گرمابه حکیمانه

گرمابه حکیمانه

حمام کردن در زندگی مدرن امروزی تفاوت های بسیار زیادی با حمام کردن به شیوه سنتی و بر اساس تدابیر طب سنتی ایران دارد. در زمان قدیم، کارکردهای حمام از دیدگاه طب سنتی ایجاد تعادل طبع، آرامش و تعدیل مزاج افراد بوده است.

حتماً شنیده اید یا از نزدیک تصاویری از حمام های قدیمی دیده اید. اگر به معماری آنها توجه کنید در زمان قدیم فضای حمام 4 بخش بوده است: سربینه، گرم خانه، خزینه و چال حوض. افرادی که برای حمام کردن وارد حمام می شدند باید از این فضاها عبور می کردند. فضاهایی که هر یک از آنها کاربرد و خواص خاص خود را داشت:

فضای «سربینه»، فضای سرد و خشک حمام:

افراد در این قسمت لباس های خود را در آورده و در فرصتی که پیش می آمد با افراد دیگر احوالپرسی و گفتگو می کردند و به خوش و بش و طنزگویی و رفع کینه ها می پرداختند و این مسئله موجب می شد تا روح آنها نیز مانند جسمشان استحمام نماید. در وسط سربینه برای شستشوی پاها قبل و بعد از حمام حوضی ساخته شده بود. لازم به ذکر است شستن پاها در قبل و بعد از حمام برای هم دما شدن و سازگاری بدن انسان با محیط تهیه شده و این کار برای جلوگیری از واریس بوده و رعایت این نکته پزشکی برای سلامت است و همچنین از شوک ناگهانی جلوگیری می کند.

فضای «گرم خانه»، فضای گرم و خشک حمام:

در حقیقت فضایی برای حمام کردن و دریافت مشت و مال از دلاک حکیم. دلاک در این قسمت نقش چشم گیری ایفا می کرد و بدین طریق از بسیاری از بیماری ها پیشگیری می کرد. او پس از شستشوی بدن افراد به مشت و مال آنها می پرداخت. ابزار کار او یک کیسه پشمی با یک گلوله گلی سفید رنگ به نام سفید آب یا روشور بود که بوسیله آن، بدن افراد را شستشو داده و تمام روزنه های پوست آنها را باز می کرد. امروزه مشخص شده است که پوست انسان به اندازه دهان او تنفس می کند. اگر منافذ پوست مسدود باشند، بدن هوای لازم را تماماٌ از راه دهان جبران می کند و تعداد تنفس در دقیقه بالا می رود.

از دیگر مهارتهای دلاکان، حجامت و رگزنی (فصد) بود که پس از کیسه کشی انجام می شد.

فضای «خزینه»، فضای گرم و تر حمام:

پس گرم خانه، «خزینه» وجود داشته که دارای طبع گرم و تر بوده است و در آن استخر آب گرم وجود داشت.

فضای «چال حوض»، فضای سرد و تر حمام:

پس از خزینه، «چال حوض» یا «هشتی» وجود داشته که در آن استخر آب سرد با طبع سرد و تر وجود داشته است. قاعده این بود که آب خزینه و چال حوض از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج شود تا آب این دو استخر دائماً پاک و تمیز باشد که اگر چنین نبود آن حمام را ناسالم می دانستند.

بهبود کیفیت زندگی با حمام درمانی

درمانگران و حکیمان طب سنتی به مردم توصیه می کردند که متناسب با نوع مزاجی که دارند از فضای حمام های سنتی استفاده کنند؛ به این ترتیب برای هر فرد نسخه ای مخصوص به او وجود داشت؛ به عنوان مثال حکیم به فرد می گفت برای آنکه طبعش به سمت اعتدال برود در کدام یک از بخش های حمام بیشتر توقف کند. اگر طبع فردی گرم و تر بود، حکیم به توصیه می کرد وقت بیشتری ر ا در سربینه که دارای طبع سرد و خشک بود بگذارند؛ به این ترتیب که گرفتن ناخن، اصلاح کردن یا رنگ کردن موهایش را در فضای سربینه انجام دهد تا بتواند مدت زمان بیشتری را در این فضا بماند و از اثرات درمانی آن فضا بهره مند شود. به این ترتیب حکیمان و درمانگران برای تک تک افراد تدابیری جداگانه داشتند و با کمک شیوه های مختلف از قبیل مشت و مال، رایحه درمانی، ماساژ و سنگ درمانی به درمان افراد یا بهبود کیفیت زندگی آنها اقدام می کردند.

در دوران قدیم همزمان با حمام رفتن، حین حمام کردن و حتی پس از آن غذا درمانی های مختلفی انجام می شد. مردم خوراکی ها و نوشیدنی های مختلفی را با مشورت درمانگر طب سنتی مصرف می کردند؛ به عنوان مثال درمانگران و حکیمان طب سنتی به مردم توصیه می کردند بعد از حمام کردن یک لیوان شربت سکنجبین با تخم شربتی یا تخم بالنگو یا تخم ریحان بنوشند زیرا نوشیدن این شربت موجب تقویت بدن و قوای فرد که به دلیل حرارت حمام، کم شده می گردد و موجب می شود تا فرد قوای از دست رفته خود را دوباره به دست آورد. در بیرون حمام نیز بساطی پر زرق و برق پهن بود که فروشندگانی به فروش آلو تا دوغ می پرداختند یا اگر زمستان بود، شیر، شلغم و لبو نیز در اختیار مردم قرار می دادند.

تصویردرمانی در حمام های سنتی  

حمام های سنتی در بخش های مختلف خود متناسب با فضای سربینه، گرمخانه، خزینه و چال حوض تصویرسازی های مختلفی روی دیوارهایشان داشتند و به این ترتیب افرادی که برای حمام درمانی به حمام های سنتی می رفتند ناخودآگاه از فواید درمانی شیوه تصویردرمانی و رنگ درمانی نیز در این حمام ها بهره مند می شدند. در فضای سربینه روی دیوارها نقش های مرغ های دریایی و پرندگان وجود داشته تا به نوعی، روحیه افرادی که در این فضا قرار می گیرند تا برای حمام آماده شوند یا فضای حمام را ترک کنند تلطیف شود. نقش حیوانات درنده نظیر شیر و پلنگ یا تصویر مردانی جنگجو نیز از جمله تصویرهایی است که بر دیوار گرمخانه می کشیدند. وجود این تصویرها بر دیوار گرمخانه موجب می شد تا روح افراد که در فضای گرم گرمخانه در اصطلاح طب سنتی به درون میل کرده و موجب بروز حالت خواب آلودگی و غش در افراد می شود، با تماشای این عکس ها مهار شود و هوشیاری فرد افزایش یابد.