مبانی کشاورزی بومی – مفتاح هشتم

در معرفت آب های مفید زراعت

انواع آبها در زراعت قدیم ایرانی ویژگیهای منحصر به فرد و متفاوتی داشته است که از نظر کشاورزان ما دور نبوده است. کشاورز با توجه به نوع و محصول کشت مورد نظر خود توجه و اهتمام خاصی به یکی از انواع آبهای سه گانه زیر داشته است- در ذیل به برسی و مطالعه 3 نوع آب عمومی که در کشاورزی بکار بسته می پردازیم و نظرات اهل فن را نیز در مورد هر یک اشاراتی می کنیم«… بدان که آب جهت زراعت به سه قسم منقسم می شود: اول- آب باران است که افضل و احسن آبها است و از سبزی و اشجار و غیره هر نباتی را صالح است. چون رطوبت و اعتدال و شیرینی و رقیقی دارد زمین او را خوب قبول می کند و در زمین خوب نفوذ می کند به طوری که اثری به جهت آن در روی زمین باقی نمی ماند. همچنین چون طبع آن طبع هوا است موافق سبزیها است و زود می رویاند آنها را. (بنابراین بهترین آب در کشاورزی آب باران است خصوصاً سبزیجات که به وسیله آب باران آبیاری می شوند بسیار پر خاصیت تر و مفید تر از سبزیجات آبیاری شده با دیگر انواع آ ها هستند- نویسنده) دوم- آب نهر است که به واسطه امکنه و اهویه طباع آنها در خشکی و تری و درشتی و نرمی مختلف می شود. جمیع آنها جمیع نباتات را موافقند، خاصه کدو، پیاز، سیر، بادنجان، کرز، شلغم، تربزه، خیار و جمیع ریاحین را. و چون آب نهر ها چندان نفوذ در زمینی نماید و جذب رطوبت نمی کند، در سبزیهایی که بیخ آنها (ریشه آنها) ضعیف است، محتاج است به زبل بسیار(کود زیاد می خواهند) خاصه در فصل زمستان و هرگاه نباتات را در فصل بهار و پاییز آب چشمه و چاه دهند البته بهتر است( چون در این فصول رطوبت زیاد آب موجب کاستن یبوست زیاد خاک شده و از خراب شدن ریشه گیاهان جلوگیری می کند).

سوم- آب چشمه و چاه و قنوات است که گوارا و شیرین باشند آنها موافقند به هر سبزی و زراعتی و درختی خواه قوی و خواه ضعیف باشند چون این آبها را اُلفتی بر زمین است، هر سبزی صاحب بیخی را از قبیل کرز، شلغم، تربزه و غیره موافق هستند از محسنات آب چشمه و قنات و چاه این است که منقلب می شوند با فصول در شدت برودت و سردی هوا گرم و نرم است (یعنی این آبها تقریباً هم مزاج با فصل آبیاری مورد نظر هستند) و در نهایت گرمی سرد است؛ از این جهت هر نباتی را لایق و موافق است. و خاصۀ این آب لزوجت و بو رقیت است که در آب باران و نهر نیست»

از جمله آخر مطلب بالا که بخشی از کتاب وزین مفاتیح الارزاق شیخ نوری بود این مطلب بدست می آید که آب چشمه و چاه و قنات جهت کشاورزی در باغات و درختان مفید تر است چون این آب لزوجت و بورقیت خوبی دارد فلذا دیر تر در لایه های زیرین زمین نفوذ می کند و بیشتر در سطح ریشه درختان باقی می ماند فلذا این نوع آبها در آبیاری باغات مفیدتر هستندو از طرفی چون درتاثیر مزاج فصل آبیاری، کره ارض یا کره خاک که اولین کره درکرات سیزده گانه فلکی و اولین کره در کرات اربعه مادی است واکنش نشان می دهد فلذا این نوع آبها به مزاج خاکها نزدیکتر است(در هر فصل) فلذا مناسب تراست ولی در مورد سبزیجات صرفاً آب باران را مفید تر می دانند بخاطر لطافی که آب باران بواسطه مجاور بودن با کره هوا دارد و بنابراین در کشت سبزیجات اول آب باران ارجح است و در کشت درختان مثمر و باغات اول آب چاه و چشمه و قنوات اولویت دارند