى خود سهیم نماید. نیز غذا خوردن با خانواده، خدمتگزاران و یتیمان، مورد تأکید قرار گرفته است.
? آدابى که رعایت آنها به هنگام غذا خوردن با دیگران، ضرورى است، عبارتند از:
✴️ الف. خوردن از قسمت جلوى خود.
✴️ ب. خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن، در جایى که غذا براى همگان آماده شده است.
✴️ ج. نگاه نکردن به لقمه دیگران.
✴️ د. رعایت حقوق دیگران در آنچه بر سر سفره است.
✴️ ه. آغاز شدن غذا خوردن توسط صاحب سفره یا بهترین شخص حاضر بر سر سفره.
✴️ و. ادامه دادن صاحب سفره به خوردن، تا سیر شدن همه کسانى که بر سر سفره نشستهاند.
✴️ ز. بلند شدن از سر سفره، قبل از برچیدن آن.
? آداب پایان غذا و برچیدن سفره: پایان غذا خوردن همانند آغاز آن، آدابى دارد که رعایت آنها براى سلامت جسم و جان سودمند است.
? این آداب را به آداب عرفانى، اجتماعى و بهداشتى مىتوان تقسیم کرد:
✴️ الف. آداب عرفانى، عبارتند از: سپاسگزارى از ولىنعمت حقیقى (که خداوند متعال است) و دعا کردن براى برکت یافتن روزى.
✴️ ب. آداب اجتماعى، عبارتند از: یادآورى گرسنگان و مسئولیّتى که افراد سیر در برابر آنان دارند و اقدام جهت کاستن فقر و گرسنگى از جامعه در حدّ توان.
✴️ ج. آداب بهداشتى، عبارتند از: شستن دستها، خلال کردن و مسواک زدن دندانها، تمیز کردن آنچه زیر سفره ریخته است، مقدارى استراحت بر پشت و نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا.
? بررسی آنچه درباره سفره گفته شد، گویای اهمیت و حرمت سفره و موادی است که روی آن برای خوردن و آشامیدن گذاشته می شود.
? این سنت و آیین نیک در گذر زمان به خاطر نفوذ دشمنان و استعمارگران و وارد شدن فرهنگ غربی در حال فراموشی است و حتی بسیاری آداب سفره را رعایت نمی کنند.
? اینجا منظور کسانی هستند که می توانند از اقشار مختلف باشند و مختص قشر خاصی نیست. از این رو باید تلاش کنیم تا فرهنگ سفره و آداب آن به روش های مختلف آموزش داده شده و احیا شود.
ا
