نخود
نخود
نام های دیگر نخود
به فارسى «نخود» و «نخودچى» و در كتب طب سنتى با نام عربى آن «حمّص» نامبرده مىشود. به فرانسوىChiche وPois chiche و نوع معروف و مرغوب اسپانيايى آن راGarbanzo گويند و به انگليسىChickpea وGarbanzos وGarbanzo bean گفته مىشود. گياهى است از خانواده بقولاتLeguminosae تيره فرعىPapilionaceae نام علمى آنCicer arietinum L . مىباشد. و به تركى بولچاق و به يويانى واربايس و به
هندى چنه و سبز آن را بونط گويند و آن برى و بستانى مىباشد. و نوع بستانى چند قسم مىباشد: سفيد و سرخ و سياه و كرسنى. و بعضى گويند برى را كرسنى نامند.
شيخ الرئيس نخود سفيد را گرم و خشك در اول نوشته است. نزد بقراط سبز تازه آن تر در اول است. قوت آن تا سه سال باقى مىماند.
مشخصات نخود
نخود رسمى گياهى است يكساله و كوتاه، بلندى بوته آن در حدود يك وجب پوشيده از تار. برگهاى آن مركب پرى فرد داراى 17- 13 عدد برگچه كوچك تخممرغى دندانهدار و بدون پيچك. گلهاى آن سفيد و صورتى و آبى است. ميوه آن نيام و غلاف آن كوچك متورم و داراى نوكتيز بطول 3- 2 سانتىمتر و عرض 2- 5/ 1 سانتىمتر كه در آن يك دانه نخود به رنگ نخودى يا سياه قرار دارد. اين گياه بهطور پرورشى در اكثر مناطق ايران كاشته مىشود و از حبوبات پرمصرف در ايران است.
تركيبات شيميايى
از نظر تركيبات شيميايى در هريك صد گرم دانه نخود رسمى سفيد در حدود 009/ 0 ميلىگرم ارسنيك وجود دارد و بعلاوه وجود اكساليك اسيد، استيك اسيد[1]، ماليك اسيد و يك اسيد ديگر در گياه نخود گزارش شده است و بررسىهاى ديگرى نشان مىدهد كه ارژىنين، تايروزين، ليسين[2]، سيستين[3] و تريپتوفان در نخود وجود دارد. مطالعات ديگرى وجود كاروتنوئيد و ويتامينهاىA ،D وE را كه در چربى حل مىشود، در نخود مشخص نموده است. نخود از نظر ويتامينهاى گروهB غنى است.
تجزيه نخود نشان داده است كه لسيتين، فيتين و ساپونين در گياه يافت مىشود و در دانه نخود در حدود 5- 4 درصد يعنى بيش از ساير حبوبات روغن ثابت وجود دارد.
وجود سه ماده متبلور بيوكانين[4]A ، بيوكانين[5]B و بيوكانين[6]C در جنين تازه نخود در حال جوانه زدن تأييد گرديده است و سرانجام نخود از لحاظ مقدار مواد معدنى پتاسيم، آهن، فسفر و كلسيم نيز غنى مىباشد.
در هريك صد گرم دانه نخود خشك خام در حدود 20 گرم پروتئين، 55 گرم هيدراتهاى كربن (نشاسته و …)، 10 گرم آب، 3 گرم خاكستر، 150 ميلىگرم كلسيم، 330 ميلىگرم فسفر، 9/ 6 ميلىگرم آهن، 26 ميلىگرم سديم و 797 ميلىگرم پتاسيم وجود دارد و به علاوه داراى 50 واحد بين المللى ويتامينA ، 31/ 0 ميلىگرم تيامين، 15/ 0 ميلىگرم رايبوفلاوين و 2 ميلىگرم نياسين است.
خواص- كاربرد
نخود از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است. سبز آن كمى تر است. از نظر خواص كمى ملين است و مقوى ريه و افزاينده حرارت غريزى مىباشد. خونساز است و بسيار مغذى و چاقكننده و اشتهاآور. اگر نخود
را يك شب در سركه خيس كرده و صبح ناشتا بخورند و در آن روز چيز ديگرى نخورند براى كشتن كرم معده نافع است. خوردن آب نخود پخته (نخود آب) با قدرى نمك بازكننده گرفتگىها و مدر است و براى درد سينه و زخمهاى ريه نافع مىباشد. اگر نخود را در آب خيسانده و خام بخورند و آب خيسكرده آن را با كمى عسل روى آن بياشامند براى اعاده نيروى جنسى بسيار مؤثر است. اگر حليم نخود با سركه خورده شود و در آب پخته نخود بنشينند براى اصلاح بيمارىهاى مقعد و پاك كردن رحم و اخراج انگل معده مؤثر است. خوردن آب خيسكرده نخود براى تحليل ورم لثهها و تسكين درد دندان نافع است.
روغن نخود خيلى گرم و خشك است و مقوى مو و نيروى جنسى مىباشد و براى تسكين درد دندان و سردرد مفيد است. ماليدن روغن نخود به موضع براى تقويت نيروى جنسى مفيد است. نخود مضر مثانه است و از اين نظر بايد با خشخاش خورده شود.
نخود ايجاد نفخ و گاز مىكند و تازه آن بخصوص خيلى ثقيل است و از اين نظر بايد با زيره و شبت خورده شود و اشخاص گرممزاج با سكنجبين بخورند.
آشاميدن آب پس از خوردن نخود مضر است.
شبنم نخودAcidum cicericum ياAcide cicerique و به انگليسىCiceric acid نامبرده مىشود. شبنم نخود ماده بسيار ترشى است كه از مجموع چند اسيد از جمله استيك اسيد، اكساليك اسيد و ماليك اسيد تشكيل مىشود. در ايران سابقا بوته نخود
در نائين و قزوين و بعضى مناطق ديگر مرسوم بوده است كه صاحبان مزارع نخود در فصل رسيدن نخود پارچه بزرگ پنبهاى را خيس كرده شبها روى بوتههاى نخود در مزرعه مىكشيدند، در اثر تماس پارچه با بوتههاى سبز نخود و تبخير گياه و به علاوه ايجاد شبنم روى بوتهها پارچه با مخلوط اسيدهاى فوق آغشته مىشد و صبح پارچه را جمع كرده و در اثر چلانيدن و فشردن آن مايع ترشى از آن گرفته و به نام شبنم نخود براى چاشنى غذا در آشپزخانه مصرف مىكردند. اين شبنم نخود و عصاره ترش اسيدى نخود در طب سنتى هند براى كنترل اسهال خونى و رفع يبوست و رفع سوءهاضمه و همچنين در موارد مارگزيدگى كاربرد دارد._( منبع: معارف گياهى، ج1، ص: 409)
شيخ الرئيس نخود سفيد را گرم و خشك در اول نوشته است. نزد بقراط سبز تازه آن تر در اول است. قوت آن تا سه سال باقى مىماند.
نخود سياه نافع ورمهاى گرم و سخت و ضماد آب پخته آن با عسل نافع ورم خصيتين است و روغن آن نافع حكه و قوبا است.
خوراك و ماليدن نخود نافع اعضاء سست شده و بيماريهاى ناشى از سردى مىباشد.
نخود را جويده و در چشم بگذارند ظفره چشم را نفع دهد. نخود بهترين غذا براى ريه مىباشد. البته بطور حريره بهتر است. خوراك آن نافع استسقا و يرقان سدى و كبدى، مولد خون و چاق كننده بدن است، موقع پختن، آن را زياد حركت ندهند، زيرا دو ماده از آن جدا مىشود. نيز آب پخته شده بهتر از جرم نخود است.
نخود را بايد در وسط غذا ميل كرد تا خوب هضم شود. آشاميدن آب پخته نخود سياه با روغن بادام تلخ و روغن ترب و كرفس سنگ كليه و مثانه را بشكند و اخراج جنين نمايد.
نخود منى را زياد مىكند. خوراك نخود توليد باد و نفخ كند. خوراك آب پخته اقسام آن ملين شكم و مفتح سدد كليه است خصوصا سياه و كرسنى. گفتهاند اگر يك مشت آن را در سركه بخيسانند و ظهر آن را ميل نمايند كرم شكم را از بين مىبرد بخصوص نخود برى.
خوردن برشته نخود كه سرد نشده باشد جهت بواسير خونى مفيد و ماليدن انواع آن نافع سردرد و زردى صورت و بى حسى اعضا و امراض مفاصل است. نخود مضر زخم مثانه است و مصلحش خشخاش است مولد باد و نفخ است و سنگين مىباشد و مصلحش زيره و شبت و گلقند است. نوشيدن آب بعد از خوراك نخود خيلى ضرر دارد.
روغن نخود، گرم و خشك در سوم است، تند و با قوت نافذه و مقوى مو و باه است و
جهت تسكين درد دندان و لثه و دردهاى سرد و جذام خيلى مفيد است.[7]
خوردن و پاشيدن آب نخود در زدودن كك و مك و زيبا كردن رنگ مؤثر است. علاج درد پشت است. جوشهاى تر سر را از بين مىبرد. آب نخود را اگر ناشتا خورند در برخيزاندن ذكر بسيار قوى است. نخود گرفتگى كليه را باز مىكند.[8]
خوردن نخود برشته تازه كه سرد نشده باشد براى بواسير خونى نافع است. نخود را يك شب در سركه بخيسانيد و صبح ناشتا ميل كنيد ولى در آن روز چيز ديگر ميل نكنيد براى كشتن كرم معده بسيار مجرب است در آب نخود جوشانده بنشينيد براى اصلاح امراض مقعد و تنقيه رحم و اخراج كرم و شكم و مقعد بهترين دواست.[9] نخود سياه جوشانده ميل كنيد تحليل باه است.[10]
خوردن آب جوشانده نخود با قدرى نمك مقطع لزوجات و مفتح شده و مدر بول خصوصى براى درد سينه و ريه نافع است.[11]
اگر نخود را برشته كرده آن را بكوبند و پودرش را به بيمار مخصوصا كودكانى كه به
اسهال مبتلا شدهاند بدهند مدفوع آنان طبيعى گشته و شفا مىيابند و جوشانده آن را هم براى رفع سنگ مثانه استفاده مىكنند.[12]
دانههايش زهكش جگر، سپرز و كليه است. ضماد آن اورام را نرم مىكند و براى فرو بردن ورم بناگوش تجويز مىشود. روغن آن مقوى مو و شهوت مىباشد و جهت تسكين درد دندان و دردهاى سرد و جذام بسيار مفيد است. [13]
جوشانده دانه نخود براى سنگ كليه و مثانه توصيه شده است. زياد خوردن آن براى رحم و مثانه زيان دارد.[14]
ذکر محاسن نخود در احادیث
1- از امام رضا عليه السّلام منقول است كه: « نخود پخته براى درد پشت خوبست و آن را پيش از خوراك و پس از آن مي خورند.» (محاسن (505))
2- از امام ششم عليه السّلام منقول است که:«كه چون خدا ايوب عليه السّلام را عافيت داد ديد بنى اسرائيل كشت(زراعت) مي كنند و به آسمان نگريست و گفت: معبودا سيدا بندهات ايوب گرفتارى كه عافيتش دادى كشت نميكند و اين بنى اسرائيل كاشتند و خدايش وحى كرد اى ايوب از سَبحه(جامه چرمین) خود مشتى تخم بردار و تخم بكار سبحهاى داشت كه در آن نمك بود، و ايوب مشتى از آن برگرفت و تخم افشاندش و از آن نخود بر آمد « كافى» (6/ 343). «محاسن»
3- از امام صادق عليه السّلام آمده است:« كه نخود را نزد او نام بردند و فرمود براى درد سينه خوبست» (مكارم 215).
[1] .Acetic acid
[2] .Lycine
[3] .Cystine
[4] .Biochanin A
[5] .Biochanin B
[6] .Biochanin C
[7] – محيط اعظم، ج 4، ص 152؛ تحفه حكيم، ص 92؛ قرابادين كبير؛ ص 183؛ صيدنه، ج 2، ص 825.
[8] – قانون در طب، ج 2، ص 155.
[9] – راهنماى نجات از مرگ مصنوعى.
[10] – گلها و گياهان شفابخش، ص 115.
[11] – راه نجات از مرگ مصنوعى، ج 4، ص 135.
[12] – رشته مرواريد، ج 4، ص 9.
[13] – زبان خوراكيها، ص 219.
[14] نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، 12جلد، ارمغان يوسف – قم، چاپ: اول، 1384 ه.ش.
