توصیه بهداشتی: بیماری آسم یا تنگی نفس چیست؟ علایم، پیشگیری و درمان آسم

به بهانه روز جهانی آسم

روز جهاني آسم با سازماندهي سازمان جهاني آسم (GINA) هر ساله 6 مي، مصادف با 16 ارديبهشت در راستاي همکاري با گروههاي مراقبت بهداشتي و مراقبين آسم در جهت افزايش آگاهي نسبت به آسم و بهبود وضعيت مراقبت از آسم در سراسر جهان معرفي شده است.

اولين روز جهاني آسم در سال ۱۹۹۸ در بيش از ۳۵ کشور دنيا تکريم شد، در حاليکه جلسه هماهنگي آن در بارسلون/ اسپانيا برگزار شد. بتدريج و در طي سالهاي بعد ميزان مشارکت ساير کشورها نيز افزايش يافت بطوريکه اين روز به عنوان يکي از رويدادهاي اساسي در افزايش آگاهي مردم در مورد آسم بحساب مي آيد. روز جهاني آسم، زمان افزايش سطح آگاهي و اهتمام شهروندان و مسئولان در سطح ملي و جهاني به اهميت پيشگيري و كنترل بيماري آسم و اولويت اين مساله خطير بهداشتي و اجتماعي در نظام بهداشت و سلامت كشورهاست. «سلامتي» شاخص مهم عدالت اجتماعي و توسعه و پيشرفت در هر جامعه‌اي است و «پيشگيري» هم از مهم ترين عوامل موثر تامين سلامت است.»

آسم از جمله بيماري‌هاي شايعي است كه براي تمامي گروه‌هاي سني از شيرخوارگي تا كهولت مشكلات زيادي را ايجاد كرده است. در حال حاضر در حدود 300 ميليون نفر در سراسر جهان از اين بيماري رنج مي‌برند و طي 20 سال اخير اين بيماري در ميان گروه‌هاي سني مختلف، بخصوص كودكان افزايش چشمگيري داشته است. اگرچه آلرژي بيماري خطرناكي نيست، مي‌تواند مشكلات بسياري را براي بيماران و هزينه زيادي را براي جامعه ايجاد كند و به‌طور كلي كنترل آسم درحين سادگي احتياج مداوم به كنترل و پيگيري دارد، كه ممكن است سال‌ها طول بكشد.

امروزه به دليل تغيير سبك زندگي از شيوه زندگي روستايي به شهري در دنياي امروز، شاهد گسترش بيماري‌هاي غيرواگير و مزمن همچون آسم و آلرژي نسبت به گذشته هستيم. از دهه 70  ميلادي به بعد اين افزايش در كشورهاي توسعه يافته كاملا مشهود است، طوري كه هرساله بين 5  تا 7  درصد به ميزان شيوع آسم افزوده مي‌شود.

آسم دهمين عامل عمر از دست رفته در ايران شناخته شده است. كشور ما از نظر شيوع آسم جزء كشورهاي ميانه دنيا محسوب مي‌شود اما مسئله مهم اين است كه اين بيماري شايع‌ترين بيماري مزمن در كشور است. آمار شيوع آسم در كشور ما نيز رو به رشد است به نحوي كه اين ميزان بين 5  تا  15 درصد در كشور مي‌رسد، به عبارت ديگر چيزي در حدود 5/6  ميليون نفر در ايران مبتلا به آسم هستند. البته اين آمار در كشورهاي ديگر جهان متفاوت است، به عنوان مثال در كشورهاي آفريقايي ميزان شيوع آسم در حدود يك درصد و در كشورهاي اقيانوسيه به 35  درصد مي‌رسد. آنچه نبايد فراموش كنيم اين نكته است كه بيماري آسم، بيماري مهمي است كه ممكن است باعث ناتواني افراد بشود به نحوي كه هم اكنون بين كل بيماريهاي شايع در جهان رتبه 25 را از لحاظ سالهاي‌ از دست رفته عمر (ناتواني ناشي از بيماري) را دارد و سالانه بيش از 15  ميليون نفر در جهان به همين علت دچار از كارافتادگي مي‌شوند.

آسم چیست؟

بیماری آسم (Asthma) نوعی از بیماریهای ریه بوده که بر مسیر جریان هوا که وظیفه حمل هوا به داخل ریه را برعهده دارد تاثیر گذاشته، باعث نازک شدن و تورم این مسیر شده، مخاط این ناحیه را افزایش می دهد و تنفس فرد مبتلا را سخت کرده و وی را دچار تنگی نفس، خس خس و سرفه می نماید.

در بعضی از افراد آسم فقط کمی باعث ناراحتی آنها می شود در حالیکه در دیگر افراد این بیماری شدید بوده و آنها را دچار مشکلات جدی و همچنین حملات شدید آسم می کند. هرچند درمان کامل بیماری آسم کشف نشده است اما می شود با راههایی این بیماری را کنترل کرد و شدت آن را کم نمود.

آسم درحقيقت تنگي برگشت پذير راه‌هاي هوايي است كه در زمان حمله بيمار دچار تنگي مجاري تنفسي و تنگي نفس مي‌شود. البته آسم بيماري واگيرداري نيست اما نقش وراثت دراين بيماري اهميت زيادي دارد يعني در صورت وجود سابقه آسم درخانواده بايد به فكر اصلاح محيط زندگي در جهت كاهش و كنترل عوامل بيماري زا باشيم. تماس محيطي با دود سيگار، تماس شغلي با آلاينده‌ها، آلودگي هوا و تغيير الگوي زندگي مردم و روي آوردن بيش از حد به زندگي شهرنشيني و دوري از طبيعت استفاده از مواد غذايي آماده كه در آن‌ها به وفور از مواد افزودني استفاده مي‌شود.

حمله آسمی چیست؟

حمله آسمی یا asthma attack زمانی است که شدت بیماری آسم بیشتر از همیشه شده است. این حملات ناگهانی و با شدت های متفاوت، ممکن است رخ دهند. در هنگام این حملات:

عضلات دور مسیر جریان هوا سفت شده و باعث باریک شدن این مسیر می شوند.
در نتیجه مرحله 1 هوای کم تری در مسیرهای هوایی جریان پیدا می کند.
التهاب مسیرهای جریان هوا افزایش یافته و باعث باریک شدن بیشتر این مسیر می گردد.
مخاط بیشتری در مسیرهای هوایی ترشح شده، این مسیرها را بیش از پیش نازک تر می کند.

در نتیجه این حمله تنفس فرد بسیار سخت شده و یا در بعضی از موارد مسیر هوایی کاملا بسته می شود. مراقبت و رسیدگی فوری در هنگام حملات آسمی لازم می باشد.

علایم آسم

علایم و نشانه های بیماری آسم هم از نظر شدت و هم از نظر شکل علایم در بین افراد متفاوت است. ممکن است بیمار فقط در هنگام ورزش دچار حملات آسمی شده و یا همیشه در خطر این حملات باشد. علایم و نشانه های بیماری و حملات آسم شامل:

1. تنگی نفس
2. سفت شدن قفسه سینه و یا درد در قفسه سینه
3. مشکل در خوابیدن بدلیل تنگی نفس، سرفه و یا خس خس
4. صدای سوت یا خس خس هنگام بیرون دادن هوا (بازدم)
5. حملات سرفه و خس خس که در هنگام سرماخوردگی، آنفلوانزا و بوسیله ویروس های تنفسی شدید تر می شوند

علایمی که نشان می دهند که آسم بیمار پیشرفته تر و شدید تر می شود:

1. زمانیکه علایم ذکر شده در بالا متداول تر و همیشگی شود
2. افزایش مشکل در تنفس و تنگی نفس شدیدتر (میزان این مشکل با وسیله ای بنام peak flow meter اندازه گیری می شود)
3. نیاز به مصرف بیشتر از دستگاههای استنشاقی

در بعضی از افراد حمله آسمی در شرایط زیر به بیشترین حد خود می رسد:

1. آسم ناشی از ورزش
2. آسم ناشی از کار
3. آسم ناشی از حساسیت

حملات شدید آسم می تواند زندگی شما را تهدید کند، قبل از دچار شدن به این حملات با پزشکتان برای کنترل و مدیریت این حملات صحبت کرده و هنگام خطر شدید سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

دلایل آسم و حملات آسمی

هنوز معلوم نیست که چرا بعضی از افراد دچار آسم شده و بعضی دیگر به این مشکل مبتلا نمی شوند، دانشمندان حدس می زنند ترکیبی از عوامل محیطی و وراثتی عامل این بیماری باشند. عواملی که ممکن است بتوانند باعث ابتلا به آسم و حملات آسمی شوند، شامل:

• مواد آلرژی زای موجود در هوا
• عفونت های تنفسی از قبیل سرماخوردگی و …
• فعالیت های جسمانی (در آسم های ناشی از ورزش)
• هوای سرد
• هوای آلوده و پر دود
• بعضی از داروهای خاص همچون مسدود کننده های بتا، آسپیرین، بروفن و ناپروکسن
• ناراحتی های روحی و استرس
• سولیفیتها و مواد نگه دارنده موجو در بعضی از غذاها
• بیماری ریفلاکس معده و مری (GERD)
• چرخه قاعدگی در بعضی از زنان

عواملی که خطر آسم را افزایش می دهند

بنظر می رسد، بعضی از عوامل مختلف خطر ابتلای افراد به آسم را افزایش می دهد، این عوامل شامل:

• ابتلای حداقل یکی از بستگان خونی به آسم
• ابتلا به بیماری های آلرژیکی
• چاق بودن و اضافه وزن
• سیگار کشیدن و یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران
• فرزندان مادرانی که در هنگام بارداری سیگار می کشیدند
• قرار گرفتن در برابر دود ماشین ها و سایر آلودگی های هوا
• قرار گرفتن در برابر آلودگی های شغلی و مواد شیمیایی مورد استفاده در بعضی از شغل ها

عوارض بیماری آسم

بیماری آسم می تواند باعث مشکل در خوابیدن، کار و تفریح بیمار گردد. بعلاوه آسم می تواند باعث بستری شدن پی در پی و طولانی مدت بیمار در بیمارستان شده و همچنین داروهای درمان آسم در بلندمدت می توانند اثراتی برروی سلامتی بگذارند.

درمان های خانگی برای آسم

هرچند بیشتر افراد مبتلا به آسم برای درمان و کاهش شدت بیماری از دارو استفاده می کنند، اما می شود در کنار مصرف این دارو ها با رعایت موارد زیر نیز بیماری آسم را بهبود بخشید. این موارد شامل:

1. از دستگاههای تصفیه هوا در خانه و محل کار خود استفاده کرده و همچنین برای جلوگیری از ورود هوای آلوده درز پنجره ها را بخوبی بپوشانید.
2. وسایل خانه و محل کار خود را همیشه گردگیری کرده و از آلوده شدن آنها جلوگیری کنید.
3. رطوبت هوا را متعادل کرده و در صورتیکه در مکان هایی مرطوب و نمناک زندگی می کنید با پزشکتان در این باره صحبت نمایید.
4. نواحی مختلف همچون حمام، دستشویی و آشپزخانه را از وجود قارچ ها و باکتری پاک نمایید و همچنین برای حفظ پاکیزگی محل زندگی حداقل در هفته یکبار خانه تان را تمیز نمایید.
5. اگر هوای بیرون از خانه سرد بود با شال یا ماسک بینی و دهان خود را بپوشانید.

همچنین موارد زیر را بیاد داشته باشید:

• ابتلا به آسم به این معنا نیست که شما نمی توانید ورزش نمایید، ورزش آرام و معتدل با مشورت پزشک می تواند به شما کمک نماید.
• در صورتیکه چاق هستید بدنبال راههای برای کاهش وزن بوده و همچنین اگر وزنی متعادل دارید، برای حفظ وزن و تناسب اندامتان تلاش نمایید.
• یک رژیم غذایی سالم را دنبال کرده و طیف گسترده ای میوه و سبزیجات مصرف نمایید. رژیم غذایی مناسب باعث تقویت ریه ها می شود.
• اگر مبتلا به بیماری رفلاکس معده به مری هستید(GERD)  (سوزش سردل) با کنترل خطر ابتلا به آسم را کاهش دهید.

پیشگیری از ابتلا به بیماری آسم

شواهد مربوط به اثربخشی اقدامات لازم برای جلوگیری از پیشرفت آسم اندک است. برخی از این اقدامات نویدبخش هستند از جمله، محدود کردن قرار گرفتن در معرض دود سیگار چه در رحم و چه پس از زایمان و تغذیه با شیر مادر. قرار گرفتن در معرض حیوانات خانگی در دوره‌های دیگر زندگی بی‌نتیجه بوده است و تنها توصیه می‌شود اگر فرد دارای علائم آلرژیک به حیوانات خانگی است، حیوانات خانگی در خانه نگهداری نشوند. محدودیت‌های رژیم غذایی در دوران بارداری و یا در هنگام تغذیه با شیر مادر مؤثر نبوده‌اند و در نتیجه توصیه نمی‌شوند.ممکن است کاهش یا حذف ترکیباتی در محل کار که افراد به آن‌ها حساس هستند، مؤثر باشد.

تدابیر طب سنتی برای بیماران آسمی

1- به بیماران آسمی توصیه می شود از خوردن آب سرد، ترشی و سرخ کردنی پرهیز کنند.

2- در زمانی که مشكل ناشي از ترشحاتي است كه از پشت حلق به ريه مي ريزد و باعث تحريك و سرفه و خلط شود به بیماران آسمی توصیه می شود صبح و عصر با ترکیب آب جوشیده سردشده و کمی نمک دریا مجاری تنفسی فوقانی شان را شستشو کنند.

3- یک قاشق مرباخوري آويشن و دو قاشق مرباخوري پرسياوشان همراه با هفت عدد انجير (خشك يا تازه) را در دو ليوان آب بجوشانيد تا نصف شود سپس آنرا ميل كنيد. اين كار را روزي سه بار تكرار كنيد و هر بار جوشانده را تازه تهيه كنيد و گرم گرم ميل كنيد، موقع مصرف مي توانيد به آن يك قاشق عسل هم اضافه نماييد.

4- هر روز مي توانيد يكي دو بار با همين جوشانده بخور هم بدهيد. در ابتداي مصرف ممكن است سرفه و خلط زياد شود اما پس از يكي دو هفته سرفه و خلط و تنگي نفس انشاءالله برطرف مي شود.

5- در موارد آسم آلرژیک حتماً با مراجعه به پزشک طب سنتی درمان آلرژی نموده و حتماً حجامت آلرژیک را انجام دهید.

مصرف بي رويه آنتي‌بيوتيك، ابتلا به آسم را 5 برابر مي‌كند

شايع‌ترين داروهاي مصرفي در طب كودكان در ايران، آنتي بيوتيكها هستند كه مصرف آنها ۵ برابر استاندارد جهاني است و درصد ابتلا به بيماريهاي آلرژيك و آسم را در كودكان 4/5 برابر افزايش مي‌دهد. آنتي بيوتيكها مواد شيميايي هستند كه رشد باكتري‌ها را كند نموده و آنها را از بين مي‌برند كه در صورت استفاده بجا، با كمك دفاع سيستم ايمني بدن موجب بهبودي عفونتهاي خطرناك و در صورت مصرف نابجا عوارضي چون حساسيتها، مشكلات گوارشي، كبدي و كليوي ايجاد خواهند كرد.    آسم در ۹۰ درصد كودكان و ۵۰ درصد بزرگسالان از نوع آلرژيك است و گرده‌هاي گل و گياه، وجود حشرات، محتويات بالش‌ها از پرمرغ و پشم گوسفند، همزيستي با سگ و گربه و آلودگي هوا از مهمترين عوامل بروز آلرژي و آسم مي‌باشند. بين سلامت مادر، استرس و تغذيه او هنگام بارداري و بيماري آسم در كودك رابطه زيادي وجود دارد.

تحقيقات نشان مي‌دهد، بيماري آسم در مناطقي كه كمبود ويتامين D وجود دارد شايع است. ويتامين D تاثير زيادي در تكامل سيستم ايمني جنين دارد. بهتر است مادران در طول دوران بارداري شير كافي نوشيده و از مكمل‌هاي غذايي حاوي ويتامين D دريافت كنند تا خطر ايجاد بيماري آسم در كودكشان كمتر شود. همچنين كودكان مادراني كه دچار استرس، اضطراب و افسردگي هستند 3/1 بار بيشتر به آسم مبتلا مي‌شوند. استرس باعث تغيير رفتار مادران مي‌شود و در سال‌هاي اول زندگي كودك منجر به تغييراتي در سيستم گوارشي او مي‌شود.

تهويه مناسب محيط زيست و استفاده از كف پوش‌هاي چوبي و سراميك به جاي فرش و موكت كه محل تجمع گرد و خاك، هيره‌ها و ساير آلرژي‌ها هستند مي‌تواند در پيشگيري اين بيماري موثر باشد. عدم نگهداري حيوانات مودار مثل سگ و گربه و اجتناب از مواد خوشبوكننده و عطريات تند و تيز و عدم نگهداري از گلهاي معطر و همچنين اجتناب از محيط‌هاي آلوده به دود سيگار از توصيه‌هاي بهداشتي در مورد بيماران مبتلا به آسم است چون اين مواد غالبا از محركهاي آسم به شمار مي‌روند.

آزمايشات نشان مي‌دهد عملكرد ريوي كودكان مبتلا به آسم كه درست درمان شده‌اند و درمان به موقع از داروهاي مناسب براي كنترل آسم سبب پيش‌آگاهي خوب و در بسياري موارد عملكرد طبيعي ريوي اين كودكان خواهد شد .گفتني است، خاموشي كامل و هميشگي آسم كودكان بستگي به سن شروع علايم و شدت آنها در كودك دارد. تقريبا نيمي از كودكان مبتلا به آسم در سنين بلوغ بدون علامت هستند، اگر چه احتمال بروز مجدد علايم در سنين بزرگسالي از بين نمي‌رود و احتمال خاموشي كامل علايم در مبتلايان به آسم شديد كمتر است.

تلاش در جهت افزايش سطح بهداشت، تغذيه با شير مادر و ترك عادت سيگار كشيدن مي‌تواند در فائق آمدن مشكل کودکان موثر واقع شود.

در كشورهاي‌ صنعتي پيشرفته هم‌اكنون شيوع بيماري آسم‌بالاست، ولي‌مرگ و مير ناشي از آن پايين است و اين رقم در كشورهاي غيرپيشرفته برعكس است. تشخيص و درمان دير هنگام يا نادرست اين بيماري، همكاري نكردن بيماران از دلايل اصلي افزايش مرگ و مير در اثر بيماري آسم در جهان است. متوسط شيوع بيماري آسم در شهرهاي بزرگ مانند تهران 35 درصد است، هم اينك 61 درصد مرگ و ميرهاي جهان را بيماريهاي مزمن از قبيل بيماريهاي تنفسي، قلب و عروق و سرطانها تشكيل مي‌دهد.

مطالب مرتبط با آسم مندرج در سایت احیای سلامت

شیر مادر، آسم کمتر
آشپزخانه باکلاس، باعث آسم و آلرژی می شود
آیا می دانید که مصرف «فست‌فود»، عامل خطر جدي ابتلا به آسم است!
کمبود ویتامین D سبب تشدید بیماری آسم است