نخود

نخود

نام های دیگر نخود

به فارسى «نخود» و «نخودچى» و در كتب طب سنتى با نام عربى آن «حمّص» نامبرده مى‏شود. به فرانسوى‏Chiche وPois chiche و نوع معروف و مرغوب اسپانيايى آن راGarbanzo گويند و به انگليسى‏Chickpea وGarbanzos وGarbanzo bean گفته مى‏شود. گياهى است از خانواده بقولات‏Leguminosae تيره فرعى‏Papilionaceae نام علمى آن‏Cicer arietinum L . مى‏باشد. و به تركى بولچاق و به يويانى واربايس و به‏

هندى چنه و سبز آن را بونط گويند و آن برى و بستانى مى‏باشد. و نوع بستانى چند قسم مى‏باشد: سفيد و سرخ و سياه و كرسنى. و بعضى گويند برى را كرسنى نامند.

شيخ الرئيس نخود سفيد را گرم و خشك در اول نوشته است. نزد بقراط سبز تازه آن تر در اول است. قوت آن تا سه سال باقى مى‏ماند.

مشخصات‏ نخود

نخود رسمى گياهى است يكساله و كوتاه، بلندى بوته آن در حدود يك وجب پوشيده از تار. برگهاى آن مركب پرى فرد داراى 17- 13 عدد برگچه كوچك تخم‏مرغى دندانه‏دار و بدون پيچك. گلهاى آن سفيد و صورتى و آبى است. ميوه آن نيام و غلاف آن كوچك متورم و داراى نوك‏تيز بطول 3- 2 سانتى‏متر و عرض 2- 5/ 1 سانتى‏متر كه در آن يك دانه نخود به رنگ نخودى يا سياه قرار دارد. اين گياه به‏طور پرورشى در اكثر مناطق ايران كاشته مى‏شود و از حبوبات پرمصرف در ايران است.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى در هريك صد گرم دانه نخود رسمى سفيد در حدود 009/ 0 ميلى‏گرم ارسنيك وجود دارد و بعلاوه وجود اكساليك اسيد، استيك اسيد^[1]، ماليك اسيد و يك اسيد ديگر در گياه نخود گزارش شده است و بررسى‏هاى ديگرى نشان مى‏دهد كه ارژى‏نين، تايروزين، ليسين‏^[2]، سيستين‏^[3] و تريپتوفان در نخود وجود دارد. مطالعات ديگرى وجود كاروتنوئيد و ويتامينهاى‏A ،D وE را كه در چربى حل مى‏شود، در نخود مشخص نموده است. نخود از نظر ويتامينهاى گروه‏B غنى است.

تجزيه نخود نشان داده است كه لسيتين، فيتين و ساپونين در گياه يافت مى‏شود و در دانه نخود در حدود 5- 4 درصد يعنى بيش از ساير حبوبات روغن ثابت وجود دارد.

وجود سه ماده متبلور بيوكانين‏^[4]A ، بيوكانين‏^[5]B و بيوكانين‏^[6]C در جنين تازه نخود در حال جوانه زدن تأييد گرديده است و سرانجام نخود از لحاظ مقدار مواد معدنى پتاسيم، آهن، فسفر و كلسيم نيز غنى مى‏باشد.

در هريك صد گرم دانه نخود خشك خام در حدود 20 گرم پروتئين، 55 گرم هيدراتهاى كربن (نشاسته و …)، 10 گرم آب، 3 گرم خاكستر، 150 ميلى‏گرم كلسيم، 330 ميلى‏گرم فسفر، 9/ 6 ميلى‏گرم آهن، 26 ميلى‏گرم سديم و 797 ميلى‏گرم پتاسيم وجود دارد و به علاوه داراى 50 واحد بين المللى ويتامين‏A ، 31/ 0 ميلى‏گرم تيامين، 15/ 0 ميلى‏گرم رايبوفلاوين و 2 ميلى‏گرم نياسين است.

خواص- كاربرد

نخود از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است. سبز آن كمى تر است. از نظر خواص كمى ملين است و مقوى ريه و افزاينده حرارت غريزى مى‏باشد. خونساز است و بسيار مغذى و چاق‏كننده و اشتهاآور. اگر نخود

را يك شب در سركه خيس كرده و صبح ناشتا بخورند و در آن روز چيز ديگرى نخورند براى كشتن كرم معده نافع است. خوردن آب نخود پخته (نخود آب) با قدرى نمك بازكننده گرفتگى‏ها و مدر است و براى درد سينه و زخمهاى ريه نافع مى‏باشد. اگر نخود را در آب خيسانده و خام بخورند و آب خيس‏كرده آن را با كمى عسل روى آن بياشامند براى اعاده نيروى جنسى بسيار مؤثر است. اگر حليم نخود با سركه خورده شود و در آب پخته نخود بنشينند براى اصلاح بيمارى‏هاى مقعد و پاك كردن رحم و اخراج انگل معده مؤثر است. خوردن آب خيس‏كرده نخود براى تحليل ورم لثه‏ها و تسكين درد دندان نافع است.

روغن نخود خيلى گرم و خشك است و مقوى مو و نيروى جنسى مى‏باشد و براى تسكين درد دندان و سردرد مفيد است. ماليدن روغن نخود به موضع براى تقويت نيروى جنسى مفيد است. نخود مضر مثانه است و از اين نظر بايد با خشخاش خورده شود.

نخود ايجاد نفخ و گاز مى‏كند و تازه آن بخصوص خيلى ثقيل است و از اين نظر بايد با زيره و شبت خورده شود و اشخاص گرم‏مزاج با سكنجبين بخورند.

آشاميدن آب پس از خوردن نخود مضر است.

شبنم نخودAcidum cicericum ياAcide cicerique و به انگليسى‏Ciceric acid نامبرده مى‏شود. شبنم نخود ماده بسيار ترشى است كه از مجموع چند اسيد از جمله استيك اسيد، اكساليك اسيد و ماليك اسيد تشكيل مى‏شود. در ايران سابقا بوته نخود

در نائين و قزوين و بعضى مناطق ديگر مرسوم بوده است كه صاحبان مزارع نخود در فصل رسيدن نخود پارچه بزرگ پنبه‏اى را خيس كرده شبها روى بوته‏هاى نخود در مزرعه مى‏كشيدند، در اثر تماس پارچه با بوته‏هاى سبز نخود و تبخير گياه و به علاوه ايجاد شبنم روى بوته‏ها پارچه با مخلوط اسيدهاى فوق آغشته مى‏شد و صبح پارچه را جمع كرده و در اثر چلانيدن و فشردن آن مايع ترشى از آن گرفته و به نام شبنم نخود براى چاشنى غذا در آشپزخانه مصرف مى‏كردند. اين شبنم نخود و عصاره ترش اسيدى نخود در طب سنتى هند براى كنترل اسهال خونى و رفع يبوست و رفع سوءهاضمه و همچنين در موارد مارگزيدگى كاربرد دارد._( منبع: معارف گياهى، ج‏1، ص: 409)

شيخ الرئيس نخود سفيد را گرم و خشك در اول نوشته است. نزد بقراط سبز تازه آن تر در اول است. قوت آن تا سه سال باقى مى‏ماند.

نخود سياه‏ نافع ورمهاى گرم و سخت و ضماد آب پخته آن با عسل نافع ورم خصيتين است و روغن آن نافع حكه و قوبا است.

خوراك و ماليدن نخود نافع اعضاء سست شده و بيماريهاى ناشى از سردى مى‏باشد.

نخود را جويده و در چشم بگذارند ظفره چشم را نفع دهد. نخود بهترين غذا براى ريه مى‏باشد. البته بطور حريره بهتر است. خوراك آن نافع استسقا و يرقان سدى و كبدى، مولد خون و چاق كننده بدن است، موقع پختن، آن را زياد حركت ندهند، زيرا دو ماده از آن جدا مى‏شود. نيز آب پخته شده بهتر از جرم نخود است.

نخود را بايد در وسط غذا ميل كرد تا خوب هضم شود. آشاميدن آب پخته نخود سياه با روغن بادام تلخ و روغن ترب و كرفس سنگ كليه و مثانه را بشكند و اخراج جنين نمايد.

نخود منى را زياد مى‏كند. خوراك نخود توليد باد و نفخ كند. خوراك آب پخته اقسام آن ملين شكم و مفتح سدد كليه است خصوصا سياه و كرسنى. گفته‏اند اگر يك مشت آن را در سركه بخيسانند و ظهر آن را ميل نمايند كرم شكم را از بين مى‏برد بخصوص نخود برى.

خوردن برشته نخود كه سرد نشده باشد جهت بواسير خونى مفيد و ماليدن انواع آن نافع سردرد و زردى صورت و بى حسى اعضا و امراض مفاصل است. نخود مضر زخم مثانه است و مصلحش خشخاش است مولد باد و نفخ است و سنگين مى‏باشد و مصلحش زيره و شبت و گلقند است. نوشيدن آب بعد از خوراك نخود خيلى ضرر دارد.

روغن نخود، گرم و خشك در سوم است، تند و با قوت نافذه و مقوى مو و باه است و

جهت تسكين درد دندان و لثه و دردهاى سرد و جذام خيلى مفيد است.^[7]

خوردن و پاشيدن آب نخود در زدودن كك و مك و زيبا كردن رنگ مؤثر است. علاج درد پشت است. جوشهاى تر سر را از بين مى‏برد. آب نخود را اگر ناشتا خورند در برخيزاندن ذكر بسيار قوى است. نخود گرفتگى كليه را باز مى‏كند.^[8]

خوردن نخود برشته تازه كه سرد نشده باشد براى بواسير خونى نافع است. نخود را يك شب در سركه بخيسانيد و صبح ناشتا ميل كنيد ولى در آن روز چيز ديگر ميل نكنيد براى كشتن كرم معده بسيار مجرب است در آب نخود جوشانده بنشينيد براى اصلاح امراض مقعد و تنقيه رحم و اخراج كرم و شكم و مقعد بهترين دواست.^[9] نخود سياه جوشانده ميل كنيد تحليل باه است.^[10]

خوردن آب جوشانده نخود با قدرى نمك مقطع لزوجات و مفتح شده و مدر بول خصوصى براى درد سينه و ريه نافع است.^[11]

اگر نخود را برشته كرده آن را بكوبند و پودرش را به بيمار مخصوصا كودكانى كه به‏

اسهال مبتلا شده‏اند بدهند مدفوع آنان طبيعى گشته و شفا مى‏يابند و جوشانده آن را هم براى رفع سنگ مثانه استفاده مى‏كنند.^[12]

دانه‏هايش زهكش جگر، سپرز و كليه است. ضماد آن اورام را نرم مى‏كند و براى فرو بردن ورم بناگوش تجويز مى‏شود. روغن آن مقوى مو و شهوت مى‏باشد و جهت تسكين درد دندان و دردهاى سرد و جذام بسيار مفيد است. ^[13]

جوشانده دانه نخود براى سنگ كليه و مثانه توصيه شده است. زياد خوردن آن براى رحم و مثانه زيان دارد.^[14]

ذکر محاسن نخود در احادیث

1- از امام رضا عليه السّلام منقول است كه: « نخود پخته براى درد پشت خوبست و آن را پيش از خوراك و پس از آن مي خورند.» (محاسن (505))

2- از امام ششم عليه السّلام منقول است که:«كه چون خدا ايوب عليه السّلام را عافيت داد ديد بنى اسرائيل كشت(زراعت) مي كنند و به آسمان نگريست و گفت: معبودا سيدا بنده‏ات ايوب گرفتارى كه عافيتش دادى كشت نميكند و اين بنى اسرائيل كاشتند و خدايش وحى كرد اى ايوب از سَبحه(جامه چرمین) خود مشتى تخم بردار و تخم بكار سبحه‏اى داشت كه در آن نمك بود، و ايوب مشتى از آن برگرفت و تخم افشاندش و از آن نخود بر آمد « كافى» (6/ 343). «محاسن»

3- از امام صادق عليه السّلام آمده است:« كه نخود را نزد او نام بردند و فرمود براى درد سينه خوبست» (مكارم 215).

[1] .Acetic acid

[2] .Lycine

[3] .Cystine

[4] .Biochanin A

[5] .Biochanin B

[6] .Biochanin C

[7] – محيط اعظم، ج 4، ص 152؛ تحفه حكيم، ص 92؛ قرابادين كبير؛ ص 183؛ صيدنه، ج 2، ص 825.

[8] – قانون در طب، ج 2، ص 155.

[9] – راهنماى نجات از مرگ مصنوعى.

[10] – گلها و گياهان شفابخش، ص 115.

[11] – راه نجات از مرگ مصنوعى، ج 4، ص 135.

[12] – رشته مرواريد، ج 4، ص 9.

[13] – زبان خوراكيها، ص 219.

[14] نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، 12جلد، ارمغان يوسف – قم، چاپ: اول، 1384 ه.ش.